"Yahudilerin çizgi roman ve film sektöründe bu derece göze çarpan bir rol oynamalarına sebep neydi?"
Supermensches: Comic Books' Secret Jewish History
1933 yılında bir gün, ofisini temizlerken Charlie Gaines’in aklına bir fikir geldi: Günlük gazetelerde daha önce basılmış çizgi romanları bir araya getiren bir dergi yayınlayacaktı. Bir yıl sonra -Maxwell Ginsburg’da doğmuş bir Yahudi olan- Gaines “Famous Funnies” (Ünlü Çizgi Romanlar) adlı ilk çizgi romanı yayınladı. Başarı çok çabuk geldi.
Birkaç yıl içinde Gaines'in girişimi gelişen bir sanayi oldu ve 1930'ların ortaları itibarıyla çizgi roman yayıncılarının sayısı giderek arttı. Türün tartışmasız kralları dünyayı kötülükten korumak için savaşan birkaç süper kahramandı.
Arkalarında çoğunluğu Yahudi göçmenler -sadece yayıncı olarak değil, bu endüstrinin yaratıcı yönlerinden sorumlu olan yazarlar, ressamlar ve çizerler vardı. Bu kişiler– bilinçli ya da bilinçsiz- görüntüdeki karakterlere, olaylar dizisine ve resimli dünyaya sızan Yahudi içerikten sorumluydular.
Aslında, Yahudiler tarafından oluşturulan neredeyse bütün büyük süper kahramanlar -Stan Lee (Stanley Martin Lieber) ile Kirby Spider-Man, Hulk, Fantastik Dörtlü, Ironman, X-men, Thor ve Avengers gibi özellikle etkileyici bir tarzı olan süper karamanları üretirken; Jerry Siegel ve Joe (Joseph) Shuster Superman’i, Joe Simon ve Jack Kirby (Jacob Kurtzberg) Kaptan America’yı, Bob Kane (Robert Kahn) ve Bill Finger Batman’i yarattılar- Yahudiler tarafından yapılmıştı.
Yahudilerin çizgi roman ve film sektöründe bu derece göze çarpan bir rol oynamalarına sebep neydi?
Sanat Bezalel Akademisi tarih ve teori bölümünde kıdemli öğretim görevlisi Dr. Ben Baruch Blich, “Ben başından beri film ve çizgi roman alanlarında Yahudilerin oynadığı merkezi rolün özel beceri ve yetenekleri nedeniyle olduğunu sanmıyorum," diyor. “Buna sebep olan şey o zamanlarda Amerika Birleşik Devletleri’nde açıktan veya gizli hakim olan anti-Semitizmdi. [ABD’deki] günlük gazeteler Yahudiler tarafından yapılan çizgi roman ve çizimleri kabul etmeyi reddettiği için başka çareleri yoktu. Örneğin, o zamanlar delikanlı olan Siegel ve Shuster ana akım çizgi roman yayıncılığında iş bulamamıştı, onlar da Gaines’e katıldılar. Aynı şey sinema için de geçerliydi. Bu Yahudileri yeni bir yaklaşım geliştirmeye zorlayan bir kısıtlamaydı.”
“Krakow’dan Kripton’a: Yahudiler ve Çizgi Romanlar” kitabının yazarı ve çizgi romancı Arie Kaplan bunu reklam sektöründe bir çelişki olarak açıklıyor, yayıncıların çoğunun Yahudi olduğu bir çizgi roman endüstrisi anti-Semitizmden uzaktı ve pahalı akademik diplomalar gerekmiyordu.
Shuster ve Siegel'ın Superman’i
“Hikaye anlatan medyada Yahudilerin öne çıkmasında pek çok faktör var. Bana öyle geliyor ki, Talmudic analizlerin yanı sıra,Yahudilerin hikaye anlatma geleneğiyle ilişkisi - tüm göçmenler gibi- Amerika'da yabancı statüsüne sahip Yahudi göçmenlerin çocuklarının durumuyla da alakalı. Bu onların bazılarını Amerikan hayal gücünü ateşleyen mitleri ve tarihi analiz etmeye yönlendirdi ve arka planda öykülerde Amerikalıların özeleştirisini yansıtmanın evrensel çekiciliği vardı.”
“Çizgi roman ve filmlerin genelde tepeden bakılan, saygın olmayan , değersiz medya olarak görülmesi Yahudilere bu sektöre girmek için bir fırsat olmuştu- ana akım yayıncılık ve reklamcılık gibi diğer sektörler öyle değilken , yaratıcı bir iş sahası onlara açılmıştı-."
Superman
Sepetteki SupermanShuster ve Siegel'ın Superman’i Gaines tarafından 1938 yılında yayınlandı. On yılı aşkın bir süre çizgi roman meraklıları Superman’in kendisinin Yahudi olup olmadığını, o ve onu takip eden süper kahramanların Nazi Almanya'sına karşı kesin bir zafer amaçlı gizli bir Yahudi arzusunu yerine getirmek için yaratılıp yaratılmadığını tartıştı.
Şaşırtıcı bir şekilde, bu tecrübeli süper kahramanın hayat hikayesini okuyanlar Yahudi kültürü kaynaklı bir çok ögeyle karşılaşıyor. Bunlardan ilki onun ebeveynlerinden aldığı isim, Kal-El.
Kaplan, Siegel ve Shuster’ın bu Yahudi sembollerini Superman’e bilinçli mi bilinçsiz mi yerleştirdiğinin hala tartışıldığını söylüyor. Kaplan Kal-El isminin “Tanrı” veya “Tanrı’nın Sesi “ anlamına gelebilen İbranice bir isme benzediğine dikkat çekiyor. Siegel ve Shuster’ın bir Yahudi eğitimi aldığını da ekliyor.
“Up Up and Oy Vey'in yazarı olan ayrıca Amerika'daki Yahudiler ve çizgi romanlar ile uğraşan Haham Simcha Weinstein de Superman’in hikayesindeki Yahudi ögelerinin, yaratıcılarının Yahudi kökenli olmasından kaynaklandığı konusunda hemfikir. Telefon röportajında şöyle açıklıyor:
“Tüm bu çizgi romancıların kendi Bar Mitzva'ları (Yahudilikte 13 yaşına gelmiş erkek çocukları için yapılan bir kabul töreni) yapılmış, sinagoglarda vakit geçirmişler. Bence Superman’le Musa’nın bu kadar paralel olması ne kadar doğal. Onların büyük ihtimalle Hamursuz Bayramları da oldu ve biz ne biliyorsak onu yazarız. Superman’in Musa'ya bu kadar yakın olması mantıklı. -Musa’nın da çifte bir hayatı vardı- yabancı bir ülkede, yabancı bir kültürle büyümüş ve çocukken bir sepete konup gönderilmişti. Onun da çift kimliği vardı. Musa da “Kal-El” gibi Tanrı’nın sesiydi, bu Musa’nın hikayesi.”
Blich de olası bir ilham kaynağından- 16. Yüzyıl Yahudi efsanesi Prag Golemi- bahsediyor. Terim icat edilmeden önce bir süper kahraman olan Golem, efsaneye göre Prag Maharal’ı Haham Yehuda Levi tarafından yaratıldı. O Golem’i Yahudilere karşı kanlı iftiralar yayanları dehşete düşürmek için gönderdi.
Early superhero: the 16th century Jewish Golem of Prague. Courtesy
Blich: “[Amerika'nın en büyük çizgi roman karikatüristlerinden ve aynı zamanda Yahudi olan] Will Eisner 1930'larda mitolojik bir karakter olan Golem’in ilk süper kahraman olduğunu yazdı.” diyor. "Çizgi roman yaratıcıları açıkçası laiktiler, ama Golem’in hikayesi kurtuluş arayan Yahudilerin genlerine işlenmişti. Superman’i mitolojik bir kahraman, antik mitolojinin modern bir düzenlemesi, doğa güçleri ya da insan toplumunun kötülüklerinden medeniyeti koruyan doğaüstü güçlere sahip bir kahraman olarak kabul eden sayısız anlayış var. Diğerlerinin Superman’in karakterinde Hristiyanlıktan veya İsa’ya benzerlikle ilgili bir şeyler görmelerinden dolayı onun Yahudiliği ile ilgili eğlenceli tartışmalar hiç durulmadı. İlginçtir ki bu konudaki uzun tartışmaları atlayan kişi 1940 yılında Superman’in Yahudi olduğunu ilan eden Nazi propaganda bakanı Joseph Goebbels‘ten başkası değildi. Bu, süper kahramanın Fransa ile olan sınırında Almanya tarafından konuşlandırılan askeri savunma hattını yok edip, diktatörü ele geçirdiği anlatılan bir çizgi romanın piyasaya çıkmasından sonra gerçekleşti. Çizgi romanla karşılaştıktan sonra Goebbels,“Superman bir Yahudidir.” açıklamasını yaptı. Daha sonra Shuster'ın ve Siegel'in popüler çizgi romanlarının tüm raflardan kaldırılması talimatını verdi"
Bu süper kahramanları Yahudilerin yaratması şans eseri mi? Konseptin tamamında Yahudice bir şeyler mi var?
Fingeroth: "Bence büyük bir gücü adilane ve geniş çapta kullanan biri olma fikri, tarihi boyunca adaletsiz ve zalim bir gücün kurbanı olmuş insanlara çekici gelmişti. Geriye doğru bakıldığında, süper kahraman hikayelerine gizlenmiş ve kodlanmış, Yahudilik olarak yorumlanabilen içeriği görebiliyoruz. Mesela Superman, Batman ve Örümcek Adam'ın çıkış noktaları ani, travmatik, saldırı sonucu olan kayıplar- Doğu Avrupa Yahudilerinin düzenli aralıklarla yaşadığı kayıpların yankısı olarak görülebilir.”
“Süper kahraman hikayeleri bilgece kullanılan güç ve travmatik kayıplarla yüzleşmek hakkında. Bunlar gizli (veya çifte) kimlik gibi- bütün göçmenlerin ama o devirde Amerika’da Yahudi kimliklerini gizlerlerse başarılı olabileceklerini hisseden özellikle Yahudilerin ilgisini çeken ana konulardı. Bir evde Yidiş konuşabilirdiniz, ama bu sizin utanç verici göçmen anne ve dedenizin diliydi. Toplum içinde İngilizce konuşur böylece okulda arkadaşlarınıza uyum sağlayabilirsiniz. Ama hangisi gerçek siz olursunuz? Bu yüzden tıpkı Superman’in süper olmayan insanlarla uyum sağlamak için Clark Kent kimliğiyle gizlendiği gibi Yahudiler de isimlerini değiştirip, benimsenmek için burunlarını düzelteceklerdi (deyim: Uyum sağlamak için değişime uğramak)."
The first Batman cover from 1940 by Bill Finger and Bob Kane (Robert Kahn) Courtesy
İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra, çizgi roman endüstrisi yeni içerikle yüzleştiğinde yeni bir okur kitlesine hitap ederek Yahudiler kilit rollerini korudular. 1952 yılında kurulan ancak bu güne kadar en ünlü ve en etkili çizgi dergisi Mad Magazine iki Yahudi tarafından -yayıncı William Gaines (Charlie Gaines’in oğlu) ve editör Harvey Kurtzman- yaratılmıştı.
"Aslında, ilk sayısındaki ilk hikaye -Kurtzman tarafından yazılmış ve Will Elder tarafından çizilmişti- iki Yahudi hırsız hakkındaydı. Hikayenin adı “Ganefs”(Yidiş dilinde “hırsızlar” ) ti. Okuyucu kitlesindeki pek çok insan, okuyucu kitlesinin çoğu çocuklardı, belki de bunun manasız bir kelime olduğunu ve bir önemi olmadığını düşünmüşlerdi. Ve yine aynı soruya ulaşıyorsunuz: Yahudi okuyucular için şifre mi yazıyorlardı? Bu durumda gerçekten öyle yapıyor olabilirlerdi çünkü bu bir bilim- kurgu hikayesi değildi. “Ganefs” iki banka soyguncusu, iki suçlu hakkında mizahi bir hikayedir.” diyor Kaplan.
Eisner günümüzde ortamdaki en saygı duyulan ve sektörün ilerlemesine büyük katkıları olan bir sanatçı olarak görülüyor. Amerikan çizgi roman sektöründe film endüstrisindeki Oscar ödülüne benzer bir Eisner Ödülü var. Eisner bir çok insan tarafından 1970'lerin sonlarından itibaren yayınladığı romanlarla, popüler olduğu tarzıyla "resimli romanın babası" olarak kabul ediliyor.
Süper kahraman çizgi romanlarının aksine Eisner’in resimli romanları Mad Dergisi'ndeki ilk hikaye gibi artık Yahudi yönlerini gizlemiyor. Yazarlar artık vatanseverliklerini bir şekilde kanıtlama, Yahudi kimliklerini gizleme ya da geveleme ihtiyacı hissetmiyorlar.
Eisner’in ilk resimli romanı "Tanrı ile bir Sözleşme"yi oluşturan tüm hikayelerde (1978), Yahudi kahramanlar var. Bu diğer çalışmaları için de geçerli. “Kumpas: Siyon Liderleri Protokollerinin Gizli Hikayesi" adındaki son kitabında Eisner kötü şöhretli anti-Semitik sistemin çarpık tarihini incelemek için çizgi roman tarzını kullandı.
'Fantastik Dörtlü’ den biri olan “The Thing” (Şey) olarak bilinen Benjamin “Ben” Grimm, 1961 yılında Stan Lee ve Jack Kirby tarafından yaratıldı. Bu iki Yahudi sanatçı bu kahramanın ön planda Yahudi olduğunu ona bu ismi vererek ifşa ettiler. Çizgi roman karakterlerinin dinlerinden bahsetmeyi yasaklayan yazılı olmayan kurallar bu gerçeği daha açıkça ifade etmelerini engellemişti. Sadece dört yıl sonra Şey’in Yahudi kimliği açıkça ortaya çıktı.
2001’de filmi de yapılan “Hayalet Dünya” adlı resimli romanın yazarı Daniel Clowes, hastanede bir dosyalama memuru olan günlük yaşamını çok beğenilen (aynı zamanda başarılı bir filmi yapılan) “American Splendor” (Görkemli Hayatım) adlı otobiyografik bir resimli romana dönüştüren Harvey Pekar da daha sonra Yahudi sanatçılara dahil oldu. 2010’daki ölümüne kadar özgün çizgi romanlar yazmaya devam etti.
Michael Chabon bir romancı, bir çizgi roman yazar, ama o da Avrupa’dan ABD’ye beş parasız gelmiş ve çizgi roman dünyasında öne çıkmak için çalışan iki genç Yahudi’nin hikayesini anlattığı "Kavalier & Clay Amazing Adventures” adlı kitabıyla bu listede onurlu bir yeri hak ediyor. Roman sektörün ilk dönemlerinde milyonlarca okuyucuya Yahudilik faktörünün birçok sanatçı için ortak nokta olduğu gerçeğini ortaya çıkardı.
1992’de Maus, Pulitzer Ödülü kazanan ilk resimli roman oldu. Amerikan çizgi roman endüstrisinin başında Yahudilerin oynadığı merkezi rolü ışığında, Avrupa’da 1930’lu ve 1940’lı yıllarda –ki bu yıllar Amerikan çizgi roman endüstrisinin ilk adımlarını attığı yıllardı- taşımanın ağır bir bedeli olduğu Yahudi kimliğiyle yüzleşen Yahudi bir yazarın eseri olarak sembolikleşti, sektörün dışında da hayranlık uyandırarak sınırları kaldırmayı başaran bir eser oldu.
Nirid Anderman, Haaretz, 24 Ocak 2016
Derya Beyaz, 25.01.2016, Sonsuz Ark, Çırak-Çevirmen Yazar, Çeviri
Orijnal Metin:
http://www.haaretz.com/israel-news/culture/1.698619?