Sonsuz Ark'ın Notu:
Çeviri'den alacağımız iki cümle, kendisi de bir yahudi olan yazar Norman L. Friedman'ın ifadesiyle 'Jewish Hollywood-Yahudi Hollywood' olgusunu anlamamızı kolaylaştıracaktır: "1930’lara gelindiğinde 8 önemli stüdyonun 6’sı Yahudi kontrol ve yönetimindeydi." ve "Kültürel olarak fazla “Yahudi” olmasa da, 'Yahudi Hollywood' Yahudi dost ve nepotizminden, golf ve kumar kulüplerinden ve hatta ırk içi evliliklerden oluşan kendi sosyal döngüsü olan ayrı bir yapıydı." Film yapmak, tıpkı ticaret ya da reklam sektörü gibi bir yahudi sanatıdır. Sinema sektörünün patronları onlardır.
Seçkin Deniz, 17.09.2017
Jews in Hollywood, 1930-1950
American Jews and the making of the movie industry
(Amerikan Yahudileri ve film endüstrisinin gelişimi)
Film Yapmak, Bir Yahudi Sanatı mı? -Movie Making, A Jewish Trade?-
Philip French’in 'Sinema Patronları' ve Nolan Zierold’un 'Patronlar' adlı kitapları, Marcus Loew, Adolph Zukor, Sam Goldwyn, Carl Laemmle, Selznickler, Jesse Lasky, William Fox, Warner Bros, Louis B. Mayer, B. P. Schulberg ve Harry Cohn gibi Hollywood’un ünlü Yahudi kökenli yapımcıları konusuna karşılaştırmalı ve güzel bir bakış açısı getiriyorlar.
Papaz (Kol.) Samuel W. Chomsky, Hanuka mumlarını yakarken... USO-Jewish Welfare Board (USO-Yahudi Refah Kurulu) akşam yemeği,19 Aralık 1954'te, Hollywood, California.
Bunlar fevkalade çalışkan, gayretli ve ilginç olan da oldukça önemli bir kısmı giyim endüstrisinden gelmiş kişilerdi. Mesela Zukor ve Loew kürkçü, Fox ve Laemmele giysi tüccarı, Goldwyn ise eldiven satıcısıydı. Sektöre ilk girişleri tiyatro üzerinden olmuş olup, daha sonra stüdyolar ve en son da dağıtım ve yapımcı olarak işlerine devam ettiler.
Aktör Lionel Barrymore, 1939 Ağustos'unda MGM'de 61.doğum gününü kutladı. Arkada soldan, Mickey Rooney, Robert Montgomery, Clark Gable, William Powell ve Robert Taylor. Ortada -Louis B. Mayer. önde soldan-Norma Shearer, Barrymore ve Rosalind Russell
Patronlar böylece Hollywood’a esasen perakende ticaretinden kazandıkları yeni iş yetenekleri getirmişlerdi, ve 1930’lara gelindiğinde 8 önemli stüdyonun 6’sı Yahudi kontrol ve yönetimindeydi. Buna ek olarak ikinci ve üçüncü düzey, sektörle bağlantılı olarak çalışan yapımcılar, yöneticiler, asistanlar, acenteler ve avukatların da önemli bir kısmı Yahudi idi.
Yahudi Hollywood Ne Kadar Yahudiydi?
Peki Yahudiliğin bilinen resmi şekli ile etnik Hollywood Yahudilerinin uyguladığı ve tanımladığı Yahudiliğin şekli neydi? Bu periyottaa, genelde dinine itaatkar ailelerden gelen, az çok İbranice bilen, 'Bar Mitsva’(*)sı yapılmış bireyler olarak yapımcılar, Yahudi karakterlerini, deneyimlerini ve yerleşimlerini anlatan neredyese hiç film yapmadılar ve Los Angeles Yahudi topluluğundan ve onun aktivitelerinden uzak, asimile bir hayatı seçtiler. Ama bu Yahudiliklerinde utanıyorlar anlamına da gelmiyordu. Yeri gelince bazı İbranice sözcükler kullanıp, cemaatlerine yardımda bulunuyorlardı.
Senaryo yazarı Ben Hecht bu vaziyeti şöyle yorumluyordu;
"Hecht’e göre yüksek sosyetenin dünyasındayken kişinin Yahudiliğini unutması ama Yahudiliğini ispatlamak için de zor durumda olan Yahudilere gizli olarak yardım edilmesinde anlaşılırdı. Bir sinagoga girmeden o sinagogu 30 yıl maddi anlamda desteklemek de normaldi. Gizli Yahudiliğin ona göre olmazsa olmazları ise, bazı dini prensipleri bırakmamak, Yahudi tatillerinde yarışlara gitmemek ve cenazesinde İngilizce de olsa bir rabbinin görevlendirilmiş olmasıydı.."
Tüm bu gerçekler ışığında MGM’in patron Louis Mayer’ı ele alacak olursak o tipik bir Yahudi yapımcıydı. Boston’daki gençlik yıllarındaki Ortodoks yıllarını saymazsak Mayer çok nadir ibadet etmeye sinagoga giden dindar olmayan bir Yahudiydi. David Selznick gibiler ise “Ben Amerikalıyım, Yahudi değilim” diyecek kadar ırk ve dinlerine yabancıydılar. Hatta Columbia’nın patron Hary Cohn’un 1958 yılındaki cenazesinde hiçbir Musevi dini tören yapılmamıştı.
Biyografi yazarı şöyle bir olaydan bahseder;
"Bir öğleden sonra MGM patronu Louis B. Mayer, Cohn’dan Yahudi Derneği’ne yardım alabilmek için neredeyse 1 saat telefonda konuşur. Mayer, kendi de bir Yahudi olan Cohn’u ikna için tüm yeteneklerini kullanmış olsa da onu bir türlü ikna edemez. Üstüne Cohn, “Yahudilere yardım mı? Asıl dünyanın başına açtıkları belalar için Yahudilere ve İrlandalılara karşı dünyanın yadıma ihtiyacı var” der."
Ama kültürel olarak fazla “Yahudi” olmasa da, 'Yahudi Hollywood' Yahudi dost ve nepotizminden, golf ve kumar kulüplerinden ve hatta ırk içi evliliklerden oluşan kendi sosyal döngüsü olan ayrı bir yapıydı.
Göçmen Olmanın Önemi
Eğer Musevilik veya Yahudilik geleneğinin 'Yahudi Hollywoodu'na katkısı yok denecek kadar azsa bu başarının sırrı neydi peki? Zierold ve French’e göre bu başarının, dayanıklılığın ve eksikliklerin arkasında yatan sebep göçmenlikti.
İlk olarak, Yahudilerin bir göçmen veya yarı göçmen olarak, asimile Amerikan veya %100 Amerikan olarak kabul edilme istekleri, onlara Amerikan popüler kültürü yaratma ve transmisyon gayreti verdi. Onların bakış açılarından çekilen filmleri ile dünya, Amerikan değer ve meziyetlerini öğrendi.
İkinci olarak, çokça kez iddia edildiği gibi, Amerikanlaşan göçmenler olarak, özel bir duygu veya içgüdü ile sinemaseverlerin neyi isteyip sevdiklerini bildiler.
Örneğin Cohn bir keresinde senaryodaki 3 heceli kelimenin “Ben bunun ne anlama geldiğini bilmiyorsam, eminim ortalama bir kişi de bilmiyordur” diyerek çıkarılmasını istedi. Cohn “basit” yöntemiyle filmin kalitesine yön verebildi. Cohn “Eğer kalçam kıvrılıyorsa kötüdür, ama kıvrılmıyorsa iyidir. Bu kadar basit” derken, Goldwyn’in midesi de kendi rehberiydi. Geçmişe baktığımızda ölçüleri her ne ise yöntemlerinin yanlıştan çok doğru olduğunu da görebiliyoruz.
Amerikan popüler kültürü için göçmen gayreti ve Amerikan kitle beğenisini anlamak, farklı Yahudi stüdyolarında farklı şekiller aldı. Örneğin Mayer yönetimindeki MGM orta sınıf için geleneksel, romantik, duygusal ve gösterişli kadınların ilgisini filmler çekerken, Jack Lo Warner yönetimindeki Warner Bros yine orta sınıf için (veya onlar hakkında) suç hikayeleri, melodrama, biyografi ve sosyal vicdanı ele alan daha az kadın ilgisine yönelik filmler çekti. Ama her iki film şirketinde film serileri, göçmenlerin kameralarından çıkmış, Amerikan popüler kültürünün iyi birer yansımalarıydı.
NORMAN L. FRIEDMAN, My Jewish Learning
Nehir Nil, 17.09.2017, Sonsuz Ark, Konuk Yazar, Çevirmen Yazar, Çeviri, Çevirilerdeki Sesler
(*) Sonsuz Ark'ın Notu:
Bar Mitsva (İbranice:בר מצוה), erkeklerin 13 yaşına geldiğinde musevilerin görevlerini üstlenebilecek kadar büyüdüklerini gösteren bir tören yapılır. Bu tören kız çocukları için 12 yaşında yapılır ve buna Bat Mitsva denir. Bu tören çocuğun ergenlik çağına denk gelir. Bar Mitsva olacak çocuk sinagogda Tora'nın bir parçasını ayine katılan dinleyicilere okur. Bazen Tora'yı okumak yerine Şabat törenlerinde Aftara duasını okumakta aynı işlevi görür. Ortodoks Museviliğinde kız çocuklarının sinagogta Tora'yı okumaları yasak olduğu için Bat Mitsva törenlerinde Tora'yı okumaları yerine vaaz vermeleri tercih edilir. Bar Mitsva çağına kadar çocuğun dini sorumluluğu anne ve babasındayken bu yaştan sonra dini sorumluluk çocuğa geçer. Yahudi kurallarına göre, her erkek çocuk, on üç yaşından gün alıp, erişkinliğe adım attığında Bar Mitsva yapar. Yahudi genç kızların Bat Mitsva yaşı ise on ikidir.
Bu dönem, manevi değerleri öğrenmeye başladıkları ve daha iyi bir insan olabilmek için kendi sorumluluklarını üstlendikleri dönemdir. Kızlar, ergenlik dönemlerine erkeklerden bir yaş önce girerler çünkü, kızların doğası gereği fiziksel ve duygusal olgunlaşmaları erkeklerden önce tamamlanır, erişkinliğin özelliklerini benimseyecek duruma gelirler.
Bar/ Bat Mitsvanin Önemi
Kızlar ve erkekler Bar/Bat Mitsva yaşlarına geldiklerinde, hayatlarında da gelişimlerinin yeni bir seviyesine girmiş olurlar ve olmak istedikleri kişiliğin özelliklerini düşünmeye başlarlar. Ergenlik çağına giren insan, çocukluğun hayal dünyasından uzaklaşarak,etrafındaki dünyaya daha gerçekçi gözle bakmayı öğrenir. Bu dönem, manevi farkındalığının ve hassaslığının tam olarak gelişmekte olduğu, dolayısıyla gencin kendi hareketlerinden sorumlu sayılabileceği dönemdir. Yahudi geleneklerine göre, bu noktada, isteklerini doğru olanı yapmaya kanalize edebilirler ve doğal eğilimlerinin üstesinden gelerek, kendi isteklerini her şeyin üstünde tutmamayı öğrenirler.
Bu noktada, gençler, eğilimlerini doğru şeylere doğru kanalize etmeye başlarlar. Daha derin bir açıdan bakmamız gerekirse, vücutlarının geliştiği ve yeni bir şekle doğru dönüştüğü bu dönemde, kişilikleri de büyümekte ve gelişmektedir. Kabalistik görüş, bize bir kişinin ruhsal varlığının çeşitli seviyeleri olduğunu söyler. Neşama adı verilen yeni bir ruh seviyesi tam olarak Bar ya da Bat Mitsva zamanında devreye girer. Bu seviye, kişinin mantıklı kararlar vermesini sağlar.
Neden Bar/Bat Mitsva Terimleri
Bar Mitsva teriminin tam tercümesi, "emrin oğlu"ve bat mitsva da "emrin kızı" demektir. Bu bize iki şeyi anlatır:
Bar Mitsva yapan oğlan ya da Bat Mitsva yapan kız, Tanrı'ya daha yakın olabilmek için çabalar -ailesine yakınlaşmaya çalışan kız ya da erkek evlat gibi. Bunu yapmanın en doğru yolu, Tanrı'nın Tora ‘da vermiş olduğu emirlere ( mitsvalara ) uymaktır. Belki de o gün gerçekleşen en önemli olay, genç kişinin, Tora'da o günden sonra geçen emirlere uymada tamamen sorumluluk sahibi olmasıdır.
Tefillin Takmak
Bar Mitsva çağına gelmiş çocuğun yapması gereken en önemli şey sabah duasında tefillin takmasıdır. Sefaradlara göre ilk kez tefillin takmak Bar Mitsvanın bir parçası olduğundan , aile büyüğü bilge birine gence tefillini bağlamada yardımcı olma şerefi verilir. Pazartesi veya Perşembe sabahları tefillin takma gerçekleşir. Bunun amacı bu günlerin Tora'nın okunduğu günler olmasıdır. Böylelikle Yahudi genci iki mitsvotu da (tefillin takmayı ve Tora okumayı) gerçekleştirebilir. Aile fertleri yakın akraba ve arkadaşlar bu mutlu günde genç Bar Mitsvayı yalnız bırakmaz,sevincini paylaşırlar. Arzu eden aileler bu tören sonrasında da yakınlarını bir davette ağırlayabilirler.
Kutlama
Bar ya da Bat Mitsvalar genellikle, Bar Mitsva çocuğunun ya da Bat Mitsva kızının ergenliğe girişini kutlamak amacıyla ailenin ve arkadaşların katıldığı özel yemeklerle kutlanırlar. Arkadaşlar ve akrabalar, Bar/Bat Mitsva çocuğunun hayatina manevilik kazandırma çalışmaları için cesaret verirler. Yemeğe, genellikle arkadaşların ve akrabaların yaptıkları konuşmalarla eşlik edilir. Bu konuşmalar, gencin Yahudi bir yetişkin olarak yeni rolünü neşe içinde gerçekleştirmesi ve hayatına manevilik katabilmesi için teşvik edicidir. Ayrıca, Bar Mitsva çocuğunun on üçüncü doğum gününü takip eden Şabat'da, genç, sinagogda sabah duasında Tora'ya çağırılır. Çoğu genç, daha önceden, Tora okuma konusunda tecrübeli olan bir haham ya da din öğretmeni ile çalışmış olduğu haftanın peraşasını da okur.
Not : Bu Yazı Yahudi İnancına Göre Yazılmıştır. Kaynak : Sevivon, http://www.dunyadinleri.com/tr-TR/dunya-dinleri/yahudi-kavram-ve-sembolleri/oku_yahudiler-de-bar-mitsva-bat-mitsva-toreni
Sonsuz Ark'tan
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.