"Savaştan sonraki yıllarda Amerikan ve Sovyet literatüründe Tahran konferansının olayları yeterince detaylı bir şekilde ele alınmıştı: katılımcıların anıları, konuşmaların ve toplantıların kayıtlarını içeren diplomatik belgeler yayınlanmıştı."
Üç müttefik devletin, SSCB, ABD ve İngiltere’nin, 28 Kasım - 1 Aralık 1943 tarihleri arasında Tahran’da düzenlediği konferans İkinci Dünya Savaşının en büyük diplomatik olaylarından biridir.
Bu konferansta ilk defa “Üç büyüklerin” liderlerinin buluşması savaş ve barışın önemli sorunlarına çözüm üretme ve hayata geçirme amacı ile gerçekleşti. Bu konferans müttefikler arası ilişkileri pekiştirdi ve anti-Hitler koalisyonunun önde gelen ülkeleri arasındaki güven ve karşılıklı anlayışı güçlendirdi.
“Büyük üçlü”nün en ünlü fotoğraflarından biri: Stalin, Roosevelt ve Churchill, Tahran’daki Sovyet elçiliğinin verandasında. Arka planda ABD Başkan yardımcıları (Imperial War Museums).
Savaştan sonraki yıllarda Amerikan ve Sovyet literatüründe Tahran konferansının olayları yeterince detaylı bir şekilde ele alınmıştı: katılımcıların anıları, konuşmaların ve toplantıların kayıtlarını içeren diplomatik belgeler yayınlanmıştı. Ancak tüm bunlara herkese açık olarak 1961 yılından sonra ulaşılabilmişti. Bunun sebebi, üç müttefik devletin Başkanlarının belgelerin gizliliği konusundaki anlaşmasıydı.
Sovyet heyetinin tercümanı Valentin Berejkov’un dediğine göre bu anlaşmayı ilk bozan, diplomatik belgelerin dökümünü “Birleşik Devletlerin dış politikası: Kahire ve Tahran Konferansların diplomatik belgeleri, 1943” (Foreign Relations of the United States: Diplomatic Papers, the Conferences at Cairo and Tehran, 1943) olarak 1961’de tek taraflı yayınlayan ABD oldu.
Buna karşılık, Sovyetler Birliği'nde aynı yıl Tahran Konferansının belgelerinin bir kısmı “Uluslararası Yaşam” dergisinde yayınlandı, altı yıl sonra da iki defa daha basılan "Tahran - Potsdam - Yalta" kitabında yer aldı.
Churchill'in doğum günü münasebetiyle 30 Kasım 1943'te Tahran'daki İngiliz Büyükelçiliğinde verilen akşam yemeği: Roosevelt, Churchill, Stalin ve 69 mumlu pasta (Imperial War Museums).
Sovyetler Birliğinde 1978-1984 yılları arasında basılan altı ciltlik "Büyük Vatan Savaşı sırasında Uluslararası Konferanslarda Sovyetler Birliği, 1941-1945" çalışmasının ikinci cildi tamamen bu konferansa ayrılmıştı.
Söylemek gerekir ki bu çalışmayı hazırlayanlar yukarıda zikredilen Amerikan yayınından faydalandılar ancak Sovyet versiyonunda SSCB, ABD ve İngiltere liderlerinin toplantılarının tüm detayları yer almadı.
Örneğin, 30 Kasım 1943 tarihli belgelerde, toplantıların kayıtları şu sırada yer almaktadır:
• 12: 40'da Stalin ve Churchill buluşması;
• 13: 30'da Molotov, İden ve Hopkins buluşması;
• 13:40 kahvaltı sırasında devlet Başkanları arasındaki görüşme;
• 16.30-17.20 devlet başkanları arasında gerçekleşen üçüncü toplantı.
Ancak Sovyet belgelerinden o günün önemli bir olayı daha, 20.30’da başlayan ve yaklaşık üç saat süren Winston Churchill'in 69. yıldönümü dolayısıyla verilen görkemli akşam yemeğinin bilgisi geçmiyor. Doğum gününün sahibi, Stalin ve Roosevelt’in dışında bankette üç delegasyonun tamamı mevcuttu. Tam da o sırada Stalin, SSCB için Lend-Lease’nin önemini vurgulayan konuşmayı gerçekleştirdi.
Stalin, Churchill'in doğum günündeki konuşmalardan birini yaparken (Imperial War Museums).
Ancak Sovyet okuyucular için bu konuşma bilinmeyen bir sırdı. Stalin'in bu sözleri, yukarıda belirtilen çalışmaların hiçbirinde yer almamış olsa da bu ziyafette yer alan katılımcıların SSCB’de yayınlanmış anıları içinde bulunulabilir. Sadece eksik bir detayla; konuşma, onun içeriğini değiştiren sansüre tabii tutuldu. Buna ABD Başkanının oğlu Elliott Roosevelt'in anılarının Sovyet baskısı örnek olarak gösterilebilir.
"Çevirinin zorlukları"
1946 yılında ABD’de Franklin Roosevelt’le birlikte en önemli uluslararası toplantılara katılan oğlu Elliot tarafından yazılan “As He Saw It” isimli kitap yayınlandı. Yayınlandıktan bir sene sonra kitap SSCB’de Rusçaya tercüme edildi ve "Onun Gözleriyle" başlığı altında basıldı.
Elliott Roosevelt anılarında kendi hatırladıklarına, babasının notlarına ve anlattıklarına dayanarak Tahran Konferansına bir bölüm ayırmıştı. Büyük ihtimalle bu kitap Tahran'da olup bitenlerin iç detaylarını aydınlatan ilk eserdi. Yazar, Churchill'in doğum gününde Stalin tarafından yapılan o meşhur konuşmaya şahit olmuştu ve kitabında aktarmıştı. 1947’nin Rusça baskısında bu konuşma şu şekilde yer aldı:
“Tostlar (şerefe kadeh kaldırıp yapılan konuşmalar) birbirini takip ederek o kadar sık söyleniyordu ki biz oturup kalkmaya bile yetişemiyorduk. Sonuç olarak bazılarımız ayakta konuşuyordu. İki tost arasında Randolph Churchill'in önemli bir konuda düşüncelerini dinlediğimi hatırlıyorum, ancak ne dediğini tam olarak hatırlamıyorum. Daha sonra, samimiyet ve eğlence tanrılarının uyukladığı zaman geldi ve General Sir Alan Brooke ayağa kalktı ve İngiliz halkının bu savaşta diğerlerinden daha çok çektiğini, daha fazla kaybettiğini, daha fazla savaştığını ve zafer için daha çok uğraştığını anlatmaya başladı. Stalin’in yüzünden bir hoşnutsuzluk gölgesi geçti. Belki de onu hemen ayağa kalkıp konuşma yapmaya iten sebep buydu.
"Size Sovyetlerin bakış açısından Başkanın ve Birleşik Devletlerin zafer için ne yaptıklarını anlatmak istiyorum. Bu savaşta en önemlisi makineler. Amerika Birleşik Devletleri ayda 8 ile 10 bin arası uçak üretebileceğini kanıtladı. İngiltere her ay çoğunlukla ağır bombardıman uçağı olan 3.000 uçak üretmektedir. Dolayısıyla Birleşik Devletler makineler ülkesidir. Lend-Lease aracılığıyla gelen bu makinalar bizim savaşı kazanmamıza yardımcı oluyorlar. "
Ancak çeviriyi orijinal metinle karşılaştırınca Stalin’in söylemiş olduğu son cümlenin tercümesinde söylenenin anlamını kökten değiştiren önemli bir fark ortaya çıkıyor.
“I want to tell you, from the Soviet point of view, what the President and United States have done to win the war. The most important things in this war are machines. The United States has proven that it can turn out from eight to ten thousand airplanes a month. England turns out threethousand a month, principally heavy bombers. The United States,therefore, is a country of machines. Without the use of those machines,through Lend-Lease, we would lose this war”
İngilizce bilen herkes için orijinal metnin son cümlesindeki anlamın çeviride gördüğümüzle uyuşmadığı aşikârdır. Bu cümle şu şekilde olmalıdır: “Lend-Lease ile gelen makinaları kullanmadığımız takdirde bu savaşı kaybedeceğiz.”
Lend-Lease ile ulaştırılan “Studebaker” kamyonların sayısı 100.000 civarındaydı. Üslerin birinde cepheye gönderilmek üzere bekleyen kamyonlar, Bahar 1944.
İlginçtir ki aynı Elliott Roosevelt gibi, kutlama yemeğinde bulunan Valentin Berejkov’un “Tahran 1943. Üç Büyüklerin Konferansında ve Kulislerde” adlı kitabında yer alan Stalin konuşması 1947 çevirisinden çok farklı değildir.
“Sovyetlere göre Başkan Roosevelt’in ve Amerika Birleşik Devletleri'nin zafer için ne yaptıklarını söylemek istiyorum. Bu savaşta en önemlisi makinalar. Birleşik Devletler ayda 8 ile 10 bin arası uçak üretebileceğini kanıtladılar. İngiltere her ay çoğunlukla ağır bombardıman uçağı olan 3.000 uçak üretmektedir. Dolayısıyla Birleşik Devletler makineler ülkesidir. Lend-Lease aracılığıyla gelen bu makineler bizim savaşı kazanmamıza yardımcı oluyorlar. Bunun için kadeh kaldırmak istiyorum…”
Stalin’in sözleri ABD Başkanının Tahran Konferansı sırasındaki notlar arasında kaydedildi ve daha önce zikredilen 1961 basımı Amerikan kitabının 469. sayfasında yayınlandı. Sovyet heyetinin Başkanının söylediği sözler 30 Kasım 1943 akşam yemeğinin en ilginç olayı olarak dergide yer aldı:
“I want to tell you, from the Russian point of view, what the President and United States have done to win the war. The most important things in this war are machines. The United States has proven that it can turn out from 8,000 to 10,000 airplanes per month. Russia can only turn out,at most, 3,000 airplanes a month. England turns out 3,000 to 3,500,which are principally heavy bombers. Without the use of those machines, through Lend-Lease, we would lose this war.”
Bu versiyon Roosevelt'in oğlunun yayınladığından ve yukarıda bahsedilen Rusça versiyonlardan farklıdır. Stalin’in Sovyetler Birliğinin ürettiği uçakların da zikrettiği bu konuşma dördüncü ve bu zamana kadar belgeyle desteklenmiş tek versiyondur:
“Rusya’nın bakış açısından Başkan'ın ve ABD'nin savaşı kazanmak için ne yaptıklarını söylemek isterim. Amerika Birleşik Devletleri ayda 8.000 ile 10.000 arası uçak üretebileceğini kanıtladı. Rusya ayda en fazla 3000 uçak üretebilir. İngiltere ağırlıklı olarak ağır bombardıman uçakları olan 3.000 - 3.500 arasında uçak üretiyor. Lend-Lease tarafından tedarik edilen bu makineler olmasa, bu savaşı kaybedeceğiz.”
Yukarıda anlatılanlardan Elliot Roosevelt'in kitabın çevirisi sırasında Stalin sözlerinin değiştirildiğine kanaat getirebiliriz. Bunun nedeni çevirmenlerin yaptıkları hata olabilir ama büyük ihtimalle konuşmanın içeriği bilinçli olarak siyasi nedenlerle değiştirilmiştir. O yüzden kitapların arasında yirmi yıl bulunmasına rağmen Berejkov’un kitabında farklı bir şey görmememiz şaşırtıcı değildir.
Stalin ve Roosevelt Yalta Konferansında, 4 Şubat 1945.
İngiliz kadınlar SSCB'ye Lend-Lease aracılığıyla gönderilecek olan "Matilda" tankını hazırlarken.
Amerikan “Studebaker” kamyonları üzerine entregre edilmiş meşhur “Katyusha” füzeleri.
ABD Deniz Kuvvetleri'ne ait firkateynlerin Sovyet denizcilere teslimatı, 1945.
Vladimir Nagirnyak
Melek Öz, 24.12.2017, Sonsuz Ark, Konuk Yazar, Çeviri-Analiz, Çeviri
Melek Öz Yazıları
Takip et: @formel_
Kaynak:
https://warspot.ru/10639-tost-za-lend-liz
Sonsuz Ark'tan
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark Manifestosu'na aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.