İran Uzmanlar Meclisi Başkanlığına 83 yaşındaki din adamı Ayetullah Muhammed Yazdi’nin seçilmesi, İran’da üst pozisyonlar için bir savaş başlattı.
Ayetullah Ali Hamaney (solda) İran Uzmanlar Meclisi Başkanı Ayetullah Yazdi ile Tahran'da meclis üyeleri ile bir toplantı sırasında konuşurken. Fotoğraf: AFP / Getty
Iran's Ayatollahs Spring a Surprise
Geçtiğimiz Salı gününe kadar, 66 yaşındaki Ayetullah Mahmud Haşimi Shahroudi Majles-e Khobregan (Uzmanlar Meclisi) başkanı olmak ve aynı zamanda, şüphesiz ülkedeki en önemli pozisyonda olan İran’ın yüce lideri Ayetullah Ali Hamaney’in halefi olma yolunda önde gidiyordu.
Shahroudi, geçtiğimiz yıl daha önce görevde olan Ayetullah Muhammed Rıza Mahdavi'nin Ekim ayında ölümüyle sonuçlanan komaya girmesinden bu yana Khobregan’ın başkanlığını yapıyordu. Tahran’da çoğunluk, Hamaney'in zaten ona dört yıl önce parlamento, cumhurbaşkanı ve yargı arasındaki ilişkileri yürütmek üzere ona sorumluluk vererek, nihai halefi olarak Shahroudi'yi tercih ettiğine inanıyordu.
Sonra aniden geçen hafta Shahroudi, 83 yaşındaki eski yargı şefi Ayetullah Muhammed Yazdi'nin, eski cumhurbaşkanı Haşimi Rafsancani’yi 47’ye 24 oyla yenmesi için meclis içindeki başkanlık oylamasından çekildi.
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani (solda) ve eski Cumhurbaşkanı Ekber Haşimi Rafsancani Tahran’da iki günlük Uzmanlar Meclisi toplantısına katıldı. İran, Mart 10, 2015 Fotoğraf: Ahmad Halabisaz / Ahmad Halabisaz / Xinhua Basın / Corbis
Khobregan, lideri seçmek ve denetlemek için İran halkı tarafından seçilen 86 üst düzey din adamının oluşturduğu monoton bir yapı. Nadiren toplanırlar ve 75 yaşındaki Hamaney ebedi ödül için çağrıldığında, Meclis savaş ilan etmek, silahlı kuvvetlerin ve devlet medyasının başını atamak dahil devlet meselelerinde son sözü söylemek için bir halef seçer. Lider seçkin biri olma zorunluluğu olmasa da, önde gelen din adamlarından biri olmalıdır.
Yazdi’nin seçimi sağa doğru bir kayma gibi gözüküyor. Onun en dikkate değer görüşleri müziğin haram (İslam hukukunda yasak) olduğu hükmünü vermesi ve tartışmalı 2009 başkanlık seçimlerinden sonra sokak protestolarını kınamadığı için Rafsancani'nin ev hapsi için 2010 yılında çağrıda bulunması.
Yazdi, İran’ın en radikal sözde ilke-istlerinden uzak, ama görünüşe göre Ayetullah Ahmed Cenneti ve Ayetullah Muhammed Taki Misbah Yezdi tarafından başkan olarak desteklenmiş. İran’da siyaset kızışıyor. 83 yaşındaki Yazdi önümüzdeki bir kaç yıl içinde bir boşluk oluşmazsa liderlik için aday olmayabilir, ama onun Khobregan başkanı olarak seçilmesi muhtemelen Shahroudi’yi engellemek için 80 yaşındaki Mesbah Yazdi ve 88 yaşındaki Cenneti’nin refleksiydi. Geçen yıl Cenneti, muhtemelen reformistler, pragmatikler ve hatta ana muhafazakarlar tarafından, Meclisi devralmak için "bir komplo" konusunda uyarıda bulunmuştu.
Sonraki 26 Şubat hem Uzmanlar Meclisi hem de İran parlamento için seçime şahit olacak. Her ikisi de kısmen Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani hükümetinin destekçileri ve köktendinci (ya da ilke-ist) muhalifler arasında bir güç sınavı olarak şiddetli geçecek. Ama Uzmanlar Meclisinin önümüzdeki 8 yıllık döneminde geçen yıl prostat ameliyatı geçiren Hamaney’e bir halef seçebilir ki, bunun da özel bir yeri var.
1979 devriminin başarılı lideri Ayetullah Ruhullah Humeyni’den beri 26 yıl içinde Hamaney, özellikle kültürel konularda ve kuvvetle 2009 seçimlerinden sonraki huzursuzluk ortamında sıkı önlemleri desteklemesiyle muhafazakar kampın sempatisini topladı. Ama o aynı zamanda önce Irak ve daha sonra nükleer programı konusunda ABD ile doğrudan müzakereleri kabul etti. Onun liderlik tarzı sessizce yönlendirmek ve hatta siyasi sınıf içinde uzlaşı oldu.
Dolayısıyla Hamaney, selefi Mahmud Ahmedinejad’ın kaprisliliği yerine Ruhani’nin uzlaştırıcılığını tercih etti. Onun kendi vekaleti için acılı ya da uzun süreli bir savaş gibi bir isteği olmayacak.
Shahroudi, Khobregan başkanlığı ve zamanla da liderlik için istekli bir aday gibi görünüyordu, çünkü Kum din adamları ve askeri şefleri de dahil olmak üzere, diğer gruplarda, İran'ın siyasi kesimi tarafından saygı duyulan biriydi. Bu nedenle Yazdi’nin bu haftaki seçimi hayret uyandırdı.
Shahroudi’nin başkanlık seçimi adaylığından çekilme gerekçesi çok sayıda aday olmasıydı, aslında sayı dörttü. Nima Mina, SOAS (Doğu ve Afrika çalışmaları Okulu, Londra üniversitesi ) Fars ve İran dersleri kıdemli öğretim görevlisi, ikna edilemedi.
Mina, gerçek gerekçenin reformist ve "ılımlı" kampa bağlantıları olan Said Leylaz gibi gazeteciler tarafından yayınlanan bir haftalık dergi olan Seda’da önceki hafta yayınlanan bir raporda yer almış olabileceğine inanıyor. Ayrıca Saham haberlerinde de alıntı yapılmış:
Seda -ismi geçmiyor olsa da- yargı otoritelerinin Shahroudi’yi İslam Cumhuriyeti'nin Kızılay örgütü ile ilgili mali usülsüzlükler ve uçak motorları ve araba satın alma fonlarında saptırma yapma üzerinden soruşturduğunu bildirdi.
İddiaya göre bu fonların bir kısmı Necef'te doğmuş olan Ayetullah’ın aktif bağları ve birçok takipçisinin olduğu Irak’a gitti. Rapor soruşturmanın İslam cumhuriyetinin tarihindeki en önemli finansal yolsuzluğa dönüşebileceği izlenimi uyandırdı.
Mina, Ayrıca Shahroudi’ nin meclisteki -İran'ın siyasi sınıfta yaptığı geniş bağlantılarından ziyade-desteğini kaybettiğine inanıyor. Onun sadece 2013’te Güvenlik Konseyi’nde yaş gerekçesiyle cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Rafsancani'ye karşı oy vermediği, 2012 yılında eski cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad’ı ve mali yolsuzluktan 2011’de hapse atılan Muhammed Şerif MALEKZADEH’i de harcadığı bildirildi.
Mina bana,“ Belki de gerçekte Rafsancani'yle saygılı bir ilişkisi var ve hatta Ahmedinecad’ın ekibi de ona karşı kullanıldı.” dedi.
Rafsancani’nin bu hafta Yazdi’ye karşı durmasındaki hatasını açıklamak zor. Rafsancani’nin Uzmanlar Meclisi ile karışık bir geçmişi var: Tahran’da Meclis en son 2006’da seçildiğinde anketlerin tepesindeydi ve 2007’den 2011’e kadar bu yapının başkanlığını yaptı. Ama aynı zamanda uzun dönemde ABD ile yumuşama taraftarı olduğu için radikal ilke-ist din adamları ondan nefret ediyor.
Mina, “Görünüşe göre Rafsancani kazanacağını düşünerek kötü, taktiksel bir hata yaptı ve başarısız oldu.” dedi."Salı günü oylama öncesinde, Rafsancani'nin takipçileri hem telefon mesajları hem de Arman ve Jomhouri-ye Eslami ve IRNA haber ajansında yayınlanan makaleleri ile tanıtım için bir kampanya yürütüyordu ve bütün bunlar Rafsancani'nin kendi web sitesinde yayınlanıyordu. Ama genel olarak Uzmanlar Meclisi meclise nazaran daha az şeffaftır ve onlar toplum içinde olan şeylerden genelde daha az etkilenirler.”
Rafsancani’ye yakın çevrelerde yıllar önce liderlik koltuğu sahipsiz kaldığında, muhtemelen böyle bir konseyde koltuk kapma kurnazlığı olan eski Cumhurbaşkanının kazanması için, anayasanın geçici bir önlem olarak izin verdiği üç-adamlı bir liderlik konseyi oluşturma konusunda bir tartışma yaşanmıştı.
Artık Rafsancani İran siyasetinde siyasi parmaklarının görünmediği bir kaç yer olsa da, çok tartışmalı ve 80 yaşında liderlik için çok yaşlı.
Ama Yazdi’nin seçilmesi çok açık olarak şunu gösteriyor ki Rafsancani, Hamaney’in ardından etki bırakmak isteyen tek kişi değil.
Mina, "Direniş Cephesi [Mesbah-Yezdi de dahil olmak üzere radikal ilke- ist bir oluşum]nin bir sonraki Uzmanlar Meclisini denetlemesine ve Hamaney'in halefi seçiminde belirleyici bir rol oynamasına karar verildi.” şeklinde belirtti.
"Bu, onların lider olarak Mesbah Yazdi’nin kendisini aday olarak göstereceği anlamına gelmiyor, ancak Yargı Başkanı Sadık Laricani ya da Ayetullah Ahmed Hatemi [Tahran'ın 54 yaşındaki yedek Cuma namazı lideri] gibi başka insanlar da var.”
Laricani’nin rolü dikkatleri bir noktada topluyor çünkü adli soruşturmanın sızması Shahroudi’nin geri çekilmesini yönlendirmiş olabilir. Sadece 54 yaşında olan Laricani rejime sadık ve dindar bir aileden geliyor. Ama din adamı iken o bir Ayetullah değil ve şimdiye kadar Humeyni başarılı olduğunda perde arkasındaki Hamaney'in pozisyonunu korumaya yardımcı olan Rafsancani’ye nazaran, ondan potansiyel bir lider olarak daha az bahsediliyor.
Birçok şey, önümüzdeki Şubat seçimlerinin sonuçlarına ve Hamaney’in üst konumundan ne kadar sürede ayrılacağına bağlı. "Bir sonraki Uzmanlar Meclisi mevcut olandan daha genç olacak," diye belirten Mina, “Ben Laricani’nin liderlik için mücadele edeceğini hissediyorum ve Ayetullah Hatemi de hala 50'li yaşlarda. " dedi.
Gareth Smyth- Tahran Bürosu, 13 Mart 2015 Cuma
Orijinal Metin:
http://www.theguardian.com/world/iran-blog/2015/mar/13/iran-supreme-mohammad-yazdi-leader-in-waiting