İran İslam Cumhuriyeti Nükleer Programı’na İlişkin Ortak Kapsamlı Aksiyon Planı Parametreleri
Aşağıda İsviçre/Lozan'da İran İslam Cumhuriyeti nükleer programı ile alakalı, kararı alınan Ortak Kapsamlı Aksiyon Planı’na (OKAP) dair temel parametreler yer almaktadır. Bu temel ilkeler, şu andan itibaren 30 Haziran’a kadar yazılacak olan OKAP nihai metninin esasını oluşturmakta ve P5+1, Avrupa Birliği ve İran arasında gerçekleşen görüşmelerde kaydedilen önemli ilerlemeleri yansıtmaktadır.
Konuyla ilgili önemli uygulama detayları hala müzakere konusudur ve tüm konularda anlaşma sağlanana kadar herhangi bir anlaşma söz konusu değildir. İlerleyen aylarda bu parametrelere bağlı olarak OKAP’ın son şeklini alması için çalışmalarımıza devam edeceğiz.
Zenginleştirme
• İran, kurulu santrifüj sayısında yaklaşık olarak üçte iki oranında indirime gitmeyi kabul etmiştir. İran anlaşma gereği şu an kurulu vaziyette bulunan 19000 adet santrifüjü 6104’e indirecektir, bunlardan sadece 5060 tanesi 10 seneden beri uranyum zenginleştirme işleminde kullanılmaktadır. 6104 santrifüjün tümü IR-1, İran birinci-jenerasyon santrifüjü olacaktır.
• İran, en az 15 yıl boyunca yüzde 3.67’nin üzerinde uranyum zenginleştirmesi yapmamayı kabul etmiştir.
• İran, şu anda elinde bulunan 10.000 kg miktarındaki düşük oranda zenginleştirilmiş uranyum stokunu, 300 kg’lık yüzde 3.67 oranında az zenginleştirilmiş uranyuma düşürmeyi 15 yıllığına kabul etmiştir.
• Fazlalık durumunda bulunan tüm santrifüjler ve zenginleştirme altyapısı Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) izleme deposuna kaldırılacak ve sadece çalışan santrifüj ile ekipmanın değişiminde kullanılacaktır.
• İran, 15 yıl boyunca uranyum zenginleştirmek amacıyla hiçbir yeni tesis kurmayacağını kabul etmiştir.
• İran’ın çalışmalara ara verme süresi-bu süre İran’ın bir silah için gereksinim duyacağı yeterli miktarda füzyon maddesini elde etme süresidir. Bu süre hali hazırda 2-3 ay olarak belirlenmiştir. Bu çerçeve altında bahsedilen süre, en az on yıllık süre zarfı için ve en az bir yıl olarak genişletilecektir.
• İran, Fordow’da yer alan tesisini bir daha uranyum zenginleştirmesinde kullanılmayacak şekilde dönüştürecektir.
• İran, Fordow tesisinde en az 15 yıl boyunca uranyum zenginleştirmesi yapmayacağını kabul etmiştir.
• İran Fordow tesisini sadece barışçıl amaçlarla-nükleer araştırmalar, fizik araştırmaları, teknoloji araştırma merkezi- kullanılmak üzere dönüştürmeyi kabul etmiştir.
• İran, 15 yıl boyunca Fordow’da uranyuma yönelik araştırma ve zenginleştirme faaliyeti gerçekleştirmeyeceğini kabul etmiştir.
• İran Fordow’da 15 yıllık süre zarfında herhangi bir füzyon malzemesi bulundurmayacaktır.
• Fordow santrifüjleri ve altyapısının yaklaşık üçte ikisi kaldırılacaktır. Kalan santrifüjler Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) gözlemi altında bulundurulacaktır.
• İran on yıl boyunca 5060 adet IR-1 birinci-jenerasyon santrifüjlerini kullanarak sadece Natanz tesisinde uranyum zenginleştirmesi yapacaktır.
• İran daha ileri seviye santrifüjleri kaldıracağını, on yıl boyunca sadece Natanz’da bulunan birinci-jenerasyon (IR-1) santrifüjlerini kullanarak uranyum zenginleştirmesi yapacağını kabul etmiştir.
• İran, şu anda Natanz’da bulunan 1000 adet IR-2M santrifüjünü kaldıracağını ve bunları on yıl boyunca IAEA gözlemi altında depolayacağını kabul etmiştir.
• İran, zenginleştirilmiş uranyum üretimi amacıyla en az on yıl boyunca IR-2, IR-4, IR-5, IR-6, veya IR-8 modellerini kullanmayacaktır. İran, P5+1 tarafından üzerinde anlaşılan plan ve parametrelere göre ileri teknolojiye sahip santrifüjleri sınırlı araştırma ve geliştirmede kullanacaktır.
• On yıl süresince zenginleştirme ve zenginleştirme araştırma ve geliştirmesi, en az 1 sene ara verilmesi kaydıyla sınırlandırılacaktır. İran on yıldan sonra, IAEA’ya intikal ettirilen zenginleştirme ve R&D zenginleştirme planına ve belirli sınırlandırmalar veya zenginleştirme kapasitesi ile oluşturulmuş İlave Protokol gereğince, Ortak Kapsamlı Aksiyon Planı’na (OKAP) riayet edecektir.
Denetimler ve Şeffaflık
• IAEA İran’ın tüm nükleer tesislerine düzenli erişim imkânına sahip olacaktır buna İran’ın Natanz’daki zenginleştirme tesisi, Fordow’da bulunan eski zenginleştirme tesisi ve en son modern gözlem teknolojilerinin kullanımı dâhildir.
• Denetleyicilerin İran’ın nükleer programını destekleyen kaynak zincirine erişim imkânı olacaktır. Yeni şeffaflık ve denetim mekanizmaları, gizli bir programı önlemek amacıyla malzeme ve/veya bileşenleri yakından izleyecektir.
• Denetimcilerin uranyum madenlerine erişim ve İran’ın 25 yıldan beri uranyum oksit üretimi yaptığı uranyum işleme tesislerini daimi gözetim imkânı bulunacaktır.
• Denetimciler, 20 yıl boyunca İran’ın santrifüj rotorları ve körük üretim ve depolama tesisleri üzerinde sürekli gözetim gerçekleştirecektir. İran’ın santrifüj üretim tabanı dondurularak sürekli gözetim altında tutulacaktır.
• Fordow ve Natanz’dan kaldırılan tüm santrifüjler ve zenginleştirme altyapısı, IAEA’nın sürekli gözetimi altında bulundurulacaktır.
• Nükleere ilişkin ve iki amaçlı malzeme ve teknolojinin İran’a tedarik, satış veya transferinin olay bazında gözlenmesi ve onaylanması için, İran’ın nükleer programına yönelik-ilave bir şeffaflık önlemi olarak- özel bir tedarik kanalı kurulacaktır.
• IAEA’ya, İran’ın tanımlanmış veya tanımlanmamış tesislerini de kapsamak üzere nükleer programı ile alakalı daha geniş erişim ve enformasyon imkânı sağlayan İlave Protokol’ün uygulanması, İran tarafından kabul edilmiştir.
• İran’ın IAEA tarafından, şüpheli yerlerin veya gizli zenginleştirme, dönüşüm, santrifüj üretim tesislerinin veya ülkenin herhangi bir yerinde bulunan uranyum oksit üretim tesislerinin varlığı hakkındaki iddiaların araştırılmasına olanak sağlaması gerekmektedir.
• İran, yeni tesislerin kurulacağına dair erken uyarı gerektiren Değiştirilmiş Kod 3.1’i (Modified Code 3.1) uygulayacağını kabul etmiştir.
• İran’ın nükleer programının Muhtemel Askeri Boyutları (PMD) ile alakalı IAEA’nın taşıdığı endişelere yönelik, üzerinde anlaşmaya varılmış bir dizi tedbir İran tarafından uygulanacaktır.
Reaktörler ve Yeniden İşleme
• İran, Arak’ta yer alacak bir ağır su araştırma reaktörünün yeniden tasarlanması ve inşasını kabul etmiştir. P5+1 tarafından üzerinde anlaşmaya varılan bu dizayna göre reaktör, nükleer silah imalatı için uygun plütonyum üretimi amacıyla kullanılmayacak ve barışçıl nükleer araştırma ve radyoizotop üretimini destekleyecektir.
• Önemli miktarda, nükleer silah imalatı için uygun plütonyum üretimine imkân sağlayacak reaktör çekirdeği, imha edilecek veya ülkeden dışarıya çıkartılacaktır.
• İran, reaktörde kullanılmış yakıtın tümünü reaktörün ömrü boyunca ülke dışına sevk edecektir.
• İran, kullanılmış yakıt üzerinde yeniden işleme veya yeniden işleme araştırma ve geliştirmesi gerçekleştirmeyeceğini süresiz olarak taahhüt etmektedir.
• İran, modifiye edilmiş Arak reaktöründen kaynaklanan ihtiyaç fazlası ağır suyu biriktirmeyecek ve arta kalan ağır suyu 15 yıl boyunca uluslararası pazarda satacaktır.
• İran, 15 yıllık süre zarfında yeni bir ağır su reaktörü inşa etmeyecektir.
Yaptırımlar
• İran, taahhütlerine bağlı kaldığı takdirde yaptırım yardımı alacaktır.
• Nükleerle alakalı ABD ve AB yaptırımları IAEA tarafından İran’ın nükleere ilişkin tüm önemli adımları attığı onaylandıktan sonra askıya alınacaktır. İran taahhütlerini yerine getirmediği takdirde bu yaptırımlar yeniden uygulamaya sokulacaktır.
• ABD’nin nükleere yönelik İran’a yaptırım mimarisi anlaşma aşamasının büyük kısmında bekletilecek ve önemli bir yerine getirmeme durumunda yaptırımlar yeniden uygulamaya sokulacaktır.
• İran nükleer meselesi hakkındaki tüm eski BM Güvenlik Konseyi kararları, İran tarafından nükleere ilişkin tüm önemli kaygıların (zenginleştirme, Fordow, Arak, PMD ve şeffaflık) giderilmesi ile eşzamanlı olarak kaldırılacaktır.
• Bununla birlikte BM Güvenlik Konseyi kararlarında yer alan hassas teknolojilerin ve eylemlerin transferi ile ilgili olan esas hükümler, Ortak Kapsamlı Aksiyon Planı’nı destekleyecek ve tam olarak uygulanmasını sağlayacak yeni bir BM Güvenlik Konseyi kararı ile yeniden tesis edilecektir. Bu şekilde, yukarıda bahsedilmiş olan ve anahtar şeffaflık önlemi olarak hizmet görecek tedarik kanalları oluşturulmuş olacaktır. Konvansiyonel silahlar ve balistik füzeler üzerindeki önemli kısıtlamaların yanında ilgili kargo denetimleri ve mal varlıklarının dondurulmasına izin veren hükümler bu yeni kararla birleştirilecektir.
• Herhangi bir Ortak Kapsamlı Aksiyon Planı (OKAP) katılımcısına, OKAP taahhütlerine yönelik performans hakkındaki anlaşmazlıkları çözüm yolları arama imkânı sağlayacak bir anlaşmazlık çözüm süreci belirlenecektir.
• Bu süreç yoluyla önemli bir yerine getirmeme sorunu çözümlenemediği takdirde önceki tüm BM yaptırımları yeniden uygulamaya koyulacaktır.
• ABD’nin terörizm, insan hakları ihlalleri ve balistik füzeler ile ilgili İran üzerindeki yaptırımları anlaşma gereğince devam edecektir.
Evre Uyumu (Safhalandırma)
• İran, on yıl boyunca yurtiçi zenginleştirme kapasitesini ve araştırma ve geliştirme faaliyetlerini- en az bir sene ara verecek şekilde- sınırlandıracaktır. Bunun ötesinde İran P5+1 ile paylaştığı uzun dönem zenginleştirme ve zenginleştirme araştırma ve geliştirme planı ile bağlanacaktır.
• 15 sene süresince İran, programına yönelik ilave unsurları sınırlandıracaktır. Örneğin İran, yeni zenginleştirme tesisleri veya ağır su reaktörleri inşa etmeyecek ve zenginleştirilmiş uranyum stokunu sınırlandıracak ve ileri şeffaflık prosedürlerini kabul edecektir.
• Önemli denetim ve şeffaflık önlemleri 15 sene boyunca devam edecektir. İran’ın, IAEA İlave Protokülü’ne bağlı olma hali, önemli erişim ve şeffaflık sorumluluklarını da kapsamak üzere süreklidir. İran’ın uranyum tedarik zinciri üzerindeki sıkı denetimler, 25 yıl boyunca devam edecektir.
• İran nükleer programı üzerindeki en sıkı denetim sürecinden sonra bile İran, Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Anlaşması’na (NPT) bağlı olmaya devam edecektir. Bu anlaşma İran’ın nükleer silahları geliştirme ve edinmesini yasaklamakta ve İran’ın nükleer programına yönelik IAEA tedbirlerini gerektirmektedir.
Tamer Güner, 03.04.2015, Sonsuz Ark, Çevirmen Yazar, Çeviri