"Anlaşma, İran’ın nükleer programının frenlenmesini ve nükleer silah yapımını imkânsız hale getirerek bu konuda kolay bir şekilde denetleme sağlayacak sert BM gözetim şartlarını içeriyor."
14 Temmuz 2015
14 Temmuz 2015
"İran hiçbir zaman nükleer silah elde edemeyecek"
Federica Mogherini, AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikasından Sorumlu Yüksek Temsilcisi
Iran and world powers seal landmark nuclear deal
Salı günü (14.07.2015) gerçekleştirilen son görüşmelerin ardından P5+1 ülkeleri ve İran arasında İran’ın nükleer programı ve İran’a yönelik uygulanmakta olan yaptırımların hafifletilmesi konusunda anlaşmaya varıldı. Anlaşma Viyana’da gerçekleşmekte olan görüşmelerin 18. gününde Tahran ve P5+1 adı verilen-ABD, Rusya, Çin, İngiltere, Fransa ve Almanya arasında gerçekleştirildi.
Varılan anlaşma, İran’ın nükleer programının frenlenmesini ve nükleer silah yapımını imkânsız hale getirerek bu konuda kolay bir şekilde denetleme sağlayacak sert BM gözetim şartlarını içeriyor. Bu şartlara karşılık 78 milyon nüfusa sahip İran’ın petrol ihracatı ve ekonomisi üzerindeki BM ve Batılı ülkelerin uygulamakta olduğu yaptırımların aşamalı olarak kaldırılması sağlanacak.
Anlaşmanın Ayrıntıları
Kısaca söylemek gerekirse anlaşma nükleer zenginleştirme ile alakalı. Uranyum, İran’ın da kullanım nedeni olarak belirttiği enerji, tıp ve bilimsel konulara yönelik olarak zenginleştirilebilecek. Nükleer başlıkta kullanılacak bir malzemeye de dönüştürülebilecek. İlk elde edilen raporlara göre şartlar şu şekilde:
-İlk uygulama döneminden itibaren İran’a yönelik tüm yaptırımlar kaldırılacaktır.
-İran’a ait tüm nükleer tesisler yerinde kalacak ve hiçbiri kapatılmayacak veya dağıtılmayacaktır.
-Uranyum zenginleştirmesi 15 yıllık süre boyunca %3.67 oranında sabit kalacaktır.
-İran 6104 adet IR-1 santrifüjünü 10 yıl boyunca elinde tutacaktır.
-Anlaşma 8 yıl boyunca geçerli olacaktır.
-Hassas eşya ve ürünlerin ikinci kez kullanımı üzerindeki yasak, İran ve P5+1 temsilcilerinin oluşturduğu birleşik bir komisyon gözetiminde hafifletilecektir.
-İran’a yönelik konvansiyonel silah ambargosu, anlaşmanın imzalanmasından 5 yıl sonra kaldırılacak. Balistik füzeler konusundaki ambargo 8 yıl içerisinde kaldırılacaktır.
-İlk 5 yıllık süre zarfında, İran’ın sınırlı miktarda “savunmaya yönelik silahı” ithal etmesine izin verilecektir.
-İran’ın Arak’ta yer alan ağır su reaktörü, faaliyetine devam edebilecek ve son teknoloji ile modernize edilerek donatılmasına izin verilecektir.
-Eğer İran anlaşmaya uymazsa yaptırımlar 65 gün içerisinde yeniden uygulanmaya başlanacaktır.
-İran zenginleştirilmiş uranyumunu küresel pazarda satışa sunabilecektir.
-BM’nin Uluslararası Atom ve Enerji Kurumu (IAEA), İran’ın nükleer tesislerini gözlemleyebilecek ve programın tüm kaynak zincirine erişim imkânı olacaktır.
-Uluslararası müfettişler tarafından uranyum madenleri ve işleme tesisleri denetlenebilecek ve İran’ın santrifüj rotorları ile depolama tesisleri üzerinde sürekli gözetim sağlanabilecektir. İlaveten, IAEA’nın şüpheli görülen tesisler üzerinde veya gizli nükleer çalışma olduğuna dair iddialar hakkında araştırma yapmasına imkân sağlanacaktır.
-İran uluslararası toplum tarafından barışçıl nükleer programa sahip bir ülke olarak tanınmaktadır.
-İran küresel pazarda zenginleştirilmiş uranyum ve ağır su satışı yapabilecektir.
-İran Merkez Bankası, gemi ticareti, petrol endüstrisi ve ticareti üzerindeki yasaklar ve diğer ticari şirketler üzerindeki yasaklar kaldırılacaktır.
"Anlaşma İran'ın nükleer programının yalnızca birkaç yıl için değil bir 'ömür boyu' izlenmesini sağlayacak"
John Kerry, ABD Dış İşleri Bakanı
Anlaşma Sonrası Oluşabilecek Sorunlar
ABD başkanı, anlaşmayı Senato ve Kongre'de savunurken oldukça zor bir süreç yaşayacaktır. Senato’da işler zor olabilir, ancak oylama sonucunda çıkabilecek bir “Hayır” anlaşmayı geçersiz kılmaz, çünkü Başkan Obama’nın tehdit oluşturmayan çok uluslu bir anlaşma için kongreden onay alması gerekmemektedir.
Eğer İran’a yönelik yeni yaptırımlar için oluşturulacak yeni bir yasaya veya hâlihazırdaki yaptırımların Obama tarafından kaldırılmasını engellemeye karşı verilebilecek bir veto, anlaşmaya muhalif yasa koyucular tarafından engellenebilirse, Amerikan yönetimi anlaşma şartlarını sağlama anlamında başarısızlığa uğrayabilir.
Diğer yandan İran’da başını Hamaney’in çektiği ve tarihi Amerikan karşıtlığı ile beslenen tutucu kesim, anlaşma maddelerinde herhangi “küçük düşürücü” bir tavizin var olup olmadığına yönelik incelemelerde bulunacaktır.
Devrim Muhafızları gibi denetimi büyük ölçüde hükümetin elinde bulunmayan gruplar anlaşmanın gereklerini uygulamaya pek hevesli olmayacaktır.
Bununla birlikte Devrim Muhafızları komutanları ve gruba ait Sepah News medyası tarafından bir aydan beri ABD’ye yönelik daha yumuşak bir dil kullanılmaktadır. Bu durum, özellikle İran nükleer programı söz konusu olduğunda sürekli Amerikalı politikacılar aleyhinde konuşan tutucu kesimden farklı bir yerde durduklarını göstermektedir.
İran’ın Başbakan Netanyahu tarafından “dünyadaki en büyük terör sponsoru” olarak tanımlandığı İsrail ise son derece sert bir şekilde İran’la yapılacak herhangi bir anlaşma aleyhinde lobi yapmaktadır. İsrail yanlısı lobiler bu tür bir anlaşmanın gelecekte İran’ın nükleer silahlanmasına zemin hazırladığını savunmaktadır.
İsrail yıllardan beri eğer İran’ın nükleer silah kapasite sınırına yaklaştığını hissedecek olursa tesislere saldıracağı tehdidinde bulunmaktadır. Başbakan Netanyahu, İran üzerinde yaptırım baskısı oluşturulması için Kongre’ye doğrudan çağrıda bulunmuştur.
Benzer şekilde Suudi Arabistan da güvenliğini sağlamak için ne gerekiyorsa yapacağını ifade etmektedir. Körfez’de yer alan diğer Sünni monarşiler ve Suudi Arabistan özellikle, İran’ın deniz aşırı bloke edilmiş 100 milyar $ değerindeki mal varlığını tanzim ederek bu paranın bir bölümünü Orta Doğu’da yer alan isyancılara ve terörist faaliyetlere aktaracağı endişesini taşımaktadır.
Anlaşmanın sürdürülebilirliği birçok devlet ve devlet-dışı güç tarafından etkilenmeye çalışılacaktır. Bir anlaşmanın sağlandığı bu dönemde Obama yönetimi ve Ruhani delegasyonu arasında yıllardır süren müzakereler üzerine kurulu güven, her iki ülkede muhalif kesimlerin şartlar üzerinde yaptığı incelemelere paralel olarak zorlu bir testten geçecektir.
Tamer Güner, 14.07.2015, Sonsuz Ark, Çevirmen Yazar, Çeviri,
Güncel Not:
ABD İran Nükleer Anlaşması, 16.07.2015 12:42:00 (TSİ)
Vaşington ve Tahran, İran’ın nükleer silah üretmemesi konusunda uzun süreli bir Anlaşmaya varmıştır. Ancak, İran’a karşı uygulanan gerek ABD gerekse uluslararası kaynaklı yaptırımlar bir süre daha yürürlükte kalacaktır.
Anlaşma, İran’ın nükleer programına devam etmesine imkan tanırken, nükleer silah üretmemesi konusunda hükümler getirmektedir. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın, İran’ın Anlaşma şartlarına uyduğunu teyid etmesine kadar, yürürlükte olan yaptırımlar uygulanmaya devam edecektir. İran’ın Anlaşmayı ihlal etmesi durumunda, yürürlükten kalkan tüm yaptırımlar tekrar uygulamaya konulacaktır.
ABD Hazine Bakanı Jack Lew, söz konusu uzlaşının sıkı ve sert biçimde uygulanan yaptırımlar sayesinde mümkün olduğunu belirterek, İran’ın nükleer programını devam ettirmesi için gerekli olan altyapıya ve ürünlere erişimini engelleyen, petrol ihracatını yarı yarıya kesen ve bankacılık sistemini dünyadan soyutlayan güçlü yaptırımlar olmasaydı, İran’ı müzakere masasına oturtmanın mümkün olamayacağı ifade etmiştir. Lew devamla, hali hazırda uygulanan kolaylıkların dışında, İran’ın Anlaşma yükümlülüklerine uygun hareket ettiği uluslararası denetçiler tarafından doğrulanana kadar yürürlükte olan yaptırımlarda bir kolaylığa gidilmeyeceğini belirtmiştir. Kıdemli bir kamu görevlisinin açıklamasına göre; gerek ABD vatadaşlarının gerekse ABD Bankalarının İran Bankaları ile iş yapmaları, İran’a yatırım yapmaları hala yasaktır.
Bununla birlikte Anlaşmanın uygulanmaya başlaması ile birlikte Vaşington bazı yaptırımlarda yumuşamaya gidecektir; İran gıda ve halı ihracatı ve sivil hava taşıtı parçası ithalatı yapabilecektir.
Temsilciler Meclisi Başkanı John Boehner, hem yaptırımları hafifleten hem de İran’ın nükleer silah üretmesine müsade eden bu Anlaşmaya karşı mücadele edeceklerini söylemiştir.
Kaynak: Washington Trade Daily, 15/07/2015
Yayımlayan: Vaşington Ticaret Müşavirliği
Makalenin tamamı ve orijinali için:
http://www.alaraby.co.uk/english/news/2015/7/14/iran-and-world-powers-seal-landmark-nuclear-deal
Ek Kaynaklar:
http://www.buzzfeed.com/buzzfeednews/iran-nuclear-talks#.qqllxdkXw