Sonsuz Ark: SA1959/KY21-FEYB3: Türkiye’de İş Eğitimi Dersi'nin Oluşum Süreci ve Köy Enstitüleri

28 Ekim 2015 Çarşamba

SA1959/KY21-FEYB3: Türkiye’de İş Eğitimi Dersi'nin Oluşum Süreci ve Köy Enstitüleri

"Dewey’in Türkiye ile ilgili hazırladığı tüm dönem raporları tamamen Türkçeye çevrildiğinde ülkemizde ki İş Eğitimi dersinin oluşum ve uygulama felsefesinde ki tüm gerçeklikler de daha net olarak gün yüzüne çıkacaktır."

Bu yazı Sanayi Devrimi ile hızla kalkınan Batı’da buna paralel mevcut eğitim ve öğretim teknikleri de hızla ilerlerken eğitim sistemimizdeki uygulamalarda yıllardır devam eden İş Eğitimi ya da diğer adı ile İş ve Teknik Eğitimi dersinin ülkemizde ki oluşum sürecini mercek altına almak ve tarihsel süreci derlemek için oluşturulmuştur. Birinci Dünya Savaşı sonrasında hızla kalkınan ülkelerin eğitim sistemlerinde bu derse ne kadar süre ve ne şekilde yer verdikleri ise ayrı bir muammadır.

Bu dersin senelerce bireyin gelişim sürecinde proje üreten değil proje talimatlarını yerine getiren bireyler olarak yetişmesi sanırız ki tesadüf olamaz. Bu bağlamda dersin temel felsefenin oluşum aşamasında ki tarihi süreci mutlaka incelemekte gereklidir. Elbette oluşturan etmenleri incelerken toplumsal yapıyı oluşturan kavram ve kişileri de analiz sürecine eklemek sürece kuş bakışı olarak bakmamızı kolaylaştıracaktır.

John Dewey ve Amerika

John Dewey, (d. 20 Ekim 1859 - ö. 1 Haziran 1952). Aletçilik olarak bilinen felsefe akımının kurucusu ünlü ABD'li filozof ve eğitim kuramcısı. Pragmatizmi, mantıksal ve ahlaki bir analiz kuramı olarak geliştirmiştir. 20. yüzyılın ilk yarısının en önemli Amerikalı felsefecisi olarak tanınır. University of Chicago’daki görevi esnasında (1896-1904) çocuk eğitimi üzerindeki gözlemlerini derinleştirdiği meşhur “laboratuvar okul”u kurmuştur.

Dewey’in Amerikası’nda, 1890’larda Chicago halkının yaklaşık yüzde yirmisi evsizdi; her dört kişiden biri işsizdi; hastalıklar kol geziyordu ve sağlık hizmetleri nüfusun büyük bir kesimine ulaşmıyordu. Toplumsal ihtilaflar her yerdeydi: bugün görülmemiş ölçülerde şiddet içeren grevler yaygındı; toplumun zengin ve yoksul katmanları arasında derin bir uçurum vardı; siyasi partiler güç sahiplerinin elindeydi ve yerel yönetimler yolsuzluk batağına saplanmıştı. Kargaşanın hâkim olduğu bu ortama her gün, yalnızca kendi dilini konuşan yeni göçmenler ekleniyordu. İngilizce Chicago’da henüz yaygın bir dil değildi ve her dört kişiden yalnızca birinin ebeveynleri Amerika’da doğmuştu.

Dewey’in eğitim kuramı elbette pek çok değişkenler, öngörüler ve yenilikler içermekteydi. Ancak hızla gelişen sanayi devriminin etkisi ile Amerikan toplumunda düzgün, kaliteli işgücü için verilen talimatları yapan yetişmiş bireylere de ihtiyacı olduğu gerçeği çok açıktır.

Biz bu evrede “İş Eğitimi Dersi"nin gelişimsel sürecini incelediğimiz için ilgili olan bölümleri alarak konuya devam edelim.

Dewey’in eğitim reformuna olan ilgisi ABD ile de sınırlı kalmamıştır. 1920’lerde Çin, Meksika, Japonya, Türkiye ve Rusya gibi modernleşen ve eğitim altyapılarını oluşturmaya çalışan ülkeleri ziyaret etmiş ve reform çabalarına destek vermiştir. Dewey 1924 yazında, iki ay gibi sınırlı bir zaman aralığında Atatürk’ün davetiyle Türkiye’ye gelmiştir. Bu ziyaretin hemen ardından yazdığı rapor on beş sene boyunca, 1939’a kadar Türkçe’ de yayımlanmamış ve İngilizce orijinali ölümünün ardından, toplu çalışmalarının yayımlanması esnasında gün yüzüne çıkmıştır.

Dewey’in İstanbul, İzmir, Bursa ve Ankara’da, okulların kapalı olduğu yaz aylarında yaptığı incelemelerin sonucunda Türkiye’nin eğitimde reform çabalarına sıcak yaklaştığı, Ankara’da mahrumiyet koşulları altında altyapısı kurulan cumhuriyet idealinden etkilendiği ve bu ideale sempatiyle baktığı görülmektedir. Yazdığı raporda, Türkiye’yi eğitimde “aşırı merkezileşme” çabalarına karşı uyardığı, maarif vekâletini “çeşitliliğin” esas alınması yönünde uyardığı dikkati çekmektedir. Ayrıca, köy enstitüleri fikri konusunda da Dewey’ in esin verici olduğu ifade edilmektedir.

Dewey eğitim hakkındaki görüşlerini 1897’de yayınlanan “Pedagojik Amentüm” adındaki bildirgesinde özetlemektedir. Dewey’ in bir eğitim reformcusu olarak amacı Amerikan okullarını Amerikan toplumunun radikal anlamda demokratikleştirilmesinin bir aracına dönüştürmekti. (1)

John Dewey ve Türkiye

Abant İzzet Baysal Ünv. A.İ.İ.T. Bölümü Okutmanı Bahri Ata’nın “John Dewey ve Türkiye'de İlköğretimde Tarih Öğretimi” (1923-1930) konulu makalesinde de belirttiği üzere, Cumhuriyet'in ilanından sonra, Türkiye, batılı ve demokratik bir ülke olma yolunda eğitim sistemini yeniden yapılandırma sürecinde dünyaca tanınmış eğitim otoriteleri olan John Dewey, Alfred Kühne, Omer Buyse, Albert Malche gibi kişilerin görüşlerine başvurdu.

Özellikle John Dewey' in Türkiye'ye davet edilmesi Maarif Misakı'yla benimsenen pragmatist eğitim felsefesi ile yakından ilişkilidir. 8 Mart 1924'de Vasıf Çınar'ın Maarif Vekilliği döneminde John Dewey, Türkiye'ye çağrıldı. 1916'da Demokrasi ve Eğitim adlı kitabını yayımlamış olan Dewey; 1919'da İlerici Eğitim Derneği (Progressive Education Association) nin kurulmasıyla, felsefesini, Amerikan okullarında hissettirmeye başlamış ve eğitimde dünyaca ünlü bir otorite olmuştu.

Amerika'da Mr. Charles R. Crane'in aracılığıyla davet edilen Dewey, yaz tatilinden yararlanıp, 1924'te Türkiye'ye gelerek, 21 Temmuz-16 Eylül arasında Türk eğitim sistemini incelemiştir.

Türkiye'de yaklaşık iki ay kaldı. Enver Behnan Şapolyo ve Nakiye Hanım, kendisinin mihmandarlığına getirildi. 22 Ağustos 1924'te Türkiye Muallimler Birliği, Ankara'da büyük bir kongre yaptı. John Dewey' in de katıldığı bu toplantıda Gazi Mustafa Kemal Paşa kendisiyle uzun uzun görüşmüştür. Dewey' in de etkisiyle, 1926 İlkokul öğretim programında Hayat Bilgisi, Toplu Öğretim ve İş Okulu kavramları önem kazandı.(2)

Köy Enstitüleri ve İş Eğitimi Dersi Çalışmaları

Konunun bu bölümünde eğitim sistemimiz de bu çalışmalarda yer alan kişilere göz atacağız.

Hüseyin Vasıf Bey, 3 Mart 1924’te (Tevhid-i Tedrisat) teklifinin kabul edilmesinden 3 gün sonra Milli Eğitim Bakanı olarak atandı. Öğretmen okullarının sayısının arttırılmasına başlandı, yabancı uzmanlar getirtilip eğitimin planlanması konusu ele alındı. Özellikle dünyanın en büyük eğitimcisi sayılan John Dewey çağrılmış ve bir rapor hazırlatılmıştı. (3)

Malik Aksel, Atatürk'ün isteği üzerine Türkiye'ye çağrılan Amerikalı eğitim bilimci John Dewey' in hazırladığı rapor üzerine Resim ve İş Eğitimi alanında oluşan boşluğu doldurmak amacıyla "Öğretmen Okulu" mezunları arasında yapılan sınavı kazanarak Avrupa'ya gidecek olan ilk beş kişinin arasında yer alan Malik Aksel, 1928 yılında Almanya'ya gitti. Berlin'de Yüksek Öğretmen Okulu'nda "Sanat Pedagojisi" ve "İş Eğitimi" konusunda eğitim gördü.(4)

Halil Fikret Kanad, Türk Eğitim Sistemi'nin geliştirilmesi konusunda Cumhuriyet Dönemi'nin öncü eğitimcilerinden biri. Kanad, okullarda temel eğitimin yanında meslek eğitiminin de verilmesi gerektiğini savunmuş ve Köy Enstitüleri'nin kurulmasında öncülük etmiştir. Eğitimin aile-okul-toplum-devlet dörtlemesi ile başarılı olacağını savunmuş, "köye göre öğretmen" fikrini benimsemiştir. (5)

Hasan Âli Yücel, 28 Aralık 1938'de 2. Celal Bayar hükümetinde Milli Eğitim Bakanlığı'na getirildi. Üniversite reformu, Köy Enstitüleri'nin kurulması, Dünya klasiklerinin Türkçeye çevrilmesi ve ilk resmi ve telifli Türkçe ansiklopedi olan İnönü Ansiklopedisi'nin ön çalışmaları onun bakanlığı döneminde gerçekleşmiştir. Devlet Konservatuvarının kurulması Türkiye'nin UNESCO'ya girişi onun çabaları sonucunda olmuştur. Dört yıllık çabaları sonucunda 25 Haziran 1946'da Üniversiteler Yasası çıkartılır. "Bu yasayla, yükseköğretim kurumlarının Bakanlıkla olan "sıkı bağı" önemli ölçüde gevşetilmiş, mevcut kuruluşlar yapısal bir bütünlüğe kavuşturulmuş, böylece üniversiteye organik bir karakter kazandırılmıştır. Bu yasanın getirdiği bir başka sonuç da, "dışarıdan gerilim" yerine "içeriden denetim “in getirilmiş olmasıdır.(6)

İsmail Hakkı Tonguç, Temmuz 1926 ile 26 Ağustos 1926 tarihleri arasında, ilköğretim müfettişleri ve ilkokul öğretmenleri için Ankara'da açılan İş İlkesine Dayalı Öğretim Kursu’nda, yabancı öğretim üyeleri ile birlikte çalışarak, daha sonra Köy Enstitülerinin temel ilkesi, sloganı (Osmanlıca ‘da "şiar", İng. "motto") durumuna gelecek "iş için iş içinde işle eğitim" anlayışını geliştirdi.

1929-1933 yıllarında, diğer görevlerinin yanı sıra, Gazi Eğitim Enstitüsü'nde de etkin görevlerde bulundu. Orada hem öğretmenlik yaptı, hem de Resim-İş Bölümü'nü kurdu. 3 Ağustos 1935'te köy enstitülerini kurmasına yarayacak İlköğretim Genel Müdürlüğü görevine vekâleten getirildi. Dönemin Kültür Bakanı Saffet Arıkan'a, köy enstitülerinin temelini oluşturacak bir rapor sundu. 17 Nisan 1940'ta Köy Enstitüleri Kanunu çıktıktan sonra açılmaya başlayan enstitülerle çok yakından ilgilendi. 1946'da görevden alınışına değin, enstitüler için canla başla çalıştı.(7)

Saffet Arıkan, 1935-38 arasında Milli Eğitim Bakanlığı yaptı. Cumhuriyet Halk Partisi'nin 1935 yılında gerçekleşen 4. Kurultayı'nda, devlet eliyle başlatılan planlı endüstrileşme hareketine koşut olarak, planlı köyleri kalkındırma hareketinin başlatılması kararlaştırılmıştı. Bakanlığı sırasında bu hareket doğrultusunda köyler için bir eğitim sistemi geliştirdi; eğitmen uygulamasına geçildi ve daha sonra köy enstitülerine dönüştürülecek olan köy öğretmen okulları kuruldu. Arıkan, 1940'ta Köy Enstitüleri Kanunu'nun çıkartılmasında öncülük etti.(8)

Köy Enstitüleri, ilkokul öğretmeni yetiştirmek üzere 17 Nisan 1940 tarihli ve 3803 sayılı yasa ile açılmış okullardır. 28 Aralık 1938 tarihinde milli eğitim bakanı olan Hasan Âli Yücel bizzat yönetti.

1940 yılından başlayarak, tarım işlerine elverişli geniş arazisi bulunan köylerde veya onların hemen yakınlarında Köy Enstitüleri açıldı. Türkiye'de seçilen şehirlerden uzak ancak tren yollarına yakın tarıma elverişli 21 bölgede köy ilkokullarına öğretmen yetiştirmek üzere açılmıştı. Öğretmenler köylülere hem örgün eğitim verecek, okuma yazma ve temel bilgileri kazandıracak hem de modern ve ilmi tarım tekniklerini öğretecekti.

Kitaba deftere dayalı öğretim yerine iş için, iş içinde eğitim ilkesi tatbik ediliyordu. Her köy enstitüsünün kendisine ait tarlaları, bağları, arı kovanları, besi hayvanları, atölyeleri vardı. Derslerin %50'lik bölümü temel örgün eğitim konularını içeriyordu. Geri kalanı ise uygulamalı eğitimdi.

Köy Enstitüsü uygulaması Hasan Ali Yücel'in 1946'da Milli Eğitim Bakanlığından ayrılmasına değin devam etmiştir. Hasan Ali Yücel'den sonra Milli Eğitim Bakanı Olan Reşat Şemsettin Sirer zamanında Köy Öğretmen Okulları'na dönüştürülmüştür. Bu okullar da Demokrat Parti döneminde 27 Ocak 1954'te kapatılmıştı.(9)

John Dewey’in Türk Maarifi Hakkında Raporu ve Türk Eğitim Sistemi

Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesinden Hasan Güner Berkant ve Çukurova Üniversitesinden Akın Efendioğlu ile Ömer Arslantaş ’ın hazırladığı John Dewey’in Türk Maarifi Hakkında Raporu ve Türk Eğitim Sistemi adlı Bildiri Özetinde John Dewey hakkında şu bilgileri vermektedir.

John Dewey’ in Cumhuriyet’in ilk yıllarında ( 19 Temmuz - 10 Eylül 1924 Tarihleri arası) İstanbul, Ankara ve Bursa’da gözlem ve incelemelerde bulunduktan sonra, gözlem ve incelemelerinin sonuçlarını içeren ilk raporunu Türkiye’den ayrılmadan vermiştir. Bu raporda eğitimle ilgili olarak devlet bütçesine koyulması gereken ödenekleri ele almıştır.

Amerika’ya döndükten sonra kaleme aldığı asıl rapor 30 sayfalık “Türkiye Maarifi Hakkında Rapor” dur. Bu raporda John Dewey’in kurulacak yeni eğitim sistemi hakkındaki önerileri yer almaktadır. Bu rapor MEDHAL (Giriş) bölümünden hemen sonra sekiz temel başlıktan oluşmaktadır.

Bu başlıklar; Program, Maarif Vekilliği Teşkilatı, Muallimlerin Yetiştirilmesi ve Terfihi, Muallimlerin Yetiştirilmesi, Mektep Sistemi, Sıhhat ve Hıfzıssıhha, Mektep İnzibatı, Muhtelif Mevat şeklindedir. Başlıklardan da anlaşılacağı gibi raporun tüm okuyucular tarafından anlaşılması için günümüz Türkçesine çevrilmesine de ihtiyaç vardır.

John Dewey’in hazırladığı rapor eğitim sistemimizde etkili olmuştur. Hatta Köy Enstitülerinin kuruluş mantığı ve dayanaklarında da bu raporun doğrudan yansımalarını görmek mümkündür (Altunya, 2005; Altunya, 2000). John Dewey 1945 yılında ülkemize tekrar geldiğinde Hasanoğlan Köy Enstitüsü’nü inceledikten sonra söylediği, İngiltere ve Amerika’daki konuşmalarında da aynen tekrarladığı “Benim düşlediğim okullar Türkiye’de Köy Enstitüsü olarak kurulmuştur. Tüm Dünyanın bu okulları görüp eğitim sistemini, Türklerin kurduğu bu okulları göz önünde bulundurarak yeniden yapılandırması isabet olacaktır” şeklinde batı basınında yayınlanan sözleri tarihe geçmiştir (Ata, 2001). Bu sözleriyle, kurulan bu okullara dünyanın ilgisini çekmiştir.(10)

Sonuç olarak;

Almanya’ da Resim ve İş Eğitimi eğitim alan Malik Aksel ile İsmail Hakkı Tonguç’un Ankara'da açılan İş İlkesine Dayalı Öğretim Kursu’nda yabancı öğretim üyeleri ile birlikte çalışması ve daha sonra Köy Enstitülerinin temel ilkesi sloganı durumuna gelecek "iş için iş içinde işle eğitim" anlayışını geliştirmesi köy enstitülerinin oluşumunu başlatır. 1940’da uygulamaya geçen Köy Enstitüleri 1946’ya kadar bu isimle 1954’e kadar ise Köy Öğretmen Okulları adı altında devam etmiştir.

1954 sonrasında kapatılan okulların devamında müfredatta "iş için iş içinde işle eğitim" anlayışının terkedilmeyerek yurt genelinde tüm okullar dâhil olmak üzere müfredatta zaman zaman yapılan değişikliklerle Resim/ İş - İş Eğitimi ya da İş ve Teknik Eğitimi altında 2008 yılına kadar devam ettiği görülmektedir. Dewey’ in Türkiye ile ilgili hazırladığı tüm dönem raporları tamamen Türkçeye çevrildiğinde ülkemizde ki İş Eğitimi dersinin oluşum ve uygulama felsefesinde ki tüm gerçeklikler de daha net olarak gün yüzüne çıkacaktır.

Feyza Burgucuoğlu, 28.10.2015, Sonsuz Ark, Konuk Yazar

Feyza Burgucuoğlu Yazıları