"Kenya’da bir öğrencinin başarılı olup olmayacağı bir aslan ya da sırtlan karşısındaki tavrına göre ölçülürmüş. Çocuklar özellikle küçük yaşlardan itibaren aslan avcılığına götürülür, av hayvanlarından korkmuyorsa, onun bilge bir insan olacağına inanılırmış."
21. yüzyılda eğitim alanında çok şey değişti. Sadece akıllı sınıflar değil, akıllı tahtalar da eğitimin içinde. Öğrencilerin vaz geçilmez eğitim araçları arasında tabletler ve bilgisayarlar oldukça yaygın. Öğrenciler artık kitap taşımak zorunda değil, tabletlerinde bir “tık” la her şeye ulaşabiliyorlar. Bizim çocukluğumuzda ansiklopediler vardı. Belki bildiğimiz en fazla sayfaya sahip kitaplar bunlardı. Çantamıza sığmadığı için her sabah 1000-1500 sayfalık ansiklopedileri elimize alır, okula giderdik.
Afrika’nın birçok ülkesinde Aristo’nun sınıfını çağrıştıran ağaç altı derslikler var. Çoğunlukla eğitim, badanasız ve kara tahtalı sınıflar yerine bir ağaç altında yapılıyor. “Havle” adı verilen bu okullarda çocuklar sadece okuma yazmayı öğrenmekle kalmıyor, İslami kişilik ve karakterlerini de geliştiriyorlar. Çok sağlıklı ortamlarda olmasalar da, her an bir böcek ve sinek ısırığına maruz kalma olasılıkları yüksek de olsa, fiziksel becerileri ve hayatta nasıl kazanabileceklerini de burada öğreniyorlar.
Kenya’da bir öğrencinin başarılı olup olmayacağı bir aslan ya da sırtlan karşısındaki tavrına göre ölçülürmüş. Çocuklar özellikle küçük yaşlardan itibaren aslan avcılığına götürülür, av hayvanlarından korkmuyorsa, onun bilge bir insan olacağına inanılırmış.
Yaklaşık 10 yıl önce Sudan’ın Darfur bölgesine gittiğimde okula giden küçücük çocukların hemen hemen boyları kadar olan “Luh” adını verdikleri tahta levhaları taşıdıklarını görmüştüm. Çocuklar bu levhalarla okuma yazmayı öğreniyor ve en az 5-6 yıl bu tahta levhayı en önemli araç gereçleri olarak kullanıyorlardı.
“Luh”lar Mısır sapından yapılmış kamışların kömür boyasına batırılması ile yazılıyor. Yazı yazıldıktan sonra ıslak bir bezle silinse de yazıların tam olarak kaybolduğu söylenemez. Öğrenciler için revaçta olan yeni tahta levhalar değil, eski olanları. Bazen bir tahta levhanın asırlardır kullanıldığını, babadan oğula miras bırakıldığını görebiliyorsunuz.
Sadece Sudan’da değil Kenya, Mali, Cibuti gibi birçok Afrika ülkesinde de bu levhalar okuma yazma öğrenmek ve Kuran’ı Kerim’i ezberlemek için kullanılmakta. İnsanın kendi tahtasını taşıyabilmesi gerçekten güzel bir duygu sanırım. Çünkü bu levhalar bir bakıma öğrenci ile bütünleşiyor. Öğrenciler uzun bir dönem bu tahta levhayı kendilerinin bir parçası olarak görüyor.
“Luh”ların sadece Müslüman Afrika’sına özgü olduğunu düşünürdüm. Etiyopya’da Hristiyan okullara giden çocukların da kullandığını görünce oldukça şaşırdım. Özellikle kırsal bölgelerde misyonerlerin kontrolünde olmayan okullara giden çocuklar da bu tahta levhaları kullanıyor.
Etiyopya’da Yegolo Temari ve Qene denilen hala mistik eğitimi devam ettiren okullar var. Bu okulların çoğunda Hristiyanlık öğretilse de İslam’ın Etiyopya’daki yansımaları ile yerli kabilelerin eski inanışlarının bir birleşimi aslında. Çünkü yerli dinlerin hakim olduğu kabilelerde de bu tür eğitim biçimi görülmekte. Omo vadisinde yaşayan insanların çoğu çocuklarını hala benzer bir eğitimden geçirmekteler. Etiyopya’nın bu okulları Afrika’nın geleneksel en eski okulları ve bu okullarda eğitim Amharik dilinde yapılıyor.
Yegola Temari okulları gerçekten modern eğitime meydan okuyan okullar. Yıllar öncesinden öğrenci merkezli bir eğitim anlayışı üzerine kurulan bu okullarda eğitim sözlü olarak veriliyor. Öğrenci okulda birebir özel ders gibi öğretmeninden günlük dersleri dinliyor ve akşam bu dersleri sesli bir şekilde tekrar ederek hafızasına alıyor. Yegola Temari de daha çok insanın karakteri, kişiliği, geçmişi, tabiat ve hayvanlara nasıl bakması gerektiği öğretiliyor. Fakat Ortodoks Hristiyanlar son yüzyılda bu okullarda kilise öğretilerine daha fazla yer vermişler.
Etiyopya’nın geleneksel okullarından biri de Qene okulları. Çocuklar bu okullarda yalnız şiir öğreniyorlar. Sözlü kültürün çok güçlü olduğu kabilelerin yaşadığı bölgelerde hala bu okullar fazlasıyla ilgi görmekte. Şiir, bir bakıma Afrika insanının dünyaya kendini ifade etmesi olduğu için, şiir yoluyla geleneğin aktarılmasına önem veriliyor.
Daha önce buna benzer bir eğitimi Moritanya’dayken de görmüştüm. Moritanyalıların hemen hepsi kendini şair olarak gördükleri için, şiir, eğitimlerinin bir parçasıydı. Bu ülkelerde şiirin yalnız duygu ve düşüncelerin aktarılması ile ilgili bir işlev görmediğini, aynı zamanda topluma bir kimlik aşıladığını fark ediyorsunuz. Benzer duyguları paylaşanlar, şiirin gücü sayesinde aynı şeyleri de düşünmeye başlıyor.
Sudan, Etiyopya ya da Moritanya aynı şiiri söylüyor, aynı şarkıyı yazıyorlar “Luh”larda. Söylediklerini bu tahta levhalara yazarak tekrarlıyorlar. Sırtlandıkları bu levhalar yıllardan gelen bir birikimi taşıyor. Aşk, özgürlük, cesaret, eşitlik, adalet, sabır, dürüstlük, iyilik, affetme, yardım severlik, sulh içinde olma anlatılıyor bu levhalarda.
Modern eğitim Afrika insanının daha da kimliğinden uzaklaşmasını Batılı bir insan tipine yönelmesinin yolunu açıyor. Bu palmiye gölgesindeki geleneksel okullarda eğitim görmek ise Afrikalıların kendi köklerinden kopmamalarını sağlıyor. Modern eğitimin baskın etkisine geleneksel okullar ne kadar direnecek bilinmez, ama Afrikalıların çığlığı tabletlerde değil bu Luh’larda filizlenecek. Alternatif bir eğitimin kodları da Afrikalılar için yalnız Luh’larda yazılarak gerçekleşebilecek.
İbrahim Tığlı, 01.12.2016, Sonsuz Ark, Konuk Yazar, Afrika'dan
İbrahim Tığlı Yazıları
Takip et:@ibrahimtigli
Sonsuz Ark'ın Notu: İbrahim Tığlı Beyefendi'den yazılarının yayınlanması için onay alınmıştır. Seçkin Deniz, 23.06.2016
Yazının İlk Yayınlandığı Yer: Gerçek Hayat
http://www.gercekhayat.com.tr/yazarlar/alternatif-egitim-luhlarda-yaziliyor/