Sonsuz Ark'ın Notu:
Geçen yüzyılın başlarında "American Jewish Joint Distribution Committee" tarım şirketi "İkinci California" kurmanın hayaliyle Kırım yarımadasına el attı. Bu şirketin faaliyetleri araştırılmadan Kırım'daki olaylarını ve durumu çözebilmek ve anlayabilmek mümkün değildir. Kırım topraklarının çoğu şu an yasal olarak American Jewish Joint Agricultural Corporation şirketinin elinde bulunuyor; bunu çok kişi komplo teorisi olarak görse de Ukrayna parlamentosunda bu konu dile getirilmeye başlandı bile; şubat ayında Ukrayna Parlamentosunda Kırım topraklarında ABD'nin yasal hakkı bulunduğu dillendirildi. ABD yakında en yakın komşumuz olacak gibi görünüyor. Aslında bu konunun dile getirilmesi şaşırtıcı değil; hem Rusya, hem de Ukrayna, Radikal Ultra Ortodoks Yahudilerin mezhebi Hasidizm’in bir kolu olan Habad cemaatinin etkin faaliyetlerinin olduğu ülkeler aynı zamanda. Habad, XVIII. yüzyılda Rusya, Beyaz Rusya ve Ukrayna sınırlarına yakın ve bugün Rusya sınırları içerisinde bulunan Lübaviçi kasabasında ortaya çıktı. American Jewish Joint Agricultural Corporation şirketi hala Ukrayna'daki Yahudi cemaatini finanse ediyor, Yahudi şirketler Ukrayna’ya geleli 100 sene oldu ve hala oradalar; toprakların hisselerinin nasıl ellerinde kaldığının hikayesi de çok ilginç. Birkaç gün önce de Putin, Rusya tarafından işgal edilen Kırım’da bulunan Sivastopol şehrinde “Rus Mekke” kurulması gerektiğini söyledi. Rusya şimdi Kırım Tatarlarına yoğun baskı ve zulüm politikası uyguluyor, Tatarların çoğu Ukrayna'ya göç ediyor. Ukrayna’da Kiev, Herson, Lviv ve başka şehirler Tatar göçünü kabul ediyor.
BEFORE CRIMEA WAS AN ETHNIC RUSSIAN STRONGHOLD, IT WAS A POTENTIAL JEWISH HOMELAND
Ḥakla'i (Çiftçi) yerleşim bölgesinde bir buğday tarlasındaki üç genç adam, Dzhankoi, Ukrayna, SSCB, ca. 1920'ler (YIVO -Institute for Jewish Research-Yahudi Araştırmaları Enstitüsü, New York)
Yahudiler bu yarımadada çok eski yıllardan beri, iki büyük topluluğa bölünmüş şekilde yaşıyorlar. Bu topluluklar Hahamsal Yahudiliği takip eden Kırımçaklar ve sadece yazılı Tora’yı kabul eden Karaylar.
Katerina’nın bölgeyi 1783 yılında Osmanlılardan almasından sonra, toprakları Türklere karşı bir siper olmaları amacıyla Yahudi yerleşimine açtı. Sonradan Yahudilerin büyük şehirlerde yaşamaları yasaklanmış olsa da yarımada Yahudi maceracılar için serbest bir alan vaat ediyordu.
Çoğu genç on binlerce Yahudi takip eden asırda bu “Yeni Rusya”ya yerleştiler. St.Petersburg’daki Yahudi aktivistler Yahudilerin bölgede Ruslardan da önce olduğunu iddia etse de Kırım artık Rusya’nın Yahudi tarihi ile anılmaya başlanmıştı (Hatta 19. Yy. Karay tarihçisi Avraam Firkovich Karayların Kırım’da Hz.İsa döneminde yaşadıklarını söylemiş ve bir mezar taşı uydurarak, taşın o döneme ait olduğunu iddia etmişti.)
Zaman içinde Kırım Yahudi yerleşimcileri, zamanın kritik sorusu “Siyonizm” ile hayli meşgul olmaya başlamışlardı. Hatta 19. yüzyılın sonlarına doğru Kırım geleceğin Siyonist liderleri için bir uygulama alanı ve Filistin işgalinden önce tarım tekniklerini geliştirdikleri bir bölge olmaya başlamıştı. Hatta hayatını “Ülkemiz için ölmek güzeldir” mottosu ile Tel Hai’in kuzey Galilee bölgesi için kaybeden Joseph Trumpeldor potansiyel göçmenleri Kırım’da eğitmişti (Tel Hai’deki bir Kırım yerleşim yerine de ismi verilmiştir)
1920’lerin başlangıcında Sovyet yönetimi bölgede ikamet eden çoğu Kırım Tatarı, Ukraynalı ve Alman halkın anti-komünist olması iddiasıyla ilgisini tekrar bölgeye çevirdi. Aslında Rus yetkililer yarımadanın zengin tarımsal yapısından ve toprak bağışı ve otonom vaatlerinden dolayı bölgeyle ilgiliydiler.
Amerikalı toprakbilimci ve komünal aktivist Joseph A.Rosen, Yahudi pogrom mağdurlarını bölgede yerleştirmek için Amerikan Yahudi Karma Komisyonu aracılığı ile Rusya’ya maddi destek önerisinde bulundu. Kremlin bu teklife atladı ve 1923 yılında Politbüro, birkaç ay sonra geriye çevireceği Kırım’da bir Yahudi otonomu kurma teklifini kabul etti.
Yine de 1924’ten 1938’e kadar, Yahudi Karma Komisyonu, Julius Rosenwald gibi ünlü Amerikan Yahudisi hayırseverler ve Amerika Yahudi Birleşik Tarım Birliği aracılığı ile Sovyet Kırım’daki tarımsal yerleşimi desteklediler. Ve birkaç senede sayısız Yahudi kolkhozu ve hatta bir sürü Yahudi bölgesi filizlendi.
Bölgede bir Yahudi Cumhuriyeti kurma rüyası Nazilerin Sovyetler Birliği’ni 1941’de işgal etmesine kadar sürdü. Kırım’daki Yahudi kolonilerin büyük çoğunluğu ,büyük konvoylar hainde, Alman birliklerinin hemen önünde Kazakistan ve Özbekistan’a doğru daha güvenli bir yer arayışı ile doğuya kaçmaya başladılar.
Orada kolkhozlarını yeniden inşa etmeye başladılar. Yahudilerin bir çoğu Nazilere karşı savaşmak için Kızıl Ordu’ya katıldılar. Savaş uzamaya başlayınca, yeni kurulmuş Sovyet Yahudi Anti-faşist Komitesi’nin iki temsilcisini, Yahudi aktör Solomon Mikhoels ve Yahudi şair Itsik Fefer’i Stalin, batı Yahudilerinin desteğini almak için Amerika Birleşik Devletleri’ne ve diğer müttefik ülkelere gönderdi. Mikhoels ve Fefer New York’ta, Nazilerin elinden kurtulur kurtulmaz Kırım’daki Yahudi topluluğuna desteklerine devam edeceklerini söyleyen Yahudi Karma Komisyonu temsilcileri ile görüştüler.
1944 yılında Kızıl Ordu Almanları Kırım’da bozguna uğrattı. Stalin 180,000 Kırım Tatarının, düşmanla işbirliği yaptıkları gerekçesiyle sınır dışı edilmeleri talimatını verdi. Sovyet birlikleri Tatarlara, yanlarına 80 kg’lık eşyalarını da alıp trenlerle bölgeyi terk etmelerini emretti. Bu olayın hemen ardından, on binlerce Yahudi terk etmeye mecbur bırakıldıkları topraklarına tekrar döndüler.
Bu olay, Mikhoels ve Fefer’in Sovyet Dışişleri Bakanı Vyacheslav Molotov ile buluşup Kırım’da bir Yahudi anavatanı kurmak istemesi ile bağlantılıdır. Molotov anlayışlı bir ortak izlenimi veriyordu.
Mayıs 1939’da Stalin Nazi Almanyası ile pazarlık aşamasında, anlaşılmayan bir şekilde, Yahudilerle bağlantısı olan Molotov’u Maxim Litvinov yerine atamıştı. 3 ay sonra Molotov II.Dünya Savaşı’nın başlangıcında Almanya ile,Almanya’nın Polonya’yı işgalinin önünü açan saldırmazlık anlaşmasını imzaladı.
Kaldı ki Molotov Yahudilere yabancı değildi. Eşi, Polina Zhemchuzhina güney Ukrayna’dan Yahudi bir aileye mensuptu ve kız kardeşi Filistin’e göç etmişti. Toplantıdan ayrılırken, Mikhoels and Fefer Yahudi anavatanı kurulması konusunda Molotov’un desteğini alacaklarına ikna olmuşlar ve teklifin ana hatlarını belirten bir tezkereyi Stalin’e göndermişlerdi.
Ama Stalin teklifi, Sovyet Yahudilerine saldırı için bir bahane olarak kullanmıştı. 1947 yılında Birleşmiş Milletler’in İsrail Devleti kurulması yönünde oy kullanması, Kırım’da bir Yahudi devleti kurulma fikrini gereksiz kılmış ve Stalin Yahudiler konusundaki şüphesini sağlamlaştırmıştı.
12 Ocak 1948 gecesi, Stalin’in Yahudi karşıtlığının kampanyasının bir göstergesi olarak Mikhoels’i öldürttü. Takip eden 13 ay içinde de başta Fefer ve Zhemchuzhina olmak üzere sayısız Yahudi Antifaşist Komitesi üyesi tutuklattı. Zhemchuzhina Kazakistan’a sürüdü. 15 üye de Amerika ile bir Yahudi Devleti kurma komplosu suçu ile suçlandı.
12 Ağustos 1952’de, Öldürülen Şairler Gecesi olarak da bilinen tarihte, içlerinde Fefer, Yahudi yazar Dovid Bergelson, Dovid Hofshteyn, Leyb Kvitko, Peretz Markish ve Yahudi aktör Benjamin Zuskin’de bulunduğu 13 kişi Moskova Lubyanka Hapsihanesi’nde idam edilirler.
***
2002 ve 2010 yılları arasında, Yiddiş (İbranice ile karışık Alman lehçesi) linguistik konusundaki araştırmalar doğrultusunda yaşlı Yahudiler ile görüşmek için birçok defalar Ukrayna köylerine ziyarette bulundum.
Bunlardan bir kısmı gençliklerinde Kırım Yahudi otonomlarında yaşamışlardı. Hepsi “Sivastopol yollarında” şarkısını biliyordu. Şarkının bir dizesinde, “Abraşa traktörünü tren gibi kullanıyor, Leye Teyze orakta, Beyle harmanda” diyor.
İhtilal döneminin tüm sembolleri şarkıda kullanılmıştı. Şarkının hiçbir yerinde Kızıl Ordu askerlerinin ve fabrika işçilerinin köylüleri kolkhozlara gitmeye zorladıklarından ve karşı koyanları öldürdüklerinden bahsedilmiyor. O dönemde 15,00 aile Sovyetlerin doğusunda “özel yerleşim bölgelerine” gönderilmiş, binlercesi de hemen oracıkta öldürülmüştü.
Görüştüğümüz kişiler Kırım’ı tıpkı şarkıdaki gibi bir Yahudi ütopyası olarak hatırlamak taraftarıydı. Matematik, Tarih, Marksizm-Leninizm ve çiftçilik teknikleri dersleri gördükleri Yidiş Dili Okulu’na severek katılımlarını, Kırım Yahudi Devlet Tiyatrosu gecelerini ve Müslüman Tatarlar, Almanlar, Ukraynalılar ve Ruslarla Yahudilerin beraber yaşamlarını iyilikle yad ediyorlardı.
2002’de Tatiana Marinina ile olan görüşmemizde, bize ailesinin Lunacharskii Kolkhozuna 1931’de nasıl taşındıklarını anlattı. Tatiana çiftlikteki inekleri, atları, koyunları ve şarap bağlarından, annesinin o dönem çalışma kotasını nasıl doldurduğundan ve Rusya’da o dönem “insan gücü üzerindeki çalışan işçi” olarak adlandırılan işçilerden olduğundan ve civar köylerde yaşayan Almanlarla ve farklı mezheplerle Yahudilerin nasıl dostça yaşadığından bahsetti. Yahudi Okulu küçük kardeşinin eğitim döneminde kapatılmıştı. Sofia Palatnikova da civardaki bir Tatar köyünde bulunan bir Rus dil okuluna gittiğini söyledi.
Konuştuğumuz birçok kişi Amerikalı hayırseverlerin Yahudi yerleşimcilere gönderdiği traktör ve çiftçilik ekipmanlarından bahsetti. 2003’te görüştüğümüz Zorekh Kurliandchik, 1930’larda 3 yıl yaşadığı kolkhozlardan bahsederken “Tatarlar oraya gelip çiftliğe dik dik bakarlardı” dedi.
O zamanlar kurulmuş tarımsal yerleşimlerin isimleri de dönemin var olan ümitlerini ve toplumun kültürel zenginliğini de göz önüne seriyor. Bunlardan bir kaçı; Fraylebn (Yidiş dilinde Özgür Hayat), Fraydorf (Yidiş dilinde;Özgür Çiftlik), Yidendorf (Yidiş Dilinde;Yahudi Köyü), Ahdut (İbranice; Birlik), Yetsirah (İbranice; Yaradılış), Herut (İbranice; Özgürlük), ve Pobeda (Rusça; Zafer)
Bugün yarımadada 17,000 kadar Yahudi yaşıyor. Geriye kalan çok az sinagogdan bir tanesi olan Simferopol’deki bir sinagog “Yahudilere ölüm” sloganlarıyla geçen hafta saldırıya uğrayıp kapısına svastika çizildi. Ve Sivastopol yollarında Rus tankları, Simferepol’den çok da uzakta değil. Yolları dolduran Yahudi traktörleri ise sadece mazide kaldı.
"Antik çağlardan beri Yahudiler bölgede yaşamış ve Büyük Catherine'den Stalin'e kadar olan liderler orada yerleşimlerini teşvik etmiştir."
Jeffrey Veidlinger 4 Mart 2014, Tablet Magazine
Nehir Nil, 21.08.2017, Sonsuz Ark, Konuk Yazar, Çevirmen Yazar, Çeviri, Çevirilerdeki Sesler
Sonsuz Ark'ın Dip Notu: "Kırım Bir Rus Kalesi Olmadan Önce Potansiyel Bir Yahudi Anavatanıydı" anlamındaki başlık, "Müslüman Tatarlar'dan Çalınan, Yahudilere Anatavan Yapılmaya Çalışılan Yurt; Kırım" olarak tarafımızdan değiştirilmiştir. Seçkin Deniz, 21.08.2017
Sonsuz Ark'tan
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.