"Ortak geçmiş. Ruslar ve Amerikalılar birbirine nasıl yardım ediyorlardı?"
Karşılıklı Hizmetler Politikası
Bütün XIX. yüzyılı boyunca Amerika Birleşik Devletleri ve Rusya İmparatorluğu, dünyanın çeşitli bölgelerinde birbirlerine karşılıklı hizmetler sunmaktaydılar. Bu, ciddi jeopolitik çatışmalarının, ticari ve ekonomik rekabetin olmamasıyla ve İngiltere’nin Avrupa ve Amerika'daki planlarına karşı durma isteğiyle açıklanıyordu. Rusya, büyük devletler arasında yer almayan Amerika Birleşik Devletlerinin statüsünü uluslararası arenada yükseltmesine yardımcı oluyordu.
Buna karşılık, Birleşik Devletler Rusya için teknik icatlar ve teknolojik yenilikler kaynağı oldu. 1867 yılında Alaska'nın satışından sonra toprak anlaşmazlıkları için de bir neden kalmadı. İkili ilişkilerde çıkan ilk krize kadar (1903–1905) Atlantik’in diğer tarafındaki ülke, ülkeler tarihinin zor dönemlerinde olumlu pozisyon üstlenen ve her zaman yanında bulunan dost olarak algılanıyordu.
Daha 1775–1783 yıllarında Amerikan Bağımsızlık Savaşı sırasında II. Katerina İngilizlere yardım etmek için Rus askerleri Amerika'ya göndermeyi reddetti ve 1780 yılında tarafsız gemilerin seyir haklarını koruyan Silahlı Tarafsızlık Bildirgesini yayınladı. Bu belge hem Rusların hem de Amerikalıların menfaatlerini eşit derecede koruyordu çünkü ortak düşmanları olan Büyük Britanya'nın denizlerdeki askeri hâkimiyetini sınırlandırıyordu.
Kırım Savaşı (1853-1856) sırasında Rusya tecrit halindeyken Birleşik Devletler onun tek güvenilir müttefiki rolünü üstlenmişlerdi. Bu ilişkiler Silahlı Tarafsızlık Bildirgesinin bir devamı olan denizlerde tarafsız gemilerin hakları üzerinde1854 yılında sağlanan anlaşmayla pekiştirildi ve kendini Amerikan toplumunda Rus akımların yayılmasında gösterdi. Kırım Savaşı sırasında Amerikalı büyük bir doktor grubu, Rus ordusunun saflarında bulunuyordu. Çalışmalarına karşılık Çar Hükümeti tarafından onlara hatıra madalyaları verildi. Üzerinde: “Minnettar Rus doktorlardan Amerikalı meslektaşlarına ortak çalışmaların ve zorluklar anısına” yazıyordu.
Uluslararası siyaset alanında Rusya İmparatorluğunun etkisi ABD’nin etkisinden çok daha büyük olsa da, mühendislikte ve teknolojinin gelişmesinde Amerikalılar öndeydi ve sırlarını Ruslarla paylaşmaya hazırdı.
Amerikan Tarzı Modernleşme
ХIX. Yüzyılın sonlarından itibaren ABD Rusya’nın ekonomik modernleşme sürecinde her zaman yardımcı olmuştur. Ruslarsa Amerikalıların ulaştırma ve haberleşme, endüstri ve tarım alanında deneyimlerinden esinleniyorlardı ve okyanusun ötesinden gelen yeniliklerden faydalanıyorlardı (lokomotifler ve Ford'dan bilgisayarlar ve iPhone'lara kadar).
Amerikan mühendis ve mucitler Rus Donanmasının modernizasyonunda ve Çar ordusunun silahlarının yenilenmesinde özel bir rol oynamıştır (ABD'de üretilen ilk askeri gemi "Kamçatka" 1841 yılında denize indirildi). I. Nikolay döneminde Amerikalılar Ruslara ilk St. Petersburg - Moskova demiryolunu inşa etmeye yardım ettiler, II. Nikolay zamanındaysa Trans Sibirya Demiryolunun yapımı için motor ve diğer ekipmanları tedarik ettiler. Odesa’daki kanalizasyon sistemini döşediler, Rusya’nın en büyük şehirlerinde tramvay ulaşımını ve telekomünikasyonları sağladılar. Türkistan steplerinin sulanmasını gerçekleştirdiler. XIX—XX yy. sınırının modernizasyon şartlarında okyanusun ötesinden yatırımlar, makinalar ve teknoloji Rusya’ya aktı. “ABD’de üretilmiştir” yazılı ürünler ki aralarında Zinger dikiş makinaları, Remington daktilolar ve Mccormick meyve suyu sıkacakları da vardı, halk arasında büyük rağbet görüyordu.
Sovyet döneminde de Amerikalılar Rusya’nın modernizasyonuna katkı sağlamaya devam ettiler. Onların teknik yardımı olmadan birkaç yıl içerisinde DneproGES hidroelektrik santrali, Magnitogorsk metalürji fabrikası, Nijniy Novgorod otomobil fabrikası inşa edilemezdi, havacılık, petrol, kimya, elektrik sanayi gelişemezdi. Diğer taraftan SSCB'de, aynı Rus İmparatorluğunda olduğu gibi, teknolojilerin ABD'de olduğu kadar etkin kullanılması için gerekli sosyo-ekonomik koşullar mevcut değildi. 1917 öncesinde ve sonrasında Rus bilim insanlarının bilimsel başarılarının düzeyi Atlantik’in öbür tarafında sürekli hayranlık uyandırsa da.
Nikita Kruşçev yönetime geldiğinde gıda üretiminde “Amerika’yı yakalayıp geçmek ” amacıyla Amerikalıların tecrübelerini kullanma girişiminde bulundu. Kruşçev'un 1959 yılında gerçekleştirdiği ABD ziyareti sırasında Iowa Roswell Garst adında bir milyoner çiftçi, ona hibrit mısır çeşitlerinin yetiştirmesiyle ve mısır atık ürünlerin rasyonel kullanılmasıyla hayvancılık nasıl canlandırılır öğretme görevini üstlenmişti. O zaman mısır, SSCB'de "tarlaların kralı" konumuna geldi. Sadece transatlantik deneyim Rusya şartlarında bir kez daha spesifik bir kırılma geçirmiştir.
İnsani Yardım
İkili ilişkilerin tarihi, Amerikan halkının Rus halkına insani yardım sağlama isteğini gösteriyor. Bu tarzdaki ilk eylem Rusya’da 1891–1892 yılları arasında yaşanan kıtlık sırasında bir yardımseverlik hareketi olarak gerçekleştirildi. Bu sivil diplomasisinin bir örneğiydi (çünkü yardım özel gruplar ve bazı eyaletlerin vatandaşları tarafından yapılıyordu) ve Amerikan Kızıl Haçının bu büyüklükteki ilk uluslararası insani yardım eylemiydi. Bunun sonucunda, gıda yüklü beş buharlı gemi Rusya'ya gönderildi.
XX. yüzyılda artık Sovyet hükümetinin talebi üzerine Amerikalılar 1921-1922 yıllarında Volga Bölgesinde kıtlık sırasında bir yardım programı başlattılar. ABD kongresi yardım için 20 milyon dolar ayırdı. Bir taraftan da Savunma Bakanlığı 4 milyon dolarlık ilaç malzemesi ulaştırdı. Bu yardım sayesinde tifo, kolera ve çiçek hastalıklarına karşı geniş bir aşılama kampanyası düzenlendi. Toplam 60 milyon dolardan fazla yardım toplandı ve programdan 10,5 milyon Rusya vatandaşı faydalandı.
Buna paralel olarak, Amerikan Kızıl Haçı, 1918 yazında Ural'a gönderilen 800 Petrogradlı çocuğu kurtarmıştı. Çocukları evlerinden iç savaş cephesi ayırdı ve onlar zor şartlarda Ural’da mahsur kaldılar. Amerikalıların çabaları sayesinde çocuklar 1918–1921 yılları arasında Uzak Doğu’dan geçerek Dünya turu gerçekleştirdiler ve nihayetinde Petrograd’a geri dönebildiler. ABD’nin o sırada Rusya’ya müdahalesi bu yardımı engelleyemedi.
Soğuk Savaş döneminde bunun gibi Rus-Amerikan ilişkileri tarihinin sayfaları unutuldu. Ancak Soğuk Savaş bittiğinde Atlantik’in her iki tarafında tekrar araştırmacıların dikkatini çektiler.
Müttefikler
XX. yüzyılın Dünya Savaşları sırasında Ruslar ve Amerikalılar müttefiklerdi. Birinci Dünya Savaşı'na ABD nisan 1917'de girdi. Ancak iki ülke arasındaki çeşitli alanlardaki işbirliği 1914 yılının ikinci yarısından beri git gide büyüyerek devam ediyordu. Bu ilişkiler 1917 yılının bahar ve yaz aylarında doruk noktasına ulaştı. ABD'de Rusya tedarik komitesi faaliyet gösteriyordu, Pasifik’ten ve Uzak Doğu'dan ikili ticaret dinamik olarak genişliyordu ve ABD’nin verdiği krediler yaklaşık 1,5 milyar rubleye ulaştı. ABD, Geçici Hükümetini tanıyan ilk ülke oldu, Woodrow Wilson yönetimi güven kredisini verdi.
İkinci Dünya Savaşı sırasında ABD Lend-Lease programı kapsamında SSCB’ye 11,3 milyar doları aşkın yardım sağladı. Gıda ve diğer ürünler haricinde 375 bin Amerikan kamyon gönderildi. Bunlar Sovyetlerin toplam araba sayısının üçte ikisini oluşturdu. Ayrıca 15 bin uçak ve 2 bin lokomotif gönderildi. Bu yardımın bir kısmı Arktik’ten geçen konvoylar aracılığıyla Arhangelsk ve Murmansk'a ulaştırıldı. Avrupa'da ikinci cephe sadece haziran 1944 yılında açıldı, o zamana kadar Sovyetler Birliği sadece kendi gücüne güvenerek Almanya ile savaşmak zorunda kaldı. ABD o sırada en çok Pasifik’e odaklansa da SSCB’nin zaferine büyük katkı sağladı. Elbe karşılaşması, Rus-Amerikan askeri ittifakının simgesi olarak tarihe geçti.
Sonraki Soğuk Savaş yılları bir çatışma dönemi olarak görülse de o zaman bile Ruslar ve Amerikalılar uzay biyotıbbında ortak projeler geliştirdiler ve “Uzayda el sıkışması” olarak adlandırılan “Apollo-Soyuz” test programını hayata geçirdiler. 1990’larda Rusya ve ABD küresel tehditlere karşı ortak mücadele ekleyerek, uzay keşfi alanında işbirliğini devam ettirdiler ve ortak çalışma alanlarını daha önce görülmemiş boyutlara yükselttiler. Sonraki dönem o yıllardaki kazanımların sıfırlanmasına tanıklık etti.
Bu kısa ve tam olmayan Rusların ve Amerikalıların tarih boyunca birbirine nasıl yardım ettiklerinin öyküsünden üç önemli çıkarımda bulunabiliriz:
Viktoriya Juravleva, Bağımsız Tarih Kurumu üyesi, Rusya.
Melek Öz, 26.11.2017, Sonsuz Ark, Konuk Yazar, Çeviri-Analiz, Çeviri
Melek Öz Yazıları
Takip et: @formel_
Kaynak:
https://www.rbc.ru/opinions/society/13/03/2016/56e2a7739a7947f8afe48a05
Sonsuz Ark'tan
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark Manifestosu'na aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.