Sonsuz Ark'ın Notu:
Aşağıda çevirisini yayınladığımız analiz, Çin'in jeopolitiği ve jeoekonomisine ve özellikle Kemer ve Yol Girişimi'ne yönelik araştırmaları bulunan Romanya-Asya-Pasifik Araştırmaları Enstitüsü (RISAP) Başkan Yardımcısı Andreea Brînză'ya aittir ve Romanya özelinde Avrupa Birliği'nde zirveye ulaşan ABD-Çin rekabetine odaklanmaktadır. Türkiye'nin de bu rekabetin etkilerinden zarar gördüğü açıktır, bu nedenle Türkiye'nin Romanya ile yakından ilgilenmesi ve bu rekabet alanını kontrol dışı bırakmaması şarttır. Temmuz 2018'de resmi temaslarda bulunmak üzere Romanya'nın Başkenti Bükreş'e gelen Cumhurbaşkanı Erdoğan, Romanya Cumhurbaşkanı Klaus Werner Lohannis tarafından Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nda resmi törenle karşılanmış, hemen ardından Ekim 2018'de, Erdoğan'ın, Cumhurbaşkanlığı Külliyesi'nde Romanya Başbakanı Viorica Dancıla'yı kabul etmiş, "Romanya'nın 15 Temmuz FETÖ darbe girişiminden sonra ülkemizle sergilediği dayanışmayı unutmayacağız. Romanya'da FETÖ iltisaklı kişi ve kuruluşlara karşı gerekli adımların atılması için Rumen makamlarıyla temaslarımızı sürdürüyoruz, (...) 2017 yılında yaklaşık 6 milyar dolar olarak gerçekleşen ticaret hacmimizin mevcut veriler ışığında bu yıl daha da artacağını öngörüyoruz. Bu hedefin 10 milyar dolara çıkarılması bizim anlaştığımız bir karardır. İnanıyorum ki atacağımız adımlarla bunu başaracağız. Ticaret rakamlarında 2018 ilk 8 ayında geçen yıl aynı döneme oranla yüzde 23'lük bir artış söz konusudur. 10 milyar dolarlık ticaret hedefimizi yakalamak için çalışacağız" demiş, Romanya'nın Ankara Büyükelçisi Gabriel Şopanda da 7 Kasım 2019'da "Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın iki ülke arasındaki ticaret hacmini 10 milyar dolara çıkarma isteğinden memnuniyet duyuyoruz. Ülkelerimiz arasındaki ticaret hacminin bu hedefe doğru hızla yükseldiğini gözlemledik." şeklinde bir açıklama yapmıştı; bütün bunlar Türkiye'nin Romanya'da attığı birçok adım olduğunun işaretidir.
Seçkin Deniz, 12.12.2019
How the US-China Competition Is Playing out in Romania
"ABD'nin Romanya'daki Çin nükleer ve 5G teknolojisine karşı savaşı önemli bir test olayı olacak."
Romanya'da komünist dönemde diktatör Nicolae Ceauescu'nun Sovyet istilasından korktuğu için ülkenin doğusundaki altyapının geliştirilmesinden sistematik olarak kaçındığına dair eski bir efsane var. Bugün, bağlanabilirlik ve güvenlik arasındaki gerilim farklı bir şekilde ortaya çıkıyor.
Kritik altyapı sorunu son zamanlarda Çin ile ABD arasına dijital bir perde çeken Huawei destanı ile yeniden ortaya çıktı. Her iki hükümet de kendi ülkelerine yönelmeleri için diğer ülkeler üzerinde baskı yapmaya ve ikna turlarına başladı. Romanya, ABD-Çin çatışması için ilginç bir alan, çünkü bir Amerikan askeri üssüne ve bir Amerikan anti-balistik kalkanına, bir Huawei bölgesel merkezine ve Orta ve Doğu Avrupa'daki en önemli nükleer santrallerden biri olan Cernavodă'ya yönelik Çin yatırımına ev sahipliği yapıyor.
Yaklaşık dört yıllık müzakerelerin ardından Mayıs (2019) ayında, Romanya ve Çin, yaklaşık 8 milyar dolar olarak tahmin edilen bir yatırım olan Cernavodă Nükleer Santrali'nin 3. ve 4. reaktörleri için bir anlaşmaya vardılar. Romanya'nın tek nükleer santrali olan Cernavodă, Nicolae Ceaușescu'nun komünist yönetimi sırasında tasarlandı. Şu anda sadece 1996 ve 2007 yıllarnda faaliyete geçen iki reaktör çalışmaktadır; ancak bu iki reaktör Romanya'nın harcadığı enerjinin yaklaşık yüzde 20'sini sağlamaktadır. Romen hükümeti 3 ve 4 numaralı reaktörlerin yapımını on yıldan fazla bir süredir tamamlamaya çalışıyor, ancak bu inişli çıkışlı bir yolculuk oldu. 2009 yılında, Cernavodă’yı işleten, hükümet kontrolündeki Rumen şirketi Nuclearelectrica, RWE, GDF Süveyş, ENEL, CEZ, ArcelorMittal ve Iberdrola ile ortak girişim grubu kurdu. Üç yıldan kısa bir süre sonra, tüm yabancı şirketler projeden çekildi ve Romanya diğer alternatif ortakları aramaya mecbur kaldı.
İşte Çin o zaman sahneye çıktı. 2013 yılında Sosyal Demokrat hükümetten Victor Ponta, Çin Genel Nükleer Enerji (CGN) ile niyet mektubu imzaladı. Bir yıl sonra, CGN, tek katılımcı olarak hükümet tarafından açılan kamu ihalesini kazandı. Bu, Çin şirketine yapılan bir iyilik gibi görünüyor olsa da gerçekte Çin, Romanya nükleer santraline yatırım yapmakla ilgilenen tek ülkeydi. Unutmayın, birkaç yıl önce ilgili tüm Batılı şirketler projeden çekilmişti. Yatırım Batılı şirketler için çok riskli iken, Çin için nükleer teknolojisini ihraç etmek için uzun vadeli bir sürecin parçasıydı. Cernavodă Çin nükleer teknolojisini kullanmayacağından (reaktörler bir Kanada teknolojisi olan CANDU 6 kullanılarak inşa edilecek) yalnızca bir ilk basamak olmasına rağmen, proje Çin'e nükleer projeler portföyünde önemli bir dönüm noktası ekleyerek Avrupa'da olumlu tanıtım sağlayabilir.
Çin'in nükleer teknolojisi, 5G teknolojisi ve yüksek hızlı demiryolu teknolojisi ile birlikte teknolojik gücünün temelinde yer alıyor. Nükleer güç, küresel ısınma ve kirlenmeye karşı mücadelede önemli bir araç olarak Çin Devlet Başkanı Xi Jinping tarafından destekleniyor.
Bu yönünün yanı sıra, 2025 Çin Malı (Made in China 2025) hedeflerinden biri nükleer enerjisini ihraç etmek olduğundan, özellikle Batı'da olmak üzere denizaşırı nükleer santrallere yatırım yapmak Çin için bir önceliktir. Çin'in teknoloji alanındaki itibarının düşük olması nedeniyle, Çin devleti, İngiltere'deki Hinkley Point C Nükleer Enerji Santrali'ndeki yatırımlar, Cernavodă Nükleer Enerji Santrali ve Arjantin'deki Atucha III gibi yatırımlar gibi hedeflerine ulaşmak için küçük adımlar atıyor.
Ancak Made in China 2025 hedefleri nedeniyle Çin, ABD korkularının hedefi haline geldi. Ve ABD yalnız Çin’le savaşmıyor; müttefiklerini aynı mercekten bakmaya çağırıyor. Romanya Cumhurbaşkanı Klaus Iohannis'in, Ağustos 2019’da Washington’a yaptığı ziyarette, Romanya’nın ABD büyükelçisi, Amerikalı mevkidaşı ile birlikte 5G teknolojisine ilişkin bir mutabakat zaptı (Memorandum of Understanding- MuO) imzaladı. Açıkça Huawei'den bahsetmeksizin, Romanya, mülkiyeti şeffaf olmayan ve yabancı bir hükümetin kontrolü altında olan 5G yabancı tedarikçilerinin erişimini kısıtlamayı kabul etti. Önceki (kimine göre Klaus Iohannis'in siyasi bir düşman olduğu) Sosyal Demokrat hükümetin dört ay önce, Huawei'nin 5G şebekesinin kurulumuna katılmasına izin verildiğini ve mutabakatın uygulanmasında hiçbir adım atmadığını açıklamasına rağmen, hükümetin Ekim ayında meclise güven oyu alamaması işleri karmaşıklaştırdı. Iohannis, hükümeti meclis tarafından onaylandığı takdirde Romanya ile imzalanan MoU’yu (Memorandum of Understanding) ABD’ye uygulayacağını açıklayan Ulusal Liberal Parti’den yeni bir başbakan adayı seçti.
ABD-Çin çatışması nedeniyle, Huawei'de pek çok müttefik yok. Çin ile daha yakın bağları destekleyen ve Romanya’daki Çin yatırımlarını kolaylaştıran eski başbakan Victor Ponta bile, Romanya’nın seçmek zorunda kalması durumunda ABD ve AB’nin tarafını tutması gerektiğini savunuyor.
Romanya'da mikroskop altında olanlar sadece Çin 5G teknolojisi değil; nükleer enerji ve Cernavodă da yeniden inceleniyor. Iohannis, Washington’a yaptığı ziyarette ABD Başkanı Donald Trump’la , yaptıkları ortak açıklamada belirtildiği gibi sivil nükleer endüstrisi alanında yapılacak ABD-Romanya işbirliği hakkında konuştular. Son başbakanlık görevinden birinde, Sosyal Demokrat Parti lideri Viorica Dăncilă sivil nükleer işbirliğine ilişkin ABD Enerji Bakanı Rick Perry ile bir MoU imzaladı. Dancilă'nın Çin'le yakın ilişkilerin destekçisi olarak bilinmesi nedeniyle, nükleer işbirliği konusundaki mutabakat zaptı imzalaması bir sürprizdi, çünkü bazıları bunu bir Amerikan şirketi için kapıyı açarak CGN yatırımını sabote etme girişimi olarak görüyordu.
Jeopolitik bir yana, Batılı şirketler Cernavodă'ya yatırım yapmakla ilgilenmiyorlar, kısmen karlı olmadığı için ve kısmen de Fukushima'dan sonra Batı nükleer enerji sektörü durgunlaştığı için. Amerika’nın Cernavodă’ya ilgisinin tek işareti, 1 ve 2 nolu reaktörün modernizasyonu ile ilgilenen bir Amerikan-Kore konsorsiyumu biçiminde. Fakat bu bile doğrudan yabancı yatırım değil, Nuclearelectrica’nın ödeyeceği bir ihale. İki reaktörü yenilemek için 1,5 milyar avro gerekiyor.
CGN'in yapacağı 3 ve 4 reaktörleri ile Amerikan'ın ve Çin’in teklifleri birbirini tamamlıyor gibi görünüyor. Amerikan-Kore ortak girişiminin 3 ve 4 numaralı reaktörlerle ilgilenebileceğine dair söylentiler olmasına rağmen, durumu bilen bir kişi bana Amerikan ve Çin şirketleri arasında herhangi bir rekabet olmayacağını söyledi.
Bu arada ABD, yaptırım listesine CGN'yi ekledi; bu, hiçbir Amerikan şirketinin kendisine teknoloji satmasına izin verilmeyeceği anlamına geliyor. Ve şimdi, Birleşik Devletler diğer müttefikleri de kendi tarafına çekmek istiyor.
Sadece Cernavodă için endişe eden ABD değil, aynı zamanda muhtemelen bir sonraki hükümeti oluşturacak olan AB ve Ulusal Liberal Parti de endişeli. Mayıs ayında parti yetkilileri, Cernavodă hakkında, ancak santralden bahsetmeden potansiyel bir borç tuzağı fikrine ilişkin birkaç soru sordular. Romanya'nın yalnızca Çin parasını kullanmaya zorlanıp zorlanmayacağını veya başka fon türlerine erişip erişemeyeceğini bilmek istiyorlardı; Çin teknik bilgisi güvenilir miydi ve Romanya bir süre sonra projeden vazgeçmek isterse ne olacaktı?
Ulusal Liberal Parti’nin Çin şirketi ile çalışmalarında ortaya çıkan en büyük sorun, CGN’nin 2016’da ABD’de casusluk yapmakla birlikte, Romanya’daki casusluk ile ilgili olası casusluk iddialarıyla bağlantısı olmakla da suçlanmaktı. Bu nedenle CGN, Huawei ile aynı durumdaydı, iddiaların konusuydu ve Çin devletiyle bağlantılı olarak görülüyordu.
AB, Cernavodă’daki Çin yatırımında önemli rol oynayabilir, çünkü Avrupa’nın kritik altyapısına yönelik yabancı yatırımları, özellikle de Çin yatırımlarını sınırlamak istiyor. Kendisini güçlendirmek için, Nisan ayında AB, Amerikan CFIUS'una benzer doğrudan yabancı yatırımları taramak için bir çerçeve başlattı. Ayrıca, Çin’in Cernavodă’ya yaptığı yatırım, Romanya’nın enerji fiyatını sübvanse edeceği için devlet yardımı gerektirdiğinden, AB muhtemelen Macaristan’daki Paks II Nükleer Santrali’nde olduğu gibi onu da araştırıyor. Ancak Çin, HNGN C Noktasında , AB’nin CGN’nin İngiltere’de nükleer bir proje uygulama önerisini kabul etmesinin yanı sıra devlet yardımı ile de emsal teşkil ettiğini öne sürmüştü.
Her ikisi de şu anki ABD-Çin soğukluğuna yakalanan Romanya'daki Huawei ve CGN vak'aları tüm bölge için geçerli. 5G teknolojisi konusunda Romanya ile bir MoU imzaladıktan sonra, Amerika Birleşik Devletleri iki hafta sonra Polonya ile benzer (hatta aynı) bir MoU izledi. Ve eğer CGN ABD baskısı nedeniyle Cernavodă yatırımından vazgeçmek zorunda kalırsa, İngiltere'deki yatırım da muhtemelen aynı kaderi paylaşacak.
Bir kez daha, savaşan imparatorluklar arasında ezilme gibi geçmişi olan Romanya, iki büyük güç arasındaki rekabette gezinmek zorunda kalıyor. ABD’nin müttefiki olarak, yapacağı seçime ABD’nin baskısı ile karar verilecek. Ancak Romanya’da olanlar, ABD-Çin rekabetinin İngiltere’den Polonya’ya ve ötesine nasıl geçeceği konusunda iyi bir rehber olacak.
Andreea Brînză, 01 Kasım 2019, The Diplomat
(Andreea Brînză, Romanya-Asya-Pasifik Araştırmaları Enstitüsü (RISAP) Başkan Yardımcısıdır. Araştırmaları, Çin'in jeopolitiği ve jeoekonomisine ve özellikle Kemer ve Yol Girişimi'ne odaklanmaktadır.)
Seçkin Deniz, 12.12.2019, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri ve Yansımalar
Sonsuz Ark'tan
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark Manifestosu'na aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.