Sonsuz Ark'ın Notu:
Aşağıda çevirisini yayınladığımız analiz, hakkında Asia Times yazarı olmak dışında çok fazla bilgi bulunmayan Alexander Kruglov'a aittir ve Türkiye ile Orta Asya'daki Türkî Devletler arasındaki ilişkilere yönelik olarak, profesyonel bir istihbarat ajanının dikkate alacağı noktalara odaklanarak telif edilmiştir. Analiz'in temel hedefi, Türkiye'nin kendi doğal etki alanı olan Orta Asya'da Rusya ve Çin'in etkilerini azaltma olasılığını sınırlamak ya da engellemektir. Sovyet Rusya ve Çin'in laiklik adı altında ateizmi yaydığı bu coğrafyada, Türkiye'nin yüz yıldır insan haklarına aykırı bir şekilde din eğitiminden mahrum bırakılan müslüman insanların bu haklarına yönelik çabaları Rus-Çin çıkarlarına aykırı görülmektedir. ABD-Avrupa-Rus-İsrail ortak üretimi olan terör örgütü DAEŞ'in Türkiye-Orta Asya ilişkilerini zehirleme potansiyeli olarak kullanılma çabaları da dikkate değerdir. Müslümanların dinî hassasiyetleri, (Wagner adlı paralı terörist örgütü kurduran ve ABD-Avrupa ve İsrail ile birlikte çalışarak iç savaşa sürüklediği her ülkeye gönderen) Putin tarafından, Suriye, Irak ve Libya'da olduğu gibi Orta Asya'da da DAEŞ maskesiyle tehdit edilmektedir. Türkiye küresel politik mülahazalarını güçlü olduğu sürece hayata yansıtabilir, bu anlamda BMGK üyesi ülkeler dahil, müslüman düşmanı yönetimler de Türkiye'nin karşısında yer almaktadır. Bu büyük yolculuğun sonunda Türkiye insanlığa büyük bir barış getirecek ve müslümanların öldürülmesinin, işkencelere ve tecavüzlere uğramasının önünü kesecektir.
Seçkin Deniz, 31.12.2019
Ankara to Central Asia: ‘We’re all Turks’
"Moskova etkisinin ve Pekin nakit parasının hakim olduğu alanda (Stans; ülke adlarının sonundaki istan'a yapılan vurgu, Kazakistan gibi), yeni bir iddiaya sahip Türkiye’nin büyük hedefleri var"
Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'in tozlu banliyölerinde, alışveriş yapan müşteri orduları, Dordoy toptan satış pazarında dolaşıyor. Dışarıdakilere göre, bu -Orta Asya'daki en büyük pazar- kaotik bir konteyner ve gecekondu labirenti gibi görünebilir.. Avrasya ticaretinin bu giriş kapısında her zamanki gibi, dar sokaklar telaşlı ve hareketli; ulaşım yolları gece geç saatlere kadar trafikle tıkanmış durumda.
Dordoy'da nereye bakarsanız bakın, “Made in Turkey” ile süslenmiş kutular, çuvallar ve çantalar göreceksiniz. Kürk mantolar, deri botlar, kemerler, eldivenler, çoraplar ve daha fazlası; hepsi çok cazip fiyatlı. Tahminler e göre Dordoy'deki ürünlerin % 35'i Türk malı.
Bu arada batıdan binlerce kilometre uzakta - bozkırlarda, çöllerde ve dağlarda - İstanbul'un göz kamaştırıcı metropolü yatıyor. Burada başka bir ticaret türü devam ediyor.
Türkiye ve Cumhurbaşkanı Recep Erdoğan, Orta Asya ve ötesindeki Türk halkları üzerinde etkili çok yönlü bir baskı uyguluyorlar. Dosya fotoğrafı: AFP
Binlerce Kırgız ve Kazak tüccarı - Türkiye'de vizesiz seyahatlerden faydalanan - eski, taş döşeli Laleli sokaklarını geziyor, ucuz Türk mallarını biriktiriyor, paketliyor ve sarıyor. Sonra otobüse ve ucuz charter uçuşuna veriyor. Havada dört saatlik, inişli çıkışlı yollarda birkaç saatlik yolculuktan sonra ürünler, istekli müşterilerin beklediği Dordoy'da kutudan çıkarılıyor.
Bu, Türkiye-Orta Asya ticaretinde en temel düzeyde olan bir faaliyettir.
Asya kavşağında bol miktarda ticaret var: Bişkek'in Dordoy Pazarı. Fotoğraf: Alexander Kruglov
Bütün bunlar, Moskova’nın “Stans’ta siyasi etki yaratmaya devam ettiği” ve Pekin'in, bölgedeki Avrasya entegrasyonunu sağlayacak olan Kemer ve Yol İnisiyatifini agresif bir şekilde desteklediği yerde yaşanıyor. Bu güç oyunlarının oluşturduğu büyük fotoğrafta, Ankara da büyük bir lige sahip, fakat az bilinen bir paradigması var. Türkiye, dünyadaki en büyük, en yaygın ve potansiyel olarak yüklü etno-dilbilimsel gruplardan biri olan Türk halklarına liderlik yapmaya çalışıyor.
'Türk Dünyası'
Ankara, yaklaşık otuz yıldır Orta Asya'da yükselen bir oyuncu, ancak etnik bağlar antik çağlara kadar uzanmaktadır. 1000 yıldan daha fazla bir süre önce, Türk halkı, günümüz Türkiyesi'ndeki Anadolu ovalarına yerleşmeden önce Orta Asya'nın engin bozkırlarında yaşıyordu.
Bugünün Türkiyesi ve Orta Asya ülkeleri geniş bir topluluğun birer parçasıdır: Türk halkları, Akdeniz'den Sibirya'ya uzanan etnik ve dil gruplarından oluşan bir koleksiyondur. Türk dil ailesi 30'dan fazla dilden oluşmaktadır ve 170 milyon insan ana dili olan Türk dilini konuşmaktadır.
Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Özbekistan. Dahası, doğu Rusya ve Çin'in batısındaki Türk azınlıklar var.
Türkiye'nin ötesinde, 60 milyon Türk'ten oluşan beş Türk ‘Stansı vardır: Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Özbekistan. Dahası, doğu Rusya'daki ve Çin'in batısındaki Türk azınlıklar var.
19. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu milliyetçi “Pan Türk” kavramını destekledi. Ancak, o zaman, gücü azalan Osmanlılar Orta Asya'da baskın güç olarak yükselen Ruslarla rekabet edemedi. Ankara’nın aradığı fırsat 1999'da SSCB'nin dağılmasından sonra geldi.
21. yüzyıla gelindiğinde, Türk milletlerinin en büyüğü ve en güçlüsü olan, kendine güvenen ve müreffeh yeni bir Türkiye nüfuzunu yayıyor, ekonomik nüfuzunu artırıyor ve mülküne liderlik etme peşinde.
'Türk kardeşler'
Uzun zamandır Rusya'nın hâkim olduğu ve Çin'in derinlere indiği bir bölgede, Türkiye, 'Stans'a, ancak resmi bir dokunuşla alternatif sunuyor. Ve gereken de bu.
Türkiye, dünyanın en büyük 17. ekonomisidir. Kendine güvenen Cumhurbaşkanı Recep Erdoğan ve Adalet ve Kalkınma Partisi, Orta Doğu’da, Moskova’dan veya Washington’dan korkmadıklarını belirten yüksek profilli güç oyunları başlatırken, Orta Asya’da daha sessiz adım atıyorlar.
On yıllarca süren Sovyet yönetiminde, Orta Asya agresif bir şekilde Ruslaştırıldı ve laikleştirildi. Bölgenin, Özbekistan ve Kazakistan da dahil olmak üzere Sovyet kökenli eski liderlerinden hiçbiri Türkiye'ye asla güvenmedi. Fakat bu Sovyet sonrası politik neslin yerini yeni Özbek Devlet Başkanı Şevat Mirziyoyev gibi yeni bir tür milliyetçi, Türk yanlısı seçkinler aldı. Bunların Türkiye ile özdeşleşmesi daha muhtemeldir - ve bu Ankara için iyi bir haberdir.
Türkiye Dışişleri Bakanlığı internet sitesine göre, Orta Asya devletlerinin bağımsızlığını tanıyan ilk başkent Ankara oldu. 1990'ların başındaki erken diplomatik temasların ardından Ankara, bölgedeki çıkarlarını arttırmak için “Üst Düzey Stratejik İşbirliği Konseyi” kurdu.
Ankara'nın ana etki unsurları ticaret, yatırım ve yumuşak güçtür.
SSCB sonrası Ankara, bölgedeki markalaşmaya milyonlarca dolar harcadı. Türk televizyon kanalları ve gazeteler yayınlandı. Orta Asya'lıların Türkiye'de çalışmaları için burslar finanse edildi. Türkler Orta Asyalıları uzun süredir kuzenleri olarak terfi ettirdiler; Yeni çağda büyük birleşme olacaktı.
Orta Asya liderleri bu yenilikleri memnuniyetle karşıladılar ve Türk parası seller gibi aktı. İstatistikler, Orta Asya için Türkiye'nin ve yatırımlarının ne kadar önemli olduğunu gösteriyor.
İstatistiklere göre
Kazakistan Orta Asya'nın ekonomik ağırlığıdır. Buradaki kabaca 50 milyar dolarlık yabancı yatırımın yaklaşık 2,4 milyar doları Türkiye’den kaynaklanmakta olup, Türk şirketleri telekomünikasyon ve enerjiye yoğun bir şekilde katılmaktadır. Orta Asya için alışılmadık bir durum olan Türkiye'deki Kazak yatırımları 2 milyar doları aşıyor.
Amiral gemisi projeleri arasında iki ülkenin üzerinde birlikte çalıştığı bir Karadeniz petrol rafinerisi var. Türkmenistan ve Azerbaycan'ı (Hazar Denizi genelindeki) Türkiye'ye bağlamak için bir güney boru hattı şu anda yapım aşamasındadır, hattın 2021'de tamamlanması beklenmektedir. Enerji kaynağı olarak Kazakistan ve transit kanal olarak Türkmenistan, Türkiye'nin bölgeye enerji taşımasında ön plana çıkıyor.
Öte yandan, Kazak-Türk ticareti 1995 yılında yaklaşık 236 milyon dolar düzeyinde iken 2010 yılında 3 milyar dolara yükselmiştir.
Türkiye, Kırgızistan için ekonomik açıdan kritik öneme sahip. İkili ticaret, 2005 yılında yalnızca 43 milyon ABD doları iken 2010 yılında 160 milyon ABD dolarına yükselmiştir. Türkiye, Kırgızistan'daki en büyük beşinci yabancı yatırımcıdır. Sadece Türk Uluslararası İşbirliği ve Kalkınma Ajansı (TİKA) ülkede 51 proje gerçekleştirdi.
Türkiye, Türkmenistan'daki en büyük yatırımcı ve ikinci en büyük ticaret ortağıdır. 2013 itibariyle, 600'den fazla Türk şirketi, 15 milyar dolar değerinde 1270'in üzerinde yatırım projesi gerçekleştirmiştir. İkili ticaret 1995 yılında 168 milyon dolardan 2010'da 1.5 milyar dolara yükselmiştir.
Türkiye aynı zamanda Özbekistan'ın kilit bir ortağıdır. İkili ticaret 1995 yılında 200 milyon dolardan 2015'te 1 milyar dolara yükselmiştir. Türk yatırımları her yerde görülebilir.
Tacikistan'da Türkiye, kültürel ve dilsel olarak ülkeye daha yakın olan İran'ın yaptığı rekabet ile karşı karşıyadır. Buna rağmen, Türkiye hala ilk 4'te olan bir ticaret ortağıdır.
Silk Road alışverişi? Kısmen Türk yatırımcıları tarafından finanse edilen Taşkent'te bir alışveriş merkezi. Fotoğraf: Alexander Kruglov
Yumuşak güç
Bu güç sadece ekonomiden oluşmuyor. Ankara, Orta Asya'da rahat etmek için çok büyük bir organizasyon ağı oluşturdu.
Türk Üniversiteler Birliği'ne öncülük etti ve yerel öğretileri Ankara'nın anlatısına uygun hale getirmek için ortak bir tarih ders kitabına sponsor oldu.
Uluslararası Türk Kültür Örgütü 1993 yılında “Türk kültürünü, sanatını, dilini ve tarihi mirasını korumak” için kurulmuştur. Türkiye, Orta Asya'daki öğrenciler için burs verilmesini teşvik etmiştir ve bölgede çok sayıda Türk eğitim kurumu açmıştır.
Bunların arasında Kazakistan’daki Türk Kazak Uluslararası Hoca Ahmet Yesevi Üniversitesi, ülkenin önde gelen üniversitelerinden biridir ve 20.000 öğrencisi bulunmaktadır. Almatı'da ayrıca 28 Kazak-Türk lisesi, bir üniversite ve bir ilköğretim okulu ile bir Türk Dil Eğitim Merkezi bulunmaktadır .
Kırgızistan'daki en prestijli üniversitelerden biri olan Manas Üniversitesi, Türk finansmanlıdır. Türk liseleri ve dil merkezleri Bişkek'te her yerde bolca görülüyor; sadece Türk usulü kebap yapan lokantalar ve tezgahları sayısız.
1992'den beri her yıl düzenlenen “Türk Dili Konuşan Ülkelerin Devlet Başkanları Zirveleri” çok daha güçlü bir 'Türk Konseyi' haline geldi.
Ekim 2009 dönüm noktasıydı. Türk ve Orta Asya liderleri Azerbaycan'da bir araya geldi ve konseyi kuran bir antlaşma imzaladılar. Sekreterya, tabii ki, İstanbul'daydı. Konseyin 6. zirvesi, geçen Eylül ayında Kırgızistan'da gerçekleşti. Kurucu genel sekreter Halil Akıncı'ya göre, “Türk Konseyi tarihte Türk devletlerinin kurduğu ilk gönüllü ittifak oldu.”
Bu oldukça açık bir ifade. Türk Konseyi üyesi ülkelerin metrikleri - 144 milyondan fazla nüfus, 4 milyon kilometrekarelik geniş bir bölge ve 1.13 trilyon $ 'lık birleşik GSYİH - bu "Türk Dünyasının" ne kadar etkili olabileceğini gösteriyor.
Dünya Türkleri Kurultayı (“Yaşlıların Buluşması”) Ankara tarafından 2017 yılında başlatıldı. Bu devasa organizasyon Türk insanlarını “kültürel ve manevi entegrasyon için” bir araya getirmeyi amaçlamaktadır. Hatta bu kurultaya Rusya'nın Sibirya, Yakutya ve Tuva bölgelerinde yaşayan uzak Türk cumhuriyetlerinin temsilcileri de katıldı.
Türk kültürünü ve dilini yayan Yunus Emre Kültür Enstitüleri Orta Asya'da daha fazla şube açmayı planlıyor.
Turizm ve medya atakları
Türkiye, tüm cumhuriyetlere nadiren vizesiz giriş imkânı sunmaktadır; yoksul Tacikistan ve tenha Türkmenistan dahil. Doğal olarak, çok büyük turist trafiği var: Milyonlarca Orta Asyalı, İstanbul'u ve “Akdeniz Rivierası” Antalya'yı ziyaret ediyor. Ne de olsa, Orta Asyalıların denizaşırı tatil yerleri için fazla seçeneği yok.
Ulusal havayolu şirketi Türk Hava Yolları, tüm büyük Orta Asya şehirlerine ve bazı küçük şehirlere uçuyor. Pegasus Havayolları gibi düşük bütçeli şirketler bu akıma katıldı.
Kültür ve medya da harekete geçiyor. İlk adımlar, 1990'larda Türk Zaman gazetesinin Kırgız bir baskısı ile atıldı; o zamanlar, İstanbul'un en iyi ve en popüler bağımsız gazetelerinden biriydi.
Bunu daha fazla makale ve TV kanalı izledi. Seyirciler erken “balayı” döneminden bu yana azalmakla birlikte, bu kanallar hala tüm bölgede popülerdirler. Özel kanallar Türk dizileri, müzik videoları, filmler ve haber bültenleri sunuyorlar. Yayınlar hem Türkçe hem de yerel dilde - Azerbaycan’da yalnızca Türkçe olsa da; yerliler çeviri olmadan kolayca anlayabiliyorlar.
Prangalar kalkıyor
Ancak Çin'in karşılaştığı gibi, gelen yabancılar öfkeye neden olabilir. Son dönemlerde laiklik tarihinin güçlü olduğu bir bölgede, Ankara'nın dini faaliyetleri anlaşmazlıklara neden oldu.
Ankara’nın Stans’ta açtığı pek çok okul ve eğitim merkezi, Ortadoğu’daki kökenden daha liberal olan Türkiye’nin İslam markası olsa da, İslami değerleri teşvik ediyor.
Bu faaliyetler iki ana kurum tarafından finanse edilmektedir: Ankara Diyanet İşleri Başkanlığı ve Süleymancılar olarak anılan Türk tasavvuf tarikatı. Raporlar, Türk istihbarat teşkilatlarıyla bağlantıları olduğunu iddia ediyor. Erdoğan yönetiminde bu organlar güçlendirildi.
Özellikle Özbekistan ve Türkmenistan'da, yerel liderler tedirgin; okullardan ve kırsal alanlardaki İslami değerleri potansiyel olarak istikrarsızlaştırmanın yayılmasından şüpheleniyorlar. Birçok kurum Taşkent ve Aşkabat tarafından kapatıldı. Süleymancılar’ın Türk milliyetçiliğini ve İslami proselitizasyonu teşvik eden faaliyetleri yasaklandı. Özbekistan’da ise tüm Türkçe TV programları yayından kaldırıldı.
Rapor edilmemiş sorunlardan biri, radikalleşmiş ve Orta Doğu'ya taşınan birçok İslam okulu mezunu. Suriye ve Irak'ta 4000 kadar Orta Asyalı, DAEŞ'e katıldı.
Taşkent'te bulunan ve bir Türk dini vakıf yardımı ile inşa edilen bir cami ve İslami merkez: Fotoğraf: Alexander Kruglov
'Etnik Türkler'
Yabancıların kafasını karıştıracak bir şekilde, bazı Türk Orta Asyalılar etnik olarak Türktürler, bu başka bir çekişme noktası na neden olmaktadır.
Şu anda 100.000'den fazlası Kazakistan'da ve 30.000'den fazlası Kırgızistan'da olmak üzere etnik Türk var. Ankara, bu Türklerin ayrımcılığa maruz kaldığını iddia ediyor.
Türkiye, daha önce Gürcistan'ın Mesheti bölgesinde, Türkiye sınırında yaşayan “Ahıska Türkleri” konusunda da oldukça hassastır. Bu Türkler Stalin tarafından II. Dünya Savaşı'nda siyasi olarak güvenilmez olarak kabul edildikleri için zorla vatanlarından uzağa Orta Asya'ya sürüldüler.
Çoğunluğu Özbekistan'a yerleştirildi. 1989'da, yüksek yaşam standartları nedeniyle Ahıska karşıtı ayaklanmalar, Özbekistan'ın her tarafında patlak verdi. Pogromlarda 100'den fazla kişi öldü ve 1000'den fazla kişi de yaralandı.
Bu Türklerin 90.000'den fazlası daha sonra Özbekistan'dan eski Sovyetler Birliği'nin başta Rusya olmak üzere diğer bölgelerine göç etti. Ancak daha küçük topluluklar hala var olmaya devam ediyor.
Türkiye, Orta Asya Türklerinin etnik kökenlerini yasal belgelere kaydetme haklarının reddedilmesinden dolayı özellikle üzgün. Bundan dolayı, Ankara 'Stans' liderleriyle onlar hakkında rahatsız edici sorular sormaya devam ediyor.
Ankara muhtemelen Moskova veya Pekin’in Orta Asya’nın önde gelen dış oyuncuları olduğu gerçeğini en azından yakın gelecekte değiştiremez. Moskova derinden iç içe geçmiş ilişleri; Pekin'in derin cepleri var.
Ancak Ankara, “Türk Dünyası"nın uzun vadeli ve engin potansiyeline odaklanmış durumda. Bu grubun dinamikleri, Moskova'nın “Russki Mir” (“Rus Dünyası”) paradigması ve Çin'in Kemer ve Yol hırslarıyla nasıl örtüşecek ya da çatışacak zamanla görülecek.
“Türkiye'de Üretildi:” ürünleri Dordoy Market'te. Fotoğraf: Alexander Kruglov
Alexander Kruglov, 21 Kasım 2019, Asia Times
Seçkin Deniz, 31.12.2019, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri ve Yansımalar
Sonsuz Ark'tan
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark Manifestosu'na aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.