Sonsuz Ark'ın Notu:
Aşağıda çevirisini yayınladığımız analiz, IMF'nin eski baş ekonomisti ve Peterson Uluslararası Ekonomi Enstitüsü MIT Sloan'da profesör olan Simon Johnson'a aittir ve ABD tarihindeki Milyarderler sorununa odaklanmaktadır. Yazar, zenginliklerin temelindeki suç faktörünü temel hatlarıyla irdelemekte ve siyaset alanının tarihsel süreç içerisinde zenginler tarafından ele geçirildiğini netleştirmektedir. Endüstri 4.0 dönemi yaşanırken kontrolsüz bir şekilde ortaya çıkan Facebook, Amazon ve Uber gibi dev şirketlerin yapılacak düzenlemeleri engellemek için servetlerini kullandığını söyleyen Simon Johnson küresel milyarder sorununun büyüyerek devam ettiğini şu cümlesi ile vurgulamaktadır: "Ama şimdi bu yeni dev şirketlerin kontrol sahibi hissedarları Andrew Carnegie, John D. Rockefeller ve orijinal J.P. Morgan'ın yaptığı gibi, hemen hemen aynı şekilde çalışıyorlar. Paralarını, demokratik kurumlara zarar verse bile, nüfuz kazanmak ve rekabet karşıtı ve işçi karşıtı davranışlarında her türlü makul kısıtlamaya karşı koymak için kullanıyorlar." Yazarın Twitter ve Google'dan bahsetmemesi ilginçtir. 16 Aralık 2019'da yine bir Amerikan dijital teknoloji devi olan Google, Rus Yandex şirketinin açtığı rekabeti ihlal davası sonrası Ocak 2019’da, söz konusu davaya ilişkin soruşturma başlatıldığını duyuran Rekabet Kurumu'nun aleyhine verdiği karar sonrası Türkiye’deki iş ortaklarına, Türkiye’de satılacak yeni akıllı telefonlara işletim sistemi Android lisansı vermeyeceklerini bildirerek Türkiye'ye şantaj yapmış ve tehdit etmişti: "Türkiye’deki iş ortaklarımıza Türkiye’de piyasaya çıkacak yeni Android telefonlarda onlarla birlikte çalışamayacağımızı bildirdik. Mevcut piyasadaki telefonları alan ya da kullanan tüketiciler bundan etkilenmeyecek. Google’ın diğer hizmetleri de bu karar dışında kalacaktır.” Eylül 2018'de mobil telefonlarda gerekli rekabet kurallarına uymadığı gerekçesiyle 93 milyon TL ceza kesen Rekabet Kurumu Google'a istenen şartları yerine getirmediği gerekçesiyle günlük gelirinin binde 5'i oranında bir ceza kesme kararını 7 Kasım tarihinde açıklamış; Google'a tekrar düzenlemeler yapması için 60 gün süre tanındığını duyurmuştu. Yapılan açıklamada Google'ın daha önce yaptığı düzenlemelerin gerekli kriterleri sağlamadığı vurgulanmıştı. Oysa Avrupa Birliği 2018'de Google'a aynı gerekçeyle 5 milyar dolar ceza kesmiş ve Google herhangi bir şantaj yoluna gitmemişti. Milyarder bir dev Amerikan şirketinin dünyadaki herhangi güçsüz bir devleti tehdit edebilme alışkanlığı yıllardır sürmektedir ve bu durum artık sürdürülebilir değildir. Türkiye'nin tavizsiz bir şekilde kurallarını kabul ettirmesi ve insanlarını şirketlere karşı koruması gerekmektedir... Yerli yazılım sorunun acilen giderilmesi şarttır.
Seçkin Deniz, 11.01.2020
The Billionaire Problem
"Endüstri Devrimi hız kazanırken, 1830'larda yazan Honoré de Balzac, daha geniş bir sosyal kaygıyı öngörmüştü: “Görünen bir sebep olmadan elde edilen büyük servetlerin sırrı unutulmuş bir suçtur, çünkü işler düzgün bir şekilde yürütülmüştür.” Fakat bugünün milyarderleri unutmayı imkansız hale getiriyor."
Milyarder sorunumuz giderek kötüye gidiyor. Herhangi bir pazar odaklı ekonomi, inovasyon dahil olmak üzere yeni servetler inşa etmek için fırsatlar üretiyor. Girişimci yaratıcılığı daha az kuralla sınırlandıran yerlerde daha fazla yenilik yapılması muhtemeldir. Bu yaratıcılığın bir kısmı, aslında kamu yararına zarar veren süreçlere ve ürünlere yol açabilir. Ne yazık ki, mevzuata veya düzenlemelere duyulan ihtiyaç belirginleştiğinde, yenilikçiler milyarlarca dolarlık paraya sahiptir ve onlar bu parayı çıkarlarını korumak için kullanabilirler.
Bugün, çok fazla politikacı kolay cevaplar, karşılıklı olarak uyumsuz vaatler ve iddia edilen basit ve münhasır kimliklere geri dönüş sunuyor. Bunun yerine, dünya demokrasilerinin popülist anlatıya üç ana alanda karşı koyabilecek liderlere ihtiyacı var.
Ruy-Gun/ Getty Images
Ünlü tarihi örnekler arasında İngiliz Doğu Hindistan Şirketi, Batı Hint Adaları'ndaki Afrika köle emeğine dayanan büyük servetler yapan Avrupalılar ve kömür madeni sahipleri sayılabilir. Hepsi hızlı bir şekilde zengin oldu ve daha sonra korkunç istismarlara karşı cezasızlık da dahil olmak üzere istediklerini elde etmek için siyasi nüfuzlarını kullandılar. On dokuzuncu yüzyıldaki sonlarında, demiryolu çıkarları İngiliz parlamentosunun birçok üyesini, hatta belki çoğunu etkilemişti.
Amerika Birleşik Devletleri uzun zamandan beri milyarderlik sorununun özellikle güçlü bir türünü yaşıyor. Bunun sebebi, Amerika’nın kurucularının, sanayi öncesi masumiyet döneminde, paranın siyaseti sahip olduğu ölçüde ele geçireceğini (ya da sadece birkaç on yıl sonra bunun açıkça görülebileceğini) hayal edememesidir. Üstelik ABD liderleri, özel teşebbüsün başka bir yerde devletin yapması gereken yeni projeleri üstlenmelerine izin vermeye çok istekliydiler.
Örneğin, Alman postanesi dünyanın en kapsamlı ve verimli telgraf sistemlerinden birini kurmuştu. Samuel Morse, Kongreyi aynısını (veya daha iyisini) yapmaya çağırdı. Ancak ABD telgraf iletişimi ve bunu izleyen telefon sistemi, tüm demir çelik, tüm demiryolu ağı ve hemen hemen erken sanayi ekonomisinin diğer tüm bileşenleri devlet yerine özel şirketler tarafından geliştirildi.
ABD hükümeti ekonomik faaliyetlere, çoğunlukla yeni sınırlar açmak, bireyler ve özel işler için daha fazla fırsat yaratmak için giriyordu. II. Dünya Savaşı'nın ardından, Başkan Franklin D. Roosevelt'in de baş danışmanı olan bir Cumhuriyetçi olan Vannevar Bush, zekice, bilimin bir sonraki sınırı temsil ettiğini savundu ve bu nedenle hükümetin katalizör görevi görmesini sağlayan bir siyasi argüman inşa etti.
Jonathan Gruber ve ben kısa süre önce tartıştığımız Jump-Star America adlı kitabımızda savunduğumuz gibi, savaş sonrası federal hükümetin temel bilime yaptığı stratejik yatırımlar, verimlilik kazanımları ve ücretlerde yaygın olarak paylaşılan artışlar dahil olmak üzere kayda değer özel sektör inovasyonunu teşvik etti. Büyük yeni servetler yaratıldı.
Amerika'nın savaş sonrası özel sektör patlamasının politik sonuçları bir kuşak içinde hissedildi ve bu sonuçların etkisi her zaman olumlu değildi. ABD, 1960'lı yıllardan itibaren artan vergi karşıtı duyarlılık, serbestleşme (finansal sektör dahil) için güçlü bir baskı ve her olası caddede politikaya dökülen çok daha fazla kurumsal parayla karşılaştı.
Son yıllarda, bu kurumsal lobicilik iki ana etkiye sahiptir. Birincisi, mevcut sektörlere giriş engelleri koyarak, yerleşik kişileri koruyor ve etkin vergi oranlarını düşürüyor. Bu bir güç kaybıdır; zaten bir oligark olmayan herkes için fırsatları sınırlayan ekonomik büyümede saf bir kaymadır. ABD kamu maliyesi oligarşi tarafından aşındığı için, temel altyapıyı, eğitimdeki gelişmeleri ve Amerika'yı bu noktaya getiren atılım bilim türünü finanse etme kabiliyeti de artmaktadır.
Amerika'nın milyarderlerinden bazıları hayırseverlikleri için övgüler elde ettiler. Aynı zamanda, çoğu işletme operasyonları boyunca genel anlamda ahlaksız bir tavrı benimsiyorlardı; kârlarını korumak veya her fırsatta küçük işleri (girişimcileri) tahrip etmek için daha derin kuyular kazmak.
Daha nüanslı olan ikinci bir etki var. Tamamen yeni bazı sektörlerde, özellikle dijital alanda, giriş en azından erken bir aşamada mümkündü. İlk İnternet şirketlerini kuran girişimciler etkili giriş engelleri koyamadılar; bu yüzden Facebook, Amazon ve Uber gibi daha yeni şirketin (milyarlarca dolarlık) kaçak başarısı ortaya çıktı.
Ama şimdi bu yeni dev şirketlerin kontrol sahibi hissedarları Andrew Carnegie, John D. Rockefeller ve orijinal J.P. Morgan'ın yaptığı gibi, hemen hemen aynı şekilde çalışıyorlar. Paralarını, demokratik kurumlara zarar verse bile, nüfuz kazanmak ve rekabet karşıtı ve işçi karşıtı davranışlarında her türlü makul kısıtlamaya karşı koymak için kullanıyorlar.
Her zaman milyarderlerimiz olacak. Eski düzenlemeler ve daha yüksek vergi oranları bugün cezbedici olmakla birlikte, ileriye dönük olarak, bireylerin istediklerini elde etmek için istedikleri kadar harcama yapabilecekleri (ve nefret ettikleri şeyleri ortadan kaldırabilecekleri) siyasi bir sistemde yeterli olduğunu kanıtlayacaklar mı? Gruber ve benim önerdiğim gibi, yeni bir yaklaşım zamanı.
Büyük kârlar büyük yeni fikirlerin sonucudur. Bu nedenle federal bilim finansmanı, kurulacak olan işletmelere üst üste katılım sağlayacak şekilde tasarlanmalıdır. Halk bu kârlara çok daha doğrudan katılmayı hak ediyor. Milyarderlerin milyarlarca insanla ilgilenmesi gerekiyor.
Simon Johnson, Washington D.C.,29 Kasım 2019, Project Syndicate
Seçkin Deniz, 11.01.2020, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri ve Yansımalar
Sonsuz Ark'tan
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark Manifestosu'na aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.