THE LIBYAN ARAB ARMED FORCES: A HYBRID ARMED ACTOR?
War On The Rocks Editörü'nün Notu: Bu, Orta Doğu'daki melez silahlı aktörler serisinin üçüncü makalesi. Birinci ve ikinci makaleleri okuduğunuzdan emin olunuz. Dizinin konsepti, aynı konudaki bir Chatham House projesinden ortaya çıkmıştır.
Mareşal Halife Hafter’in Libya Arap Silahlı Kuvvetleri (LAAF) tam olarak nedir? Destekçilerinin iddia ettiği gibi, sadece ülkenin ordusu - bir devlet gücü - mü? Yoksa hakaret edenlerin iddia ettiği gibi, bir milis ittifakından veya bir aile şirketinden başka bir şey değil mi? Bu soruların cevapları, Libya'daki devlet otoritesinin doğasını ve silahlı gruplar ile toplum arasındaki ilişkinin doğasını anlamayı gerektirir.
Aralık 2019'da LAAF, Libya'nın başkenti Trablus'a girmeye hazır görünüyordu. Hafter, Nisan ayında saldırıyı başlattığında BM önderliğindeki siyasi bir anlaşmaya varma çabalarını baltalamıştı. Destekçileri, Hafter'in başkentini milislerden ve aşırılık yanlılarından kurtarmaya çalıştığı konusunda ısrar ettiler. Ancak Hafter'in hırsları açıkça daha da artmıştı: Uluslararası toplum ona kur yapıyordu, yine de o masadaki her anlaşmadan uzaklaşmıştı. Ülkeyi kontrol etme hırsı nihayet bitti. Altı ay sonra, Libya Temsilciler Meclisi Başkanı (uluslararası alanda tanınan, ancak kalıcı olarak bölünmüş parlamento) Aguila Saleh ve Mısır Cumhurbaşkanı Abdül Fettah el-Sisi birlikte katıldığı bir basın toplantısında mütevazı bir Hafter ortaya çıktı ve ateşkes ve siyasi çözüm için hazır olduğunu açıkladı. Türkiye’nin Hafter’in rakiplerine verdiği askeri destek çatışmanın gidişatını değiştirmişti. LAAF toprak kaybediyordu ve ülkeyi kontrol etme arayışı sona ermişti.
Hafter’in başarısızlığının sonuçları ortaya çıkmaya evam ediyor. Yeni bir siyasi müzakere turu sürüyor, ancak Hafter'in ve LAAF'ın nasıl devreye sokulacağına veya marjinalleştirileceğine ilişkin çözülmemiş ikilem devam ediyor. Mareşalin eski uluslararası destekçileri - Birleşik Arap Emirlikleri, Mısır ve Fransa - ciddi miktarda askeri ve siyasi desteğe israf etmesine rağmen Hafter'e inancını tamamen kaybetmiş görünmüyor. Hafter’in saldırısının başarısızlığa uğramasının hemen ardından, siyasi muhalifleri, özellikle sivil yetkililer, LAAF’ı daha açık bir şekilde eleştirmeye başladılar. Ancak Hafter siyasi süreç üzerindeki etkisini sürdürüyor. Bu gelişmelerin nereye gittiğini anlamak için LAAF'ın doğasına ilişkin sorular sormak gerekiyor.
Libya’nın Güvenlik Sektöründe Devlet Aktörleri Var mı? Bunlar Önemli mi?
LAAF'ı tanımlamak için kullanılan dil sonuçsaldır. Meşruiyet iddiasının merkezinde, LAAF'ın kendisini devletin askeri kolu olarak konumlandırmaya çalışırken, muhaliflerini Libya bağlamında aşağılayıcı bir terim olan "milisler" olarak görmezden gelmesi yatıyor. Bununla birlikte, sosyal bilimler literatüründe silahlı grupları tanımlamak için şu anda kullanılmakta olan terimler, LAAF'ın davranışlarını tanımlamak için yeterli açıklama gücünden yoksundur. Bu makale, "hibrit silahlı aktör" teriminin kullanılması ile ilgili tartışmaya girmek için LAAF'ın bir değerlendirmesini kullanıyor ve "hibrit silahlı aktör" teriminin kullanımını tercih edilir kılıyor.
Son yıllarda Libya'da devlet inşasına ilişkin akademik söylemin çoğu, "vatansızlık" kavramını içeriyor. Lisa Anderson'a göre bu "vatansızlık", Kaddafi dönemindeki "siyasi meşruiyet ve sadakat için devlet kurumlarına ve ideolojilere güvenme konusundaki isteksizlik"ten kaynaklanıyordu. Örneğin, Libya güvenlik sektörü uzun süredir atomize edilmiş durumda. 1970'lerin ortalarından itibaren Muammer Kaddafi, Libya ordusuna bir baskı aracı olarak kullanılmasını engellemek için çeşitli yollar aradı ve rejimi “darbeye dayanıklı” hale getirmek için bir dizi pretoryen birim geliştirdi. 2011'de Kaddafi’nin ölümünden bu yana da etkili bir devlet ordusu ortaya çıkmadı. Bunun yerine, yerel olarak oluşturulmuş bir dizi silahlı grup oluşturuldu. Bu gruplar, yerel seçim bölgeleri içinde güçlüydü, ancak gücü yansıtma ve ulusal olarak sağlamlaştırma konusunda sınırlı yetenekleri vardı. Bunun istisnası, Trablus'u kontrol etme girişiminin başarısız olduğu 2014'ten 2020'ye kadar istikrarlı bir şekilde genişleyen LAAF. Genişlemek için anlaşmaları ortadan kaldırabilecek ulusal bir güç olarak kendini tasvir etmesi bu genişleme açısından önemli olmuştur.
Toby Dodge, tüm aktörlerin etkili bir şekilde devlet aktörleri olduğunu iddia ediyor; "devletler" ve "toplumlar" arasındaki ayrımı reddediyor. Ama Libya örneğinde, aktörlerin hepsi çeşitli alanlarda devletin kontrolü için yarışan aktörler değil mi? Cevap akademisyenler için önemli olmasa da, kimlerin, hangi bireylerin, oluşumların ve silahlı grupların (ve genişletilmiş ağların) angaje olması ve bunlarla nasıl bağlantı kurmaları gerektiği konusunda pratik yargılarda bulunması gereken politika yapıcılar için önemli. Silahlı grupların ve bağlı ağlarının nasıl çalıştığını açıklayan terimler bu nedenle çok faydalıdır.
Melezlik: Kabul Edilebilir Bir Analitik Koltuk Değneği mi?
Libya’nın güvenlik sektörünü inceleyen analistler, devletin sözde ajanlarının devlet ve kurumlarının otoritesine boyun eğmediği Libya güvenlik sektörünün doğasını tanımlamak için melezlik kavramıyla uğraştılar. Bu ilişkilerin doğasını anlamanın, uygulanabilir güvenlik sektörü reform süreçlerinin geliştirilmesi için kritik olduğunu belirtiyorlar. Yine de, bu yaklaşım bazı ödünleşimlerle birlikte geliyor. Bu seriye katkıda bulunanların tümü, soyut Weberyan ayrı ve ilgisiz bir durum anlayışıyla ilişkili sorunları vurguluyor. Benzer şekilde, herkes, silahlı bir aktörü "hibrit-melez" olarak etiketleyerek, örtük varsayımın, devlet ve devlet dışı aktörlerin bir kombinasyonu olduğunu ve böylece Weberci devlet anlayışını güçlendirdiğini, ancak yeni bir kıyafetle (ör. neo-Weberci formülasyon) ortaya çıktığını düşünüyor.
Ancak bu kusur, silahlı aktörlerin devletin de jure -yasal- kurumlarıyla nasıl ilişki kurduklarını ve bu devletin nasıl işlediğini açıklayabilme pratik ihtiyacıyla dengeleniyor. Bu, söz konusu ülkelerdeki de jure ve de facto -yasadışı-, yetenek ve rakip aktörlerin meşruiyeti arasında gelişen ilişkiyi analiz etmek için kritiktir. "Silahlı gruplar" gibi görünüşte agnostik terimler, bu ağların ekonomik ve politik yönlerini atlıyor.
LAAF: Ne Devlet Aktörü ne de Ordu
LAAF, üç açıdan bir devlet gücü veya askeri olarak kabul edilme eşiğinin altında kalıyor. Birincisi, yasal dayanağı tartışmalı: LAAF, Birleşmiş Milletler tarafından tanınmayan bir hükümete - doğu merkezli Geçici Hükümet'e ve bir parlamentoya - doğu merkezli Temsilciler Meclisi - bağlı grupların bir ittifakıdır. Buna rağmen, kronik bölünmeler, usul ihlalleri ve yasal sürecin olmaması nedeniyle, Temsilciler Meclisinin 2015 yılında Hafter'i Libya silahlı kuvvetleri genel komutanı olarak atama kararı tartışmalıdır. Ancak LAAF, devlet kaynakları aracılığıyla fonlara erişim için mevzuatın geçirilmesini sağlamak ve özel sektördeki genişleyen çıkarlarını meşrulaştırmak için Temsilciler Meclisi ve Geçici Hükümet desteğini başarıyla kullandı. LAAF ve doğu merkezli hükümet, parlamento ve merkez bankası tarafından 2016 yılında bir Savunma Komitesinin kurulması, LAAF için doğrudan finansman için bir araç oluştururken, 2017'deki askeri yatırım mevzuatı, bir Askeri Yatırım ve Bayındırlık Otoritesinin geliştirilmesini desteklerken ekonomideki kilit alanları askerlerin kontrol ettiği Mısır modelini taklit ediyordu. LAAF, bu yasallık kalkanını gerçek yasal yetkilerini aşmak için kullandı ve yakıt ihracatı ve çalışma vizesi verilmesi gibi yetkisi olmayan ekonomik faaliyetlere bulaştı.
Brega Yakıt ve Pazarlama Şirketi'nin yeni oluşturulan paralel bir varlığının Askeri Yatırım ve Bayındırlık Otoritesi ile 10 yıllık bir yakıt dağıtım anlaşması imzalamak için kullanılması özellikle çarpıcı bir olaydı. Yatırım ve Bayındırlık İşleri Askeri Otoritesi, buna karşılık Birleşik Arap Emirlikleri merkezli bir şirketle, Libya kıyılarına yakın bir yüzer istasyonda ticari müşterilere sübvansiyonlu Libya yakıtı satmak amacıyla bir sözleşme imzaladı. Bu mekanizma, Askeri Yatırım ve Bayındırlık Otoritesinin vatandaşlara yönelik sübvansiyondan vurgunculuğa ulaşmasına izin veriyordu, ancak düzenleme muhtemelen uluslararası incelemelerin bir sonucu olarak uygulanmadı.
İkincisi, LAAF, herhangi bir yasama veya yürütme otoritesinin ortağı veya denetimine tabi değildi. Temsilciler Meclisinin faaliyetleri üzerindeki denetimini nadiren ciddiye almıştı. Hafter, savaşı yönetmekle çok meşgul olduğunu söylüyordu. Nisan 2020'de hiçbir zaman başarıya ulaşmayan bir askeri yönetim ilanı, LAAF'ın devlete tabi olmak yerine devlet olmak istediğini gösteriyordu.
Üçüncüsü, LAAF askeri bir kurum olarak konsolidasyonu açısından yetersiz kalıyordu. Grup, Kaddafi dönemi silahlı kuvvetlerinin eski unsurlarını, merkezi komuta yapıları aracılığıyla eğitilen yeni askerleri ve ideolojik (Selefi), aşiret kuvvetleri ve bölgesel gruplarla çeşitli milisleri birleştiriyordu. LAAF ile ilgili tartışma, belki de en iyi, bu bileşenlerin göreceli dengesi üzerine bir anlaşmazlık olarak özetlenebilir.
Bu unsurların her birinin Hafter ve merkezi komutanlığıyla ilişkisi değişiyordu. En büyük ve en donanımlı gruplardan bazıları, 2016'da başlayarak merkezi komuta tarafından oluşturulmuştu. Tugay 106, LAAF'ın geliştirmek istediği birim türüne iyi bir örnektir. Tugay ilk olarak 2014'te kuruldu ve daha önce 2016'da LAAF tarafından resmileştirilmeden önce Hafter’in korunmasından sorumluydu. Şu anda LAAF’ın en büyük tek grubu budur. Resmiyet kazanmasından bu yana çok sayıda genç asker Tugay 106'ya katıldı. Fakat bu grup savaşta hedef alındığında ağır kayıplar vererek büyük ölçüde savaşın dışında kaldı. Tugayın liderliği, LAAF'taki ikiliği yansıtıyor. Resmi olarak, komutanı Tümgeneral Salem Raheel'di. Ancak gerçekte, fiili lideri Hafter’in oğlu Halid'dir. Bu, LAAF'ın temel unsurlarının aile ve akrabalık bağlarıyla Hafter ile yakından bağlantılı olduğunun bir başka kanıtıdır.
Ancak diğer grupların Hafter ile ilişkilerinde taktiksel bir ittifaktan biraz daha fazlasına sahip olduğu görülüyor. Bu, özellikle 2019'dan başlayarak LAAF'ın genişlediği coğrafi bölgeler için geçerli. Bu bölgelerde, bazı yerel kahramanlar, Hafter'in ulusal satranç tahtasında destek olacak oyuncu olduğu sonucuna varmış gibi görünüyor. LAAF ittifakının bir parçasını oluşturan silahlı grupların çoğu Hafter ile pazarlık yaptı. Bingazi ve Derne'daki kanlı saldırılar hariç tutulduğunda, LAAF’ın genişlemesi fetihden çok anlaşmaların bir sonucu olarak ortaya çıkmıştı. LAAF, franchising modeline benzer bir şey geliştirmişti. Örneğin Hassan Maatuq al-Zadma'nın başkanlık ettiği Tabur 128'i ele alalım. Tabur, 2016 yılında Sirte'ye 70 km uzaklıktaki Harawa kasabasını IŞİD-DAEŞ saldırılarından korumak için kuruldu. LAAF liderliğinin desteğini hızla kazandı ve o zamandan beri, önceden var olan grupları ve bireysel savaşçıları bünyesine katarak ülke çapında genişledi. Tabur 128'in şu anda yaklaşık bir düzine birimi var ve ülkenin güneyinde, LAAF'ın genişlemesi sırasında kenarda kalan gruplara ulaştığı görülüyor. Bu, LAAF liderliği ile koordineli olarak yapılmış olabilir, ancak Tabur 128’in tutarlılığının, bir birey olarak büyük ölçüde Zadma'ya bağlı görünmesi dikkat çekicidir. Bu, LAAF'ın bir araya getirdiği çeşitli gruplar ve kişilikler üzerinde komuta ve kontrol sağlamada sahip olduğu zorluğun bir göstergesidir.
Öyleyse, LAAF bir ordu değilse, "paramiliter" gibi başka bir devlet merkezli terim ne olacak? Bu, yasal açıkları yönlendirebilir, ancak yetersiz kalır çünkü LAAF, mevcut haliyle, resmi devlet yapılarının eseri değildir.
"Suçlular", "savaş ağaları" ve "büyük adamlar" (Sahra altı Afrika'daki bilimlerde yaygın olarak kullanılan bir terim) gibi devlet dışı aktörleri tanımlamak için kullanılan terimlerden bazıları LAAF'ı tanımlamak için yeterli değildir. Bu terimler, LAAF'ın bazı sosyo-ekonomik ve gelir getirici özelliklerini tanımlarken, kuruluşların kendilerinden ziyade kuruluşları yönlendiren bireyleri analiz etmeye dayanırlar. Tüm aktörleri Hafter'e itaatkar olarak tanımlamak, LAAF'ın faaliyet gösterdiği bölgelerdeki karmaşık pazarlık süreçlerini, ağın en güçlü unsurları Hafter'in etrafındaki adamlar olsa bile, aşırı basitleştiriyor. Bu terimlerin ideolojinin oynadığı motive edici rol için de çok az önemi vardır: LAAF'ın Bingazi ve Derne'daki saldırılarda oluşturduğu milliyetçi değerlendirme listesi, LAAF'ın güçleri daha iyi görülse bile, Hafter'in hırsları için bir araç olarak onu rakiplerden ayıran bir fikirsel güç kaynağıdır. "İsyancılar", "isyancı yönetişim" ve "asiler" üzerine odaklanmak daha uygun olabilir ve LAAF'ın her yönden devlet kontrolüne sunduğu direnişi yansıtabilir. Buna rağmen, LAAF’ın yukarıda sıralanan devlet yapılarıyla bağlantıları bu terimleri de yetersiz kılmaktadır.
Ampirik Gerçekliği Yansıtan
Bu nedenle, yukarıda tartışılan terimlerin tümü sınırlı bir açıklama gücü sağlar. "Melez silahlı aktör" terimi, LAAF'ın devletin resmi de jure kurumlarıyla (burada Ulusal Mutabakat Hükümeti, Temsilciler Meclisi, bakanlıklar ve devlet kurumları olarak tanımlanmıştır) ve LAAF'ın fiili hakimiyetiyle kontrolü altındaki alanlarla karmaşık ilişkisini daha iyi yansıtmaktadır. Bu terimin kullanılması, LAAF'ın siyasi ve ekonomik alanlardaki ve askeri alanlardaki bağlantılarını anlamaya ihtiyaç duyan politika yapıcılar için önemli araştırma yolları açar.
Batılı devletler, LAAF’ın bu alanlardaki genişlemesini takdir etmekte yavaş davrandılar ve Doğu Libya’da meşru olarak tanımadıkları sivil liderlerle ilişki kurmayı reddederek bir dereceye kadar kör oldular. Bu daha geniş katılım eksikliğine, Hafter ve LAAF ile ilişki kurmak için etkili bir stratejinin olmamasına katkı sağladı. Sonuç, Hafter'e ülkenin doğusunu teslim edebilmesi umuduyla siyasi müzakerelerde tam bir yetki vermek oldu. Bu hata, mareşalin 2019'un sonlarında Trablus'a saldırı başlatma kararıyla açıklığa kavuştu. Katılım için daha etkili bir strateji, LAAF'ın ne olduğu ve ne olmadığı konusunda doğru bir değerlendirmeyle başlamalıdır. Doğru terimleri kullanmak bu sürece yardımcı olacaktır.
Tim Eaton, 27 Ocak 2021, War On The Rocks
(Tim Eaton, Chatham House'da Orta Doğu ve Kuzey Afrika Programında kıdemli bir araştırma görevlisidir. Araştırmaları Libya'daki çatışmanın politik ekonomisine odaklanıyor.)
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.