Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
Seçkin Deniz, 09.10.2021, Sonsuz Ark
On Being a ‘Muslim’ Atheist
"Arap dünyasında Allah'ın varlığına inanmamak kolay bir şey değil. Buna rağmen daha çoğumuz (saklandığımız) dolaptan çıkıyoruz."
İsimler her zaman sadece 'isim' değildir. Farklı insanlara çok farklı şeyler ifade edebilirler. Geçenlerde Girit'e yaptığım bir ziyarette İskenderiye'den bir Mısırlı ile karşılaştığım zaman bunu hatırladım. Ayman, 30 yıl önce Girit'e, kendisine sahildeki memleketini hatırlatan ancak daha sessiz ve daha düzenli olan bu Akdeniz adasına aşık olduktan taşınmıştı. Bununla birlikte, isimler söz konusu olduğunda çok Mısırlı bir bakış açısını koruyordu.
Oğlumuzu tanıştırdıktan sonra Ayman şaşkınlıkla sordu: "Ama İskender bir Hıristiyan adı değil mi?" Adımın Mısır ve diğer bazı Arap ülkelerindeki insanların İslam ile ilişkilendirdiği Halid (Haalid) olması, kafasının karışmasına neden olmuştu. Ancak, bu varsayımların hiçbiri doğru değildi; Müslüman bir babanın mutlaka dinini aktarması gerektiği varsayımı da doğru değildi.
Halid adlı insanların büyük çoğunluğu Müslüman olmasına rağmen, örneğin Lübnan'daki Hristiyanlar arasında nadir olmayan bu isimli gayrimüslimlere rastladım. Bu özellikle pan-Arabistler arasında geçerlidir çünkü Cemal Abdül Nasır'ın en büyük oğluna Halid denirdi.
İslam'dan önce gelen Halid isminde özellikle İslami hiçbir şey olmadığı gibi, Hristiyanlıktan önce gelen İskender (Alexander'in Arapçası) adında da korkunç derecede Hristiyan olan hiçbir şey yoktur. Aslında İskender, biz orada yaşarken oğlumun bir zamanlar sınıfında aynı isimde iki erkek çocuğu daha olduğu Tunus'ta oldukça yaygın bir erkek ismi. Ondan önce, şahsen tanıştığı diğer İskender, Kudüs'te yaşlanmakta olan bir Süryani Hıristiyan'dı.
İskender, Türk ülkeleri, İran ve diğer bazı Müslüman çoğunluklu ülkelerde de ortak bir isimdir. Hatta Türkiye'de popüler bir kebap yemeğinin adıdır. Oğlumuzu 5 yaşında İstanbul'da İskender kebabını tatmaya götürdüğümüzde, ona kebabın İskender adındaki gençlerden yapılmadığına dair güvence verene kadar dokunmayı reddetti.
“Halkın savunucusu” anlamına gelen Aléxandros'tan türetilen oğlumun adının Yunanca versiyonu Antik Yunanistan'da popülerdi. İskender'in çoğu insan tarafından kolaylıkla telaffuz edilebilmesine ek olarak, herhangi bir (canlı) dinle ilişkisinin olmaması, bize çekici gelmesinin arkasındaki önemli bir faktördü.
İskender doğmadan önce, (Belçikalı olan) eşim ve benim için belirli bir inancı gerektirmeyen tarafsız bir isim bulmak önemliydi, çünkü ikimiz de oğlumuzun inancını, kendisine en çok hitap eden sistemi seçmekte tamamen özgür olması gerektiğine kesin olarak inanıyoruz.
Ve Mısır ve Filistin'deki gibi birkaç istisna dışında bu işe yaradı. Avrupa'da, sadece Arapça bilgisi olan insanlar ismin nereden geldiğini biliyor ve birçok Belçikalı, tuhaf bir nedenle bunun bir İskandinav adı olduğunu varsayıyor.
Çocuklarını Hristiyan inancına göre yetiştiren ve onları Girit'te küçük bir Kıpti kilisesine gönderen Ayman'a, “Oğlumuzun ikili mirasını öğrenmesini istiyoruz ama aynı zamanda inançlarının ne olduğuna da kendisinin karar vermesini istiyoruz” diye açıkladım.
Bu, yalnızca din ve vicdan özgürlüğüne olan soyut inancımız nedeniyle değil, aynı zamanda kişisel düzeyde, büyürken bu özgürlükten gerçekten zevk almadığım ve oğlumun seçmediği etiketlerle mücadele etmek zorunda kalmasını istemediğim için önemlidir.
Bana, daha imanın ne anlama geldiğini kavrayamadan çok önce, bu dünyaya girdiğim andan itibaren Müslüman damgası vuruldu. Mısır doğum belgem, dinimin “Müslüman” olduğunu gösteriyor ve bu, yetişkin kimlik belgelerim için de geçerli.
Neyse ki, kendi derin inancına rağmen, rahmetli annem bizi Müslüman olarak yetiştirdi ama hiçbirimizi İslam'ı kendi irademiz dışında uygulamaya zorlamadı. Ayrıca bizi, inanca giden tek doğru yolun kendini keşfetmek ve bilgiden geçtiği inancından yola çıkarak, yerleşik dini bile sorgulamaya yöneltti.
Bu onun çocuklarından bazıları için işe yaramış olsa da, ne yazık ki onun için, şüphelerim zamanla büyüdü ve çoğaldı, sonunda sadece İslam'ı değil, dini bütünüyle terk ettim. Dini inancımın yokluğu kalbini kırarken ve muhtemelen ölümden sonra beni bekleyenlerden korkmasına neden olsa da, daha bu konuda dolaptan çıkmadan önce ateist olduğumu biliyordu ve gerçeği suçlamadan ve öfkelenmeden kabul etti.
Ailemin ve arkadaşlarımın kim olduğumu kabul etmesi, İslam'ı terk eden ve aileleri ve toplulukları tarafından reddedilen veya dışlanan birçok kişiye göre yaşam yolculuğumu çok daha kolay hale getirdi.
Bu sosyal aforoz korkusundan bazıları inançsızlıklarını kendilerine saklamaya karar verirler. Kripto ateist olarak adlandırabileceğiniz kişi haline geldiklerinde, aldatma ve gizlemenin ıstırabına katlanmak zorundalar, yaşamlarını olmadıkları gibi davranarak yaşıyorlar.
Ateizmin yasa dışı olduğu ülkelerde - İran ve Suudi Arabistan gibi ülkelerde ölümle cezalandırılabilir - birçoğu şüphelerini sadece aileden değil toplumdan da gizli tutmalıdır.
Dünyanın en baskıcı teokrasilerinden biri olan Suudi Arabistan'da ateizm veya "irtidat"tan suçlu bulunanlar acımasızca kırbaçlanabiliyor veya ölüm cezasına çarptırılabiliyor. Örneğin 2017'de, sosyal medyada İslam'ı ve Muhammed'i reddettiği iddia edilen ve medyada adı Ahmed Al-Shamri olan bir adamın ölüm cezasına çarptırıldığı bildirildi.
Var olan muazzam risklere rağmen, çoğunlukla çevrimiçi ve bazen de gerçek dünyada bağlantı kuran, Suudi yetkililerin radarının altında ve gözden uzak, gelişen bir şüpheci ve ateist topluluğu var. Suudi Arabistan, İslam'ın doğduğu yer ve kendisini Müslüman dünyasının lideri olarak görmesine rağmen, 2012'de yapılan bir Gallup Anketine göre, nüfusun tam beşte biri dindar olmadığını ve %5'i “ikna edilmiş ateist” olduğunu söylüyor.
Bu ateistlerden bazıları, çifte bir yaşam sürmenin uyandırdığı derin yalnızlık duygusu nedeniyle, örtünmeyi sorgulamaya ve benzer düşünen bireyleri aramaya yöneliyor. Suudi Arabistan'da yaşarken inancını terk eden bir Mısırlı olan Maya (gerçek adı değil) anlatıyor: "Her zamanki gibi kapalıyım. Bu beni endişelendiriyor ve kendimle mücadele ediyorum. Bazen kendime şunu soruyorum: Ya ben yanılıyorsam ve karşı taraftaki herkes haklıysa? Örneğin Mısır'da olduğu gibi, etrafım inançsız veya biraz açık fikirli insanlarla çevriliyken sahip olduğum bu özgüven, bir an önce buradan ayrılmak istememe neden oluyor."
Mısır, Suudi Arabistan'dan daha açık fikirli ve hoşgörülü olsa da, ateistler için de bir cennet değil. Çağdaş Mısır devleti ve toplumu, inançsızlığa karşı bir tür Dr. Jekyll ve Mr. Hyde tavrına sahiptir.
Bir yandan, anayasa, en azından retorik olarak, mutlak inanç özgürlüğünü garanti ediyor ve ateizmi veya dinden dönmeyi açıkça yasaklayan hiçbir yasa yoktur. Bu, bazı ateistlerin, şahsiyetlerine veya özgürlüklerine herhangi bir zarar vermeden dini reddettiklerini açıkça ifade etmelerini sağlıyor.
Öte yandan Mısır'da, devletin bazı unsurları tarafından istismar edilen acımasız küfür yasaları ve bazı şüphecileri ve ateistleri seçerek veya rastgele çökertmek ve zulmetmek için kanunsuz Haçlılar gibi davranan İslamcı hukukçular var.
Bu yasalardan rahatsız olan biri Şerif Gaber'dir. Genç özgür düşünür, ilk kez 2013 yılında öğretim üyeleri tarafından yürütülen bir karalama kampanyasının ardından Süveyş Kanalı Üniversitesi'nde öğrenciyken kamuoyunun karşısına çıktı.
2015 yılında Gaber, yeniden yargılanmak üzere kefaletle serbest bırakıldı. Yer altına indi ama devlet veya kanunsuzlar tarafından susturulmayı cesaretle reddetti. Gaber, ürettiği videoların milyonlarca kez izlendiği popüler bir din karşıtı YouTube kanalı işletiyor.
Gaber, 2018'de Mısır'dan kaçmaya çalışırken havaalanında tutuklandı. Serbest bırakıldıktan sonra, bir kaçış planı bulana kadar tekrar saklandı. Mısır'ı terk etmek için tekrarlanan girişimlere ve yurtdışından bulduğu dayanışmaya rağmen, Gaber hala Mısır'da ve saklanıyor gibi görünüyor.
Gaber gibi insanlarla karşılaştırıldığında, işim kolaydı. Sadece Batı medyasında değil, aynı zamanda bazı Arap yayınlarında da İslam'ı ve dini eleştirmenin yanı sıra ateizm hakkında açıkça yazıp konuşarak bir düzineden fazla yıl geçirdim. Bugüne kadar yaşadığım en kötü şey, ara sıra çevrimiçi taciz ve tehditler, ancak bu güvenliğimden korkmama yetecek kadar ciddi bir şey değil. Gerçek dünyada, bazı dindar muhafazakarları öfkelerini yitirmeleri ve bana nahoş şeyler söylemeleri için yeterince öfkelendirdim ve kızdırdım. Ancak, bazı yakın aramalar olmasına rağmen, henüz hiçbir olay patlak vermedi.
Ateistler ve ateizm de birçok Arap ve Müslüman tarafından yaygın olarak yanlış anlaşılmaktadır. Bir uçta, kısmen Tanrı'ya ibadet etmeyenlerin dolaylı olarak şeytana boyun eğmeleri gerektiği inancından dolayı, bizim Satanist olduğumuza inananlar var.
Ahlaki bir pusulamız olmadığına ve ahlaksız yozlaşmış ve hayal kırıklığına uğramış depresif olduğumuza inanan başkaları da var. Bir Suudi gazetesinde bir köşe yazarı, "Bir Arap ateist genellikle bir parazittir; bilgili olduğunu iddia eden ancak intihar etmeyen ve muhtemelen sonunda intihar edecek olan biri" dedi. "Bir Arap ateist genellikle sarhoştur, kesinlikle dejeneredir ve kesinlikle sunacak hiçbir şeyi yoktur."
Bu aşağılayıcı ve bilgisiz tavır, kısmen, pek çoğunun bir ateistle bilerek tanışmamış olmasından kaynaklanmaktadır. Modern antropolojik çalışmaların bulgularının dinin doğuştan gelen ahlak anlayışımızdan kaynaklandığını gösteren bulgularına rağmen, ahlakın dinden kaynaklandığı inancından da etkilenir.
Cinsel özgürlük ve cinsiyet hakları gibi birçok ahlaki ve etik konuda dini muhafazakarlarla aynı fikirde olmasam da, karşılaştırıldığında değersiz veya ahlaksız olduğumu düşünmüyorum. Dahası, Tanrı'nın yokluğunun hayatımı daha fakir veya daha iç karartıcı hale getirdiğini hissetmiyorum; tam tersi.
Aydınlanmış ve ilerici olduklarını iddia edenler de dahil olmak üzere bazı Müslümanlar, istediğime inanma hakkımı kabul ediyorlar, ancak bunun hakkında alenen konuşmam gerektiğine inanmıyorlar çünkü inananları rahatsız ediyor ve sözde sosyal dokuya meydan okuyor ve tehdit ediyor.
Bu görüş yalnızca entelektüel incelemeye dayanmakla kalmıyor, aynı zamanda son derece bağnaz ve saldırgandır. Avrupa'da İslam'ı saldırgan ve sosyal dokuya tehdit olarak gören insanlar var. O zaman Avrupalı Müslümanlar inançlarını gizlemeye zorlanmalı mıdır?
Tabii ki hayır. Ve ben Avrupa'daki Müslümanların inanç ve ifade özgürlüğünü kısıtlamaya çalışan herhangi bir gücün sesli bir muhalifiyim, öyleyse neden bazı Müslümanlar vicdan özgürlüğümü kısıtlama hakkına sahip olduklarını düşünüyorlar?
Kaldı ki, bu insanlar gerçekten dürüst ve açık ateist ve kafir olmaktansa, benim ve diğer şüphecilerin münafık Müslümanlar olarak bir yalanı yaşamamızı mı tercih ediyor? Onlar bununla yaşayabiliyorsa, ben yaşayamam. İnançlarım kimliğimin ayrılmaz bir parçasıdır ve bu yüzden onları saklamak veya çarpıtmak kim olduğumun kişisel olarak inkar edilmesini gerektirir.
Misyonerlik planlarım olmamasına ve insanları kendi inançlarıma “dönüştürmek” gibi bir arzum olmamasına rağmen, kim olduğum konusunda açık olmayı da önemli buluyorum çünkü benzer şüpheleri paylaşan ancak bunları ortaya çıkan sefil izolasyon ve yalnızlık duygusu dolayısıyla ifade etme konumunda olmayan birçok kişi var. Böyle insanların yalnız olmadıklarını ve kesinlikle ucube olmadıklarını anlamalarını istiyorum.
Bu tür bir gizleme, İslam'ın apaçık bir şekilde doğru (ve muhtemelen rakiplerinden daha iyi) olduğu ve inancın Müslümanlar için doğal bir durum olmasından dolayı yanlış bir şekilde, ateizm ve şüpheciliğin Müslüman toplumlarda yeri olmayan yabancı ithalatlar olduğunu iddia eden muhafazakarların ve radikallerin işine de yaramaktadır. Bununla birlikte, üç İbrahimi inancı daha fazla araştırdıkça, aralarındaki farklılıkların markalı spor giyimdeki farklılıklar gibi olduğuna daha fazla ikna oldum: agnostik ve dinsiz için ayırt edilemez, ancak giyen için büyük bir gurur ve kimlik kaynağı.
Şüphecilik ve inançsızlık, İslam toplumlarının her zaman ayrılmaz bir parçası olmuştur ve olacaktır, bazı zamanlarda ve yerlerde hoşgörüyle karşılandı ve kutlandı, bazılarında bastırıldı ve zulmedildi.
Örneğin orta çağda Ortadoğu toplumları dinsizliği, saygısızlığı ve inançsızlığı Avrupa'daki muadillerine göre çok daha fazla kabul ediyor ve barındırıyordu.
Kör Suriyeli şair, filozof, rasyonalist ve münzevi olan Ebu'l-Alaa el-Maarri'yi (973-1057) ele alalım, sadece din konusunda şüpheci olmakla kalmayıp, aynı zamanda aşırı doğum kontrolünün erken dönem savunucusuydu, kendisi gibi, insanlar hiç çoğalmamalıydı.
Saygısız görüşlerine rağmen, al-Maarri, Halep yakınlarındaki küçük memleketi Maarra'da, zamanının çok saygın bir bilginiydi; felsefesi, alçakgönüllülüğü, misafirperverliği, cömertliği ve çileciliği ile şairler, filozoflar, öğrenciler, prensler ve diğer hayranları için bir mıknatıs haline geldi.
Bir dörtlüğünde, el-Maarri, bin yıl sonra modern antropolojik araştırmalar tarafından doğrulanan bir görüşü sezinledi: İnsanlar, dinin mantıksızlığına ve çelişkilerine rağmen, genellikle bir tanrıya ve öbür dünyaya inanmaya yatkındır ve dini bir "içgüdü"ye sahiptir.
Şimdi bu din hakim olacak
O din tarafından yıkılana kadar,
Erkekler yalnız erkeklerle yaşamaya cesaret edemedikleri için,
Ama her zaman başka bir peri masalı ile.
El-Maarri'nin ölümünden bin yıldan fazla bir süre sonra meselelerin görünüşte ne kadar gerilediğinin bir işareti olarak, 2013'te Nusra Cephesi'nden cihatçılar bulabildikleri tüm kör şair heykellerinin başını kestiler. Bugün hayatta olsaydı, muhtemelen saygıdeğer şairin ve filozofun kafasını keserlerdi ya da en azından onu kırbaçlayıp “geri dönene” kadar işkence ederlerdi.
Ancak şüpheciliğin İslam'ın sözde altın çağından sonra öldüğünü düşünmek yanlış olur. Zamana ve yere bağlı olarak farklı yoğunluklarda hayatta kalmaya ve bazen gelişmeye devam etti.
Örneğin el-Maarri'nin paganların ve saygısız şairlerin son derece bürokratik bir cennette yaşadığı ahirete kurgusal bir yolculuğu anlatan “Bağışlama Mektubu” Iraklı şair Jamil Sıdqi al-Zahawi'ye “Cehennemde Devrim”i yazması için ilham verdi. (1931). Bu epik şiirde, insanlığın en cüretkar ve özgün düşünürleri, cesaretlerinin cezası olarak ebedi lanete mahkum edilirken, itaatkar ve düzen yanlısı Arap ataerkil diktatörlüklerinin işleyişine dikkat çekici bir paralel olarak sonsuz cennetle ödüllendirilir. El-Maarri tarafından yeterince uygun bir şekilde yönetilen cehennemin yıkıcı sakinleri, cennete saldırır ve onu haklı meskenleri olarak iddia eder, belki de ateistlerin Satanist olduklarına dair yaygın inançla alay eder.
Radikal İslamcılığın görünürdeki yükselişine rağmen, son yılların inanç ve ifade özgürlüğünün kabulü ve talebi yönünde önemli bir dönüm noktası olduğunu hissediyorum. Muhafazakar İslami rejimlerin ve devlet dışı grupların şiddeti, benim görüşüme göre, güç, güven ve ilerlemenin değil, zayıflığın, kırılganlığın ve geri çekilmenin bir işaretidir.
Araştırmalar ve anekdot niteliğindeki kanıtlar Ortadoğu'da dinsizlik ve dini şüphecilikte artışa işaret etmekle kalmıyor, milyonlarca inançlı insan siyasal İslam'a olan inancını kaybediyor veya kaybetti ve dinin siyasetten çıkarılmasını istiyor; laikliğin tam da tanımında olduğu gibi.
Buna kişisel düzeyde de şahit oldum. İnancımı terk etme konusunda dolaptan çıktığımdan beri, sadece sağlıklı sayıda şüpheciyle değil, aynı zamanda birçok sıradan Arap ve Müslüman tarafından şaşırtıcı bir hoşgörü ve inançsızlığı kabul etme düzeyiyle de karşılaştım.
Din ve İslam üzerine yazdığım yazıların, “Siyasi Olarak Yanlışlar İçin İslam” kitabım da dahil olmak üzere, vardığım sonuçların çoğuna katılmasalar da hem dürüstlüğümü hem de tasvir ettiğim incelikli gerçekliği takdir eden bazı muhafazakar Müslümanlar da dahil olmak üzere, genel olarak iyi karşılanmış olmasına düzenli olarak ve hoş bir şekilde şaşırıyorum.
Umuyorum ki, hızlı toplumsal değişim ve çalkantıların yaşandığı bu dalgalı zamanlarda, sonunda üstünlüğü bu hoşgörülü, çoğulcu, açık ve dürüst çizgi kazanır.
Khaled Diab (Halid Diyab), 14 Eylül 2021, The News Lines Magazine
(Khaled Diab bir gazeteci ve yazardır.)
Mustafa Tamer, 09.10.2021, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri-Analiz, Onlar Ne Diyor?
Mustafa Tamer Yayınları
Onlar Ne Diyor?
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.