Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
Aşağıda çevirisini yayınladığımız analiz, Çin ve Orta Asya uzmanı ve Carnegie Moscow Center'da araştırma danışmanı olan Temur Umarov'a aittir ve Tacikistan-Taliban ilişkilerine odaklanmaktadır. Carneige Vakfı'nın, diğer vakıfların desteklediği düşünce kuruluşları gibi Küresel Satanist Çete'nin Avrupa, Moskova ve Türkiye gibi Orta Asya ile ilgili de politik süreçleri tasarladığını ve yürütülen diplomatik ilişkilerin çerçevesini belirlediğini görmek dikkat çekicidir. Türkiye, çok etkili düşünce kuruluşları tasarlamalı, fonlamalı ve çalıştırmalıdır; şu andaki düşünce kuruluşları yeterli değildir.
Why Tajikistan Is Taking a Stand Against the Taliban
"Tacik liderliği, Taliban'a karşı durarak hem yurtiçinde hem de yurtdışında popülaritesini arttırmaya güveniyor."
Son haftalarda Tacikistan, Taliban'ın kısa süre önce yeniden iktidara döndüğü Afganistan'daki katı duruşuyla manşetlere çıktı. Taliban ile iyi ilişkiler sürdürmekten endişe duyan biri varsa, o da Tacikistan'dır. Afganistan ile kontrol edilmesi zor olan geniş bir dağlık sınırı var ve Tacik ordusunun Orta Asya'daki en zayıf ordu olduğuna inanılıyor. Tacikistan, Afganistan'dan Rusya ve Avrupa'ya giden uyuşturucu trafiğinin çoğu için bir geçiş noktası ve ülke son birkaç yılda çok sayıda terör saldırısına maruz kaldı.
Afganistan sınırındaki Tacikistan'da CSTO ülkelerinin "Echelon-2021" askeri tatbikatları.Peter Kovalev / TASS
Ancak Orta Asya'daki komşularının yanı sıra Rusya ve Çin'in aksine Tacikistan, Kabil'deki yeni hükümetle ilişkiler kurmak için acele etmiyor. Aksine, Afgan muhalefet güçlerinin kalıntılarını desteklediği iddia edilerek (Duşanbe bunu inkar etse de) Taliban'ın ana düşmanı rolünü üstlendi.
Cumhurbaşkanı Emmali Rahmon, son zamanlarda yaptığı her konuşmada, dış politikayla ilgisi olmasa bile, Afganistan'ın Taliban yönetimindeki talihsizlikleri konusuna geri döndü. Uluslararası toplantılarda ve forumlarda Rahmon defalarca, Tacikistan'ın Afganistan'da baskı ve zulüm yoluyla kurulan başka hiçbir hükümeti, başta etnik azınlıklar olmak üzere tüm Afgan halkının durumunu dikkate almadan tanımayacağını defalarca söyledi. Rahmon'a göre, etnik Tacikler Afganistan nüfusunun yüzde 46'sından fazlasını oluşturuyor, ancak çoğu araştırmacının tahminlerine göre Tacikler yüzde 20 civarında.
Yaz aylarında Tacikistan, bölgede 100.000 Afgan mülteciyi kabul etme sözü veren tek ülkeydi. Rahmon ayrıca ölümünden sonra etnik Taliban karşıtı efsanevi mücahit komutanı Ahmed Şah Mesud ve Afganistan'ın eski cumhurbaşkanı Burhanuddin Rabbani gibi Tacik liderlere prestijli Ismoili Somoni Nişanı'nı verdi.
Tacikistan'ın kalan Taliban karşıtı güçlere de yardım ettiğine dair ısrarlı söylentiler var: Nüfusun yüzde 98'inden fazlasının etnik Taciklerden oluştuğu Panjshir Eyaletindeki Afganistan Ulusal Direniş Cephesi. Taliban'ın henüz tamamen ele geçirmediği tek bölge burası. Bazı haberlere göre, direniş liderleri küçük yaştaki Ahmed Mesud ve Afganistan'ın eski Cumhurbaşkanı yardımcısı ve kendi kendini cumhurbaşkanı ilan eden Amrullah Salih şu anda Tacikistan'da. Duşanbe, Ulusal Direniş Cephesi'ne verdiği destek haberlerini reddediyor ve genç Ahmed Mesud'un Tacikistan'a Taliban ile nihayetinde hiç gerçekleşmeyen müzakerelere katılmak için geldiğini söylüyor.
Taliban, "Afganistan'ın iç işlerine müdahaleye" müsamaha göstermeyeceklerini söyleyerek karşılık verdi ve Tacik sınırına savaşçılar gönderdi. Tacikistan ayrıca askeri hazırlığını aktif olarak gösteriyor. 1991 yılında bağımsızlığını ilan etmesinden bu yana Tacikistan ilk kez yüz binlerce askerini alarma geçirdi ve yedeklerini savaşa hazır olup olmadıklarını test etmeleri için geri çağırdı. Afganistan sınırına 20 bin asker gönderildi. Rahmon, birkaç yılddan sonra ilk kez ülkenin sınır bölgelerini şahsen ziyaret ederek, birliklere hitap etti ve bir askeri geçit törenini gözden geçirdi.
Yine de Tacikistan ve Afganistan'ın savaşın eşiğinde olduğunu söylemek için henüz çok erken. Rahmon'un sert söylemine rağmen, o ve diğer üst düzey Tacik yetkililer aşırı dikkatli davranıyor ve Taliban'a doğrudan atıfta bulunmaktan kaçınıyor ve eleştirilerini Afganistan'ın yeni hükümetinin ülkenin etnik azınlıklarını yeterince kapsayıcı olmadığı gerçeğiyle sınırlandırıyorlar
Duşanbe'nin cesur açıklamalarının çoğu kağıt üzerinde kaldı. Örneğin, Temmuz ayında 100.000 mülteciyi kabul etme vaadi yakın gelecekte yerine getirilecek gibi görünmüyor. Tacikistan İçişleri Bakanı Ramazon Rahimzoda Eylül ayında yaptığı açıklamada, Tacikistan'ın çok sayıda mülteci veya sığınmacı alamadığını çünkü “yirmi yıl içinde tek bir uluslararası örgüt mülteci ve sığınmacıları kabul etmek için altyapı oluşturma konusunda pratik yardım sağlamadığını" söylüyor.
Gerçekte, Duşanbe binlerce mülteciyi Afganistan'a geri gönderiyor ve kesin istatistikler yayınlamıyor. Ekim ayı ortasında, Devlet Ulusal Güvenlik Komitesi başkanı Saimumin Yatimov, her gün 600 kadar Afgan'ın sınırı geçmeye çalıştığını ve ülkenin şu anda 15.000 Afgan mülteciye ev sahipliği yaptığını bildirdi. Bu oldukça mütevazı bir büyüme anlamına geliyor, çünkü bu rakam Eylül başında, Taliban iktidara geldikten hemen sonra 10.000'di.
Afganistan, ülkenin toplam ticaret hacminin sadece %1,5'ini oluşturmasına rağmen, Tacikistan yeni Afgan hükümetiyle ticari ilişkilerini kesmekten de kaçındı. Tacikistan'ın Afganistan'a ana ihracat kalemi olan elektrik, Taliban'ın şu anda ödeyememesine ve şimdiden 11 milyon doların üzerinde borç tahakkuk etmesine rağmen, sınırın ötesinden tedarik edilmeye devam ediyor.
Taliban saflarından bazıları Tacikistan ile ilişkileri geliştirmeye istekli, ancak Rahmon bu tür anlaşmalar yapmayı göze alamaz. Rejimi, neredeyse otuz yıllık yönetimiyle ekonomik zorluklardan ve genel yorgunluktan sarsılıyor, bu nedenle etnik milliyetçi ve pan-Tacik savunma kartını oynamak, Tacik halkından destek almasını sağlıyor.
Taliban'ın Kabil'i ele geçirmesinden bu yana, sıradan Tacikler, sosyal medyanın Afganistan'dan gelen şok edici fotoğraflarla dolup taşmasına şahit oldular; uluslararası topluma Afganistan'daki Tacik halkının içinde bulunduğu kötü duruma kulak verme çağrıları, direniş güçlerini destekleyen mesajlar ve çevrimiçi dilekçeler verildi.
Dışişleri bakanı Abdülaziz Kamilov'un bölgenin Kabil'de Taliban ile müzakerelerde bulunan ilk üst düzey yetkilisi olduğu Özbekistan gibi Tacikistan'ın diğer komşularını, Taliban ile işbirliği yapma istekliliği nedeniyle eleştirmesi daha az popüler değil.
Özbekistan da kapsayıcılıktan bahsediyor ve Afganistan'daki Özbeklerin hakları konusunda endişeli, ancak Duşanbe'nin aksine Taşkent, ülkenin Özbeklerini “kendi halkı” veya Özbek diasporasının temsilcileri olarak görmüyor, onları öncelikle Afgan uyruklu olarak görüyor. .
Duşanbe, uluslarüstü bir Tacik varlığının olmadığını anlıyor, ancak siyasi kariyeri boyunca, Rahmon kendisini “dünyadaki tüm Taciklerin koruyucusu ve hamisi” olarak gösterdi (ortaklarının onu alenen çağırdığı gibi) ve Tacik hükümeti aktif olarak halk arasında milliyetçiliği teşvik ediyor.
Komşu Afganistan'daki siyasi kriz, bu nedenle, Tacik liderine halkının gözünde kendini kurtarma şansı verdi. Halkın bıkmaya başladığı “başımızın üstünde barışçıl gökyüzü” hakkındaki ticari marka mantrası şimdi bir kez daha etkili.
Rahmon, kendi ülkesinde destek sağlamanın yanı sıra uluslararası ilgi odağı olmaktan da yararlandı. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un 13 Ekim'de Paris'te Rahmon ve Macron'un durumu istikrara kavuşturmak için Tacikistan'a olası Fransız yardımını tartıştığı müzakerelere davet ettiği tek Orta Asya lideriydi. Rahmon, aynı Avrupa gezisinde Avrupa Konseyi Başkanı Charles Michel, AB'nin dışişleri sorumlusu Josep Borrell ve diğer uluslararası yetkililerle de bir araya geldi.
Tacikistan'ın Taliban ile doğrudan çatışmaya girme niyeti yok. Tacik liderliği, komşularından biraz daha fazla risk alarak hem yurtiçinde hem de yurtdışında popülerliğini arttırmaya güveniyor. Duşanbe, son çare olarak her zaman Tacik-Afgan sınırını koruyan Rus birliklerine geri çekilebileceğinden emin olarak bu tür riskleri göze alabilir. Tacikistan ayrıca Çin ile yakın askeri işbirliği içindedir.
Afganistan'daki durumun öngörülebilir gelecekte istikrara kavuşmasının olası olmadığını varsayarsak, Rahmon rejimini birkaç yıl daha besleyebilir. Aynı zamanda Duşanbe, retoriğinde aşırıya kaçmamak için yeterince dikkatli, yani Rahmon, Afgan sınırında yükselen gerilim çok tehlikeli hale gelirse, Taliban ile temas kurabilecek.
Bu makale ilk olarak Carnegie Moskova Merkezi tarafından yayınlandı.
Timur Umarov, 26 Ekim 2021, The Moscow Times
(Temur Umarov, Çin ve Orta Asya konusunda uzman ve Carnegie Moscow Center'da araştırma danışmanıdır.)
Seçkin Deniz, 19.11.2021, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri ve Yansımalar
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.