Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
Kazakhstan explainer: Why did fuel prices spike, bringing protesters out onto the streets?
"Mitingler artık daha fazla siyasi talebi kapsayacak şekilde genişledi."
Kazakistan'ın batısındaki Zhanaozen kasabasında hafta sonu başlayan protestolar üçüncü gününe girdi ve şimdi ülke geneline yayılıyor. Bölgeden gelen yetersiz haberlere göre, kalabalığın talepleri giderek daha politik hale geliyor.
Ancak işe çok somut bir şeyle başladılar: sıvılaştırılmış petrol gazının veya birçok kişinin arabalarına güç sağlamak için kullandığı yakıt olan LPG'nin fiyatı.
3 Ocak'ta Zhanaozen'deki protestocular (RFE/RL'nin izniyle)
LPG fiyatlarındaki artışın nedeni ne?
Her şey, Ocak 2019'da başlayan ve bu yılın ilk günü sona eren LPG için elektronik ticarete aşamalı geçişle başladı. Buradaki fikir, yerel yakıt tüketicilerine yönelik fiyatların sübvansiyonunu kademeli olarak sona erdirmek ve bunun yerine piyasanın fiyatları dikte etmesine izin vermekti. Bu, petrokimya sektöründeki endüstriyel tüketicilere yapılan satışlar ve birkaç diğer durum dışında, neredeyse tüm LPG ticaretinin artık çevrimiçi ticaret platformları üzerinden gerçekleşeceği anlamına geliyordu.
Bu politika, tahmin edilebileceği gibi, bu yakıta olan talebin yüksek olduğu yerlerde maliyetlerde özellikle hızlı bir artışa yol açmıştır. Ve Kazakistan'ın batı Mangystau bölgesinde durum böyle oldu. Birkaç gün içinde, benzin istasyonlarındaki LPG fiyatları litre başına 60 tenge (0,14 $)'dan 120 tenge (0,28 $)'a iki katına çıktı. Hükümet bölgedeki araçların yüzde 70-90'ının LPG ile çalıştığını tahmin ediyor. Bu, Kazakistan'ın diğer birçok bölgesinden daha yüksek bir oran.
Batı Kazakistan'ın petrol ve gaz açısından zengin olmasına rağmen, buradaki yaşam kalitesinin genellikle başkent Nur-Sultan'a ve işletme başkenti Almatı'ya göre daha düşük olduğu kabul edilmektedir. Yollar genellikle kötüdür, kamu hizmetleri standartların altındadır ve yiyeceklerin uzun mesafelerden getirilmesi gerektiğinden, genellikle bu daha zengin şehir merkezlerinden daha pahalıya mal olabilmektedir. Akaryakıt fiyatlarıyla uğraşmak her şekilde öfkeye yol açacaktı.
Devlet LPG politikasını nasıl savundu?
Yetkililer, elektronik ticarete geçişin Mangystau'nun özellikle keskin fiyat artışlarında rol oynayan tek faktör olmadığı konusunda ısrar ettiler. Enerji Bakanı Magzum Mirzagaliyev, bölgedeki benzin istasyonlarını fiyat sabitlemekle suçlayacak kadar ileri gitti. LPG satışlarındaki kar marjları yüzde 25-50, bu da “beklenenden daha yüksek” ve “akaryakıt istasyonları arasında olası fiyat spekülasyonlarından şüphelenmemize neden oluyor” dedi. Anti-tekel ajansı durumu araştırıyor.
Gerçekten de Mangystau'daki benzin istasyonları hükümetten gelen baskıya çabucak yanıt verdi ve artan protestocu sayısını yatıştırmanın bir yolu olarak LPG fiyatlarını litre başına 85-90 tenge düşürdü. Ve 4 Ocak'ta, binlerce protestocunun toplandığı Zhanaozen yakınlarındaki bir petrol şehri olan Aktau'da göstericileri ve protestocuların temsilcilerini yatıştırmak için Nur-Sultan'dan gönderilen bir hükümet komisyonu arasındaki görüşmelerin ardından yetkililer, LPG fiyatını açıkladı. Mangystau'da bir kez daha litre başına 50 tenge (0,11 $) olacaktı. Bu fiyat, protestolar başlamadan öncekinden yüzde 16 daha düşük.
Eski sistemde zaten yanlış olan neydi?
Bunlar hükümetin yaptığı hesaplar. Online ticarete geçilmeden önce LPG genellikle üreticilerin zararına satılıyordu, çünkü yerli tüketiciler için fiyatlar devlet tarafından düzenleniyor ve yakıtın üretim maliyetinin altında bir oranda belirleniyordu. Bu koşullarda, LPG üretmek için çok az neden vardı ve bu da kıtlık üretti.
Reformun bir diğer amacı, LPG'de yasadışı ticaretle mücadele etmekti. Karaborsa operatörlerinin, malı, fiyatların Kazakistan'dakinden önemli ölçüde yüksek olduğu ülkelere gizlice ihraç ettiği söyleniyor. Hükümet, Kazakistan'da LPG'nin ortalama perakende satış fiyatının litre başına 110 tenge (0,25 $) olduğunu gösteren veriler elde etti. Bu, Rusların ödediği fiyatın üçte ikisi ve Kırgızistan'da LPG'nin satış fiyatı bunun yaklaşık yarısı.
Fiyatları belirleyen piyasa ilişkileriyle birlikte, LPG üretmek ve satmak nihayet üreticiler için daha cazip bir durum haline gelecekti. Bu üreticiler neden Mangystau'da bir litre LPG üretmek için 80 tenge ödeyip de sadece 60 tenge satmalarına izin verildiğini kendilerine soracaklar?
Nur-Sultan'daki uzun vadeli planlamacılar için piyasa kurallarına geçiş her derde deva olacaktı. Yakıt sektöründeki yatırımcılar artık eskiyen ve verimsiz eski fabrikaları yenilemek veya belki de sıfırdan yenilerini inşa etmek için nihayet yeterli paraya sahip olacaklardı.
Ve artık sürücüler sonsuz kıtlık döngülerine katlanmayacaklardı. Bu arada, bu kıtlıklar sadece kötüleşmeden kaynaklanıyordu. 2021'de LPG'ye olan talep, üretim sabit kalmasına rağmen yıllık yüzde 14 artarak 1,6 milyon tona ulaştı.
Gerçekten de, bu hafta aşırı fiyat artışları ile birlikte, yakıt açıkları konusunda da öfke vardı.
Artan öfke karşısında, hükümet şimdilik piyasa kurallarına geçme fikirlerini rafa kaldırmak zorunda kalabilir. Ya bunu ya da reformu yapmak ve yakıt sektörünün zorlu sorunlarını çözmek için ne gerekiyorsa yapmak.
Almaz Kumenov, Joanna Lillis, 4 Ocak 2022, Eurasianet
(Joanna Lillis, Almatı'da yaşayan bir gazeteci ve Dark Shadows: Inside the Secret World of Kazakistan'ın yazarıdır. Almaz Kumenov Almatı'da yaşayan bir gazetecidir.)
Seçkin Deniz, 05.01.2022, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri ve Yansımalar
(*) Türk Devletleri Teşkilatı, 3 Ekim 2009'da Nahçıvan'da imzalanan Nahçıvan Anlaşması ile Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye arasında kurulmuş olan uluslararası örgüttür. Önceleri Türk Konseyi olan örgüt adı 2018'de Türk Keneşi adını almış ve son olarak 12 Kasım 2021 tarihinde adının Türk Devletleri Teşkilatı olarak değiştirildiği duyurulmuştur.
Kısa tarihçe:
Türk Devletleri Teşkilatı, Türk Keneşi adıyla 1992-2010 yılları arasında yapılan Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi sonrasında, Türk dilleri konuşan ülkeler arasındaki bağın güçlendirilmesi amacıyla 3 Ekim 2009 tarihinde Nahçıvan Anlaşmasının imzalanmasıyla kurulmuştur. 30 Nisan 2018'de Özbekistan da Türk Keneşi'ne katılma isteklerini açıkladı ve 14 Eylül 2019'da tam üye oldu. Aynı yıl Macaristan ise gözlemci üye oldu, ancak gelecekte tam üyelik başvurusu yapabileceklerini belirtmiştir.
24 Mayıs 2019 tarihinde Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın önerisi ve keneş üyelerinin oy birliği ile Nursultan Nazarbayev, Türk Keneşi ömür boyu onursal başkanı unvanını almıştır.
2020 yılında Ukrayna Dışişleri bakan yardımcısı Emine Ceppar, Ukrayna'nın gözlemci olmak istediğini söyledi. 3 Mayıs 2021'de Afganistan, Türk Keneşi'ne resmi olarak gözlemci statüsü başvurusunda bulundu.
12 Kasım 2021 tarihinde İstanbul'daki Demokrasi ve Özgürlükler Adası'nda gerçekleştirilen 8. Türk Devletleri Teşkilatı İstanbul Zirvesi'nde, örgütün adı Türk Devletleri Teşkilatı olarak değiştirilmiş ve Türkmenistan gözlemci olarak teşkilata dahil olmuştur.
Teşkilatın genel sekreterliği İstanbul'da, Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı Ankara'da, Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de, Uluslararası Türk Akademisi ise Kazakistan'ın başkenti Nur-Sultan'da bulunmaktadır.
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.