Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
Russia Is Playing With Fire in the Balkans
Putin'in Güç Oyunu Avrupa'yı Nasıl Tehdit Ediyor?
Bu yıl, Avrupa'nın İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana en kanlı çatışması olan Yugoslav savaşlarının başlamasının 30. yıldönümü. Balkan devletleri, savaşların hemen ardından demokratik yönetişim ve NATO ve Avrupa Birliği ile bütünleşme yolunda ilerlemiş olsa da, Batı'nın sürekli ihmali, son yıllarda dramatik bir gerilemeye katkıda bulunmuştur. Şimdi Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, bulduğu fırsatı değerlendiriyor ve eski Yugoslav devletlerini NATO ve Avrupa Birliği'ni zayıflatmak için bir sonraki savaş alanı olarak kullanıyor.
Putin'in Balkanlar'ı uçurumun eşiğine getirme çabaları, Rusya'yı küresel bir güç komisyoncusu olarak yeniden kurma misyonunun bir parçası. Kremlin'in Kafkasya'daki stratejisine benzer şekilde, Rusya'nın Balkanlar'daki hedefi, kendisini tek bölgesel arabulucu ve güvenlik garantörü olarak konumlandırabilmesi için gerilimi artırmaktır. Aynı zamanda ne NATO'nun, ne AB'nin ne de üyelerinin Balkan ülkelerinin hiçbiri için güvenilir ortaklar olmadığını göstermeyi amaçlıyor. Moskova, Ukrayna sınırına yakın askeri yığınağına devam ederken, Balkanlar'daki nüfuz kampanyası Batı'ya meydan okumak için başka bir tiyatro görevi görüyor.
Batı'daki birçok kişi için Putin'in stratejisi şaşırtıcı. Bu analistler Balkanları jeopolitik bir durgun su olarak görüyorlar; Rusya'nın bölgeye müdahale ederek ne kazanacağını anlamıyorlar. Carnegie Moskova Merkezi direktörünün belirttiği gibi, “Balkanlar, Rusya-Batı çatışmasında ana savaş alanı değil.”
Balkanlar bu kadar kolay yok edilmemeli. Rusya bölgeyi Avrupa'nın zayıf göbeği olarak görüyor: orada artan etkisi, stratejik askeri varlıklarını büyük bir ABD üssünün yakınına yerleştirmesine izin vermekle tehdit ediyor ve ona Adriyatik Denizi'ne erişim izni vermeyi vaat ediyor. Putin'in daha büyük amacı, Avrupa'daki güç dengesini Moskova'nın avantajına çevirmek ve Balkanlar bu stratejinin bir parçası. Moskova, etnik gerilimi alevlendirmek ve protestoları teşvik etmek için bilgi operasyonları başlattı, silah anlaşmalarını güçlendirdi, kendisini kritik enerji altyapısına yerleştirdi ve Rus Ortodoks Kilisesi ile Sırp Ortodoks Kilisesi arasındaki uzun süredir devam eden dini ve kültürel bağları bölgedeki avantajına kullandı.
Rusya'nın çabalarına AB'nin zayıf tepkisi ölçülemez ölçüde yardımcı oldu. Balkanları AB entegrasyonuna hazırlamak için harcanan onca yıla ve milyarlarca avroya rağmen, çabalar durdu. AB, 2013'te Hırvatistan'ı bünyesine katmasından bu yana genişlemedi ve “Batı Balkanlar” için verilen altı üyeye (Arnavutluk, Bosna, Kosova, Karadağ, Kuzey Makedonya ve Sırbistan) üyelik vaatlerine rağmen, tüm pratik amaçlarla görüşmeler dondu. Brexit, COVID-19 salgını, aşırı sağ grupların yükselişi ve Avrupa'nın göçmen krizi gibi çeşitli zorluklarla gölgelenen genişleme, süresiz olarak beklemede görünüyor. Bu başarısızlık Balkanları Putin için açık bir hedef haline getirdi.
1990'lardaki son Balkan krizi sırasında, Rusya askeri müdahalede bulunamayacak kadar zayıftı. Bunun yerine, 1999'daki Kosova savaşından sonra, 2003'te çekilmeye karar verdiği bir barışı koruma misyonuyla sınırlıydı. Ancak o zaman bile, Rus hükümetinin NATO'nun Doğu Avrupa'ya yayılmasını önemli bir ulusal güvenlik tehdidi olarak gördüğüne dair çok az şüphe olmalı. Şimdi, Rusya'nın nispeten daha güçlü ekonomisi ve ordusuyla, Kremlin, eski Yugoslav devletlerini hedef alarak NATO'nun ilerlemesini geri alma fırsatı görüyor. Balkanlar'da son savaş patlak verdiğinde Batı Avrupa direksiyon başında uyuyordu; Riskler bu sefer bölgeyi görmezden gelemeyecek kadar yüksek.
BALKAN TİNDER KUTUSU
Balkan ülkelerindeki yaygın yolsuzluk, Moskova'nın hedeflerini ilerletmek için kullandığı çatlakları ortaya çıkardı. 1990'lardan sonra eski Yugoslav devletleri sosyalizmden serbest piyasa ekonomilerine geçerken, kleptokrasi ve yasadışı özelleştirme kök saldı. Freedom House'a göre, batı Balkan ülkelerinin tümü “kısmen özgür” duruma geri dönüyor. Putin, bölge liderlerini seçerek ekonomik, etnik ve dini grupları Balkan toplumlarına çekmek için yolsuzluğu kullanıyor.
Sırbistan, Kremlin'in Balkanlar hedefinde kilit bir oyuncu olarak hareket ediyor. Hem hükümet hem de kilise, yüzyıllar boyunca paylaşılan dini ve kültürel bağların yanı sıra Sırbistan ve Rusya'nın çağdaş Batılı güçlerden karşılıklı izolasyonu ile desteklenen Moskova'ya bağlılığını sürdürüyor. Sırp hükümeti, tüm Sırpları ortak bir kültürel çerçeve altında birleştirmek için tasarlanmış bir "Sırp dünyası" - Putin'in "Rus dünyası" ile Balkan paraleli - oluşturulması çağrısında bulundu. Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic, bölgedeki kaos, kendisini 2022'deki yeniden seçim kampanyası öncesinde istikrar için bir güç olarak çerçevelendirmesine izin verdiği sürece, Rusya'nın müdahalesinde daha acil stratejik çıkarlara sahip. Seçimlerin onların lehinde sonuçlanmasını sağlamak için, Sırbistan ve Rusya kısa süre önce Batı'dan gelen kitlesel protestolara ve “renkli devrimlere” karşı mücadele etmek için birlikte çalışma sözü verdi.
Rusya, Sırp ordusuna cömert destek vererek Sırp sadakatine karşılık veriyor. 2018'den bu yana, Sırbistan'ın savunma bütçesi neredeyse iki katına çıktı ve bütün Balkan ülkelerini savunmayla ilgili harcamalarda yönlendiriyor. ABD'nin Sırbistan'a yaptırım tehdidine rağmen Moskova, askeri tatbikat için 2019'da Sırbistan'a S-400 füze sistemi gönderdi. Kremlin, Sırbistan'a Pantsir-S1M hava savunma sistemleri tedarik etmesine izin vererek bu yıl bahsi daha da artırdı. Sırbistan ayrıca, Kosova'daki ana NATO üssü olan Camp Bondsteel'e yakın bir yerde istihbarat toplama kurumu olarak hizmet veren Rus tarafından yönetilen bir “insani merkez”e de ev sahipliği yapıyor.
Moskova, Batı ile güvenlik bağlarını güçlendirmeye çalışan Balkan ülkelerini açıkça tehdit etti. Kuzey Makedonya'daki NATO üyeliğine ilişkin 2018 referandumunu raydan çıkarmaya çalıştı ve büyükelçisi, NATO ile Rusya arasındaki gerilimin artması durumunda ülkeyi “meşru bir hedef” ilan etti (ülke 2020'de üye devlet oldu). Komşu Karadağ, Moskova, NATO'ya katılmaya yönelik başarılı teklifinden hemen önce 2016'da açık bir darbeyi destekledi.
Rusya, Balkanlar'daki dinin her zaman çatışmaları alevlendirmede etkili olduğunu çok iyi anlıyor. Karadağ'da Kremlin, farklı Karadağ ve Sırp ulusal kimlikleri kavramını karalayan ve Moskova adına siyasete müdahale eden Sırp Ortodoks Kilisesi aracılığıyla Rus yanlısı politikaları destekliyor. Rusya, kilise aracılığıyla çalışarak geçen yıl kitlesel protestoları hızlandırdı ve işbirlikçi olmayan bir hükümeti Rus yanlısı bir liderlikle değiştirdi.
Balkanlar'ın en patlayıcı tinderbox'ları Kosova ve Bosna-Hersek'tir. Kosova'nın nüfusu yüzde 90'dan fazla etnik Arnavut olmasına rağmen, Sırplar ülkeyi Sırp Ortodoks Kilisesi'nin en kutsal yerlerinden bazılarını içeren atalarının anavatanı olarak görüyor. 1990'ların başında farklı dini ve etnik gruplar arasındaki gerilimlerden bir iç savaşın patlak vermesi gibi, Kremlin şimdi Ortodoks Kilisesi'ni ülkeyi ve daha geniş bölgeyi istikrarsızlaştırmak için kullanıyor. Rusya Ortodoks Kilisesi, son zamanlarda Kosova ile Sırbistan arasında artan gerilimin ardından “Kosova'daki Hıristiyan tapınaklarının kaderi” konusundaki endişelerini dile getirerek dini yerler konusunda tekrar eden anlaşmazlıkları tırmandırdı.
Moskova ayrıca, Kosova'nın Sırbistan'dan bağımsızlığının Birleşmiş Milletler tarafından diplomatik olarak tanınmasının Rusya'nın onayı olmadan imkansız olacağını da açıkça belirtti. Putin, Batılı ülkelerin ülkenin Sırbistan'dan ayrılmasını tanımasının, diğer bölgelerin tek taraflı bağımsızlık ilanlarını meşrulaştıran bir emsal oluşturduğunu öne sürerek, Rusya'nın Kırım'ı ilhakını haklı çıkarmak için sık sık Kosova'ya atıfta bulunuyor.
Brüksel, tıpkı ABD Başkanı Donald Trump'ın 2020 “Washington Anlaşması”nın ihtilaftaki temel meselelerde önemli bir ilerleme sağlayamaması gibi, Sırbistan'ın Kosova'yı tanıması yönünde ilerleme kaydedemedi. Kosova'da konuşlanmış NATO barış gücü KFOR da benzer şekilde istikrarı korumak için mücadele etti. Eylül ayında, tartışmalı Kosova-Sırbistan sınırı, Sırp plakalı araçların Kosova'ya girmesine yönelik yasak üzerine protestolarda patlak verdi. Bu, Sırplar tarafından bir abluka ve hava gücü gösterisi ve Kosova polis güçlerinin konuşlandırılmasıyla sonuçlandı. Tahmin edilebileceği gibi, Rusya olayı KFOR ile alay ederek ve AB'yi iki ülke arasında devam eden gerilimlerde yetersiz arabuluculuk yapmaya çağırarak izledi.
Bosna-Hersek'te 1995'te savaşı sona erdiren Dayton barış anlaşması krizde. Ülke, Boşnak, Sırp ve Hırvat toplulukları arasındaki bölünmeler tarafından yönlendirilmeye devam ediyor ve Rusya bu ayrılıkları kendi lehine kullandı. Mart ayında Rusya, Bosna'nın NATO'ya katılması halinde misilleme yapmakla tehdit etmişti. Bu arada Bosna'nın üçlü cumhurbaşkanlığının Sırp üyesi Milorad Dodik, ülkeyi oluşturan iki taraftan biri olan Sırp Cumhuriyeti'nin Bosna'dan ayrılacağı tehdidinde bulundu. Aralık ayında, Sırp Cumhuriyeti Ulusal Meclisi, Bosnalı Sırpların Bosna ordusu, güvenlik hizmetleri, vergi sistemi ve yargı dahil olmak üzere devlet düzeyindeki kurumlardan çekilme prosedürünün başlatılması lehinde oy kullandı. Sırp Cumhuriyeti'ne ek olarak, Kremlin Bosnalı Hırvat milliyetçilerini Bosna-Hersek'te başka bir varlığın yaratılması için baskı yapmaları için destekliyor. Bosna'daki uluslararası yüksek temsilci Christian Schmidt, Kasım ayında "daha fazla bölünme ve çatışma ihtimalinin çok gerçek olduğunu" söylediğinde alarm zillerini yükseltti.
PUTİN'İ DURDURMAK
Batılı güçlerin, Rusya'nın Balkanlar'a müdahalesinin kendi çıkarları için oluşturduğu tehdidin farkına varmasının tam zamanıdır. Burada, bir ons önlem, bir kilo tedavi değerindedir. Ve ellerinde birkaç seçenek var.
NATO bölgeye yeniden odaklanmalı ve gerilimlerin tırmanmasına öncelik vermeli. Rus dezenformasyon kampanyaları ve diğer bilgi operasyonları ile mücadele etmek için 2019 yılında Karadağ'da yaptığı gibi Karşı Hibrit Destek Ekibini Balkanlar'a göndermelidir. NATO üyeleri ayrıca, risk altındaki bölgelerin kontrolden çıkmasını önlemek için kuzeydoğu Brcko Bölgesi gibi stratejik alanlarda barışı koruma misyonları konuşlandırarak, Bosna'daki Rus müdahalesine karşı koymak için bir “istekliler koalisyonu” örgütlemelidir. Bu güç, Bosna'da barış ve güvenliği korumakla görevli, ancak Rusya ve Çin'in veto yetkisine sahip olduğu BM Güvenlik Konseyi'nde görev süresinin uzatılması gereken AB liderliğindeki barışı koruma gücüne (EUFOR) destek olabilir. ABD Başkanı Joe Biden de Haziran ayında Batı Balkanlar'ın istikrarını tehdit edenlere yaptırım uygulanması için bir yürütme emri imzaladı; AB bu çabalara katılmalıdır.
Macaristan ve diğer birkaç Avrupa NATO ülkesi, Rusya'nın örgütte vekilleri olarak hizmet ettiği için, bütün NATO üyelerinin Balkanları desteklemesi beklenemez. Öte yandan, Birleşik Krallık krizin ciddiyetini kavramış görünüyor. “Batı Balkanlar'da istikrarı” sürdürme sözü verdi ve Rusya'yı bölgede “stratejik bir hata” yapmaması konusunda uyardı. Londra, bölgedeki Rus müdahalesine karşı mücadele etmek isteyenlerin koalisyonuna liderlik ederek bu sözleri eyleme dönüştürmek için çalışmalıdır.
En önemlisi NATO, Bosna'nın ve Kosova'nın NATO'ya katılımını hızlandırmalıdır. Bunu yapmak, Kremlin'in Balkanlar'daki operasyonlarının maliyetini arttıracaktır. Rusya, NATO'nun genişlemesine şiddetle karşı çıktı ve şimdi, Ukrayna krizi sürerken, NATO'nun doğu Avrupa'daki askeri faaliyetlerini durduracağına dair yasal olarak bağlayıcı bir garanti talep ediyor. Bosna ve Kosova'yı entegre etmek, Balkanlar'ın Moskova'ya karşı kendi başlarının çaresine bakmasına izin verilmeyeceği ve NATO'nun geleceğini Putin'in belirlemeyeceği mesajını verecektir.
Yugoslav savaşlarının başlangıcında veya I. Dünya Savaşı'nın başlangıcında olduğu gibi, dünyayı Balkanlar'ın önemine ikna etmek zor olabilir. 1990'larda, Avrupa ülkeleri krize yeterli aciliyetle yanıt veremedi ve ABD devreye girmek zorunda kaldı. Ancak bu sefer içe dönen ve müdahale etmesi muhtemel olmayan ABD'dir. Dolayısıyla yük muhtemelen AB'nin üzerinde olacaktır. Avrupa'nın istikrarından ve AB ile NATO ittifakının devam eden canlılığından daha az bir şey söz konusu değil.
Ivana Stradner, 27 Aralık 2021, Foreign Affairs
(Ivana Stradner, American Enterprise Institute'da Jeane Kirkpatrick Misafir Araştırma Görevlisidir.)
Seçkin Deniz, 14.01.2022, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri ve Yansımalar
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.