Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
Turkey’s Growing Foreign Policy Ambitions
"Türkiye'nin coğrafyası ve NATO üyeliği, uzun süre boyunca ülkeye dış politikada etkili bir ses verdi, ancak Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın iddialı politikaları Türkiye'nin rolünü karmaşıklaştırdı."
Özet
- 1923'te Osmanlı İmparatorluğu'nun kalıntılarından kurulan Türkiye, NATO'ya katılarak ve AB ile daha yakın ilişkiler kurarak laik, Batı ile uyumlu bir dış politika izledi.
- Son yıllarda Ankara, toprak iddialarıyla bazı komşularını kızdırdı; mülteci politikaları ve Libya, Suriye ve başka yerlerde askeri müdahalelerde bulundu.
- Cumhurbaşkanı Erdoğan ve onun Adalet ve Kalkınma Partisi, Türkiye'nin İslami köklerini yenilemeye ve Çin ve Rusya ile bağlarını derinleştirmeye çalışıyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Adalet ve Kalkınma Partisi genel merkezinde konuşuyor. Adem Altan/AFP/Getty Images
Tanıtım
Türkiye, 1923'te cumhuriyet olarak kuruluşunun ardından, modern ve laik bir ulus olma vizyonunun bir parçası olarak Batı ile yakın ekonomik ve askerî bağlar kurdu. Ancak Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın yükselişinden bu yana geçen yirmi yılda, iktidardaki Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP), Türkiye'yi özgür bir aktör ve kendi başına bir dünya gücü olarak yeniden markalaştırmaya çalıştı. (Seçkin Deniz'in Notu: Bu cümleler, Erdoğan'ın, ABD-AB merkezli Batı'nın kuklası ve sömürgesi olan Türkiye'yi nasıl bağımsız bir aktör haline getirdiğinin de itirafıdır.)
Son yıllarda Türkiye, Erdoğan'ın Libya ve Suriye'ye askeri müdahaleler başlatma, Akdeniz'de toprak iddiaları yayınlama ve Çin ile Rusya'ya mahkemelik etme istekliliği nedeniyle komşularının ve müttefiklerinin öfkesini üzerine çekti. Bu tür hamleler Türkiye'yi izole etti ve Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'ndeki (NATO) geleceği ve Avrupa Birliği'ne (AB) katılım beklentileri konusunda belirsizlik oluşturdu. Ankara şimdi bir mali krizi atlatmakla mücadele ederken, Erdoğan büyük bölgesel güçlerle yakınlaşma arayışı da dahil olmak üzere bozulan ilişkileri onarmaya çalışıyor. (Seçkin Deniz'in Notu: Türk-Amerikan ilişkilerinin 1 Mart 2003'ten beri Türkiye'nin 'başkaldırı' formundaki stratejik çıkışları sonrası değiştiğini ve her geçen gün Amerikan tarafının bütün kapasitesini kullanarak Türkiye üzerinde çok kapsamlı ve çok boyutlu baskı kurduğunu artık herkes net bir şekilde görüyor olmalı. Bu baskının 2003-2004 yılındaki Ergenekon kodlu askerî darbe hazırlıklarından, 2007'deki 'Laik' etiketli mitinglere, 2008'deki Ak Parti'yi kapatma davasına, 2012'deki FETÖ kodlu Mit Müsteşarını tutuklama girişimine, 2013'teki Gezi Terörüne, 17-25 Aralık 2013 Yargı-Emniyet darbesine, 2014'teki MİT tırlarının durdurulmasına ve devlet sırlarının medyaya servis edilmesine, 2014 Cumhurbaşkanlığı seçimlerindeki CHP-MHP-HDP-PKK ittifakına, 7 Haziran 2015 seçimlerindeki CHP-MHP-HDP-PKK-FETÖ ittifakına, 2015'teki PKK-HDP şehirleri işgal girişimlerine, MHP'nin içindeki İP'ten ayrışarak Erdoğan'a destek vermesine, 2016'daki PKK-IŞİD-DAEŞ bombalarına ve en son 15 Temmuz 2016'da FETÖ-NATO-ABD-AB askerî darbe girişimine dek hepsi birbirinden ağır saldırıların Amerikan Terörünün eseri olduğunu artık hepimiz biliyoruz.16 Nisan 2017 referandum sonuçlarına göre halkın %52'si de biliyor. Türkiye'nin taarruz stratejisi çelişkileri açığa çıkan ABD'yi tutarlı olmaya zorluyor.)
Türkiye neden önemli?
Türkiye, altı yüz yıl süren, üç kıtaya yayılan ve İslam dünyasına olduğu kadar Avrupa'nın büyük bir kısmına da hükmeden çökmekte olan Osmanlı İmparatorluğu'ndan doğdu. Toprakları binlerce yıldır büyük güçler -Doğu ve Batı, Hıristiyanlık ve İslam, modernite ve gelenek- arasında çatışma ve yakınlaşmaya tanık oldu. Bugünün Türkiye'si bu etkileri yansıtırken, aynı zamanda kendisini benzersiz bir ulusal kimliğe sahip bağımsız bir güç olarak göstermeye çalışıyor. Ülke, NATO üyeliği ve AB ile ticarî ilişkileri derinleştirme yoluyla Batı ile yakın bir ortaklık kurmuştu. Bununla birlikte, demokratik gerileme, Rusya ile ilişkiler ve diğer meselelerle ilgili onlarla giderek daha fazla kafa yoruyor.
Asya ve Avrupa'yı birbirine bağlayan konumu göz önüne alındığında, Türkiye, Kafkasya, Orta Asya, AB, Akdeniz ve Orta Doğu'yu büyük ölçüde etkileyebilir. 1936 Montrö Sözleşmesi uyarınca Ankara, uzun süredir çekişmeli geçen Türk Boğazlarından (İstanbul Boğazı, Marmara Denizi ve Çanakkale Boğazı), Karadeniz ve Ege Denizlerini birbirine bağlayan ve her yıl yüz milyonlarca ton yükün geçtiği hayatî su yolları geçişini kontrol ediyor. ABD nükleer silahlarının İncirlik Hava Kuvvetleri Üssü gibi bazı üslerinde ABD ve NATO askerî güçlerine ev sahipliği yapıyor ve Orta Doğu'daki Soğuk Savaş sonrası çatışmaların çoğunda rol oynadı. Sonuç olarak, bölgeyi sarsan göç krizlerinde de önemli bir geçiş noktası oldu. Cumhurbaşkanı Erdoğan şimdi Türkiye'nin gücünü, özellikle de gerileyen ABD varlığının Ankara'nın doldurmayı umduğu bir boşluk bıraktığı Orta Doğu'da daha fazla yansıtmayı hedefliyor. (Seçkin Deniz'in Notu: ABD kan gölüne çevirdiği orta doğudan kovulmuştur ve artık itibarsızlaşmıştır, ABD'yi gerileten de Türkiye'dir.)
Türkiye'nin dış politikası nasıl gelişti?
Modern Türkiye'nin sınırları, Osmanlı İmparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı'ndaki yenilgisinden sonra şekillendi. Muzaffer Müttefikler, özellikle İngiltere ve Fransa bölgeyi işgal etti ve imparatorluğun çoğunu Ermeniler, Rumlar ve Kürtler arasında bölmeye çalıştı. Mustafa Kemal Atatürk liderliğindeki Türk milliyetçileri bu planı reddettiler ve 1923'te Türkiye'nin bağımsız bir cumhuriyet olarak kurulmasıyla sonuçlanan bir bağımsızlık savaşı başlattılar. Kurucu cumhurbaşkanı olarak Atatürk, kamusal alanı laikleştirmek ve Batı modeline dayalı modernleşme vizyonunu uygulamak için kapsamlı reformlar başlattı. “Yurtta sulh, cihanda sulh” dış politikası, eski işgalcileriyle bağlar kurarken [PDF] Türkiye'nin egemenliğini savunmaya odaklandı. (Seçkin Deniz'in Notu: Cumhuriyet'in ilk dönemlerinde direnen bir Milli Mücadele ruhu olsa da sonraki yıllarda bu ruh gün geçtikçe gücünü yitirmiştir... O günlerde milli politik bir duruşun somut bir örneği olacak olan bir olay şöyle gerçekleşmişti: "1927 yılında patlak veren olayda 144 öğrencinin okuduğu Bursa Amerikan Kız Koleji’nin üç Türk öğrencisi, Amerikalı öğretmenleri Miss Edith Sanderson’ın etkisiyle Hıristiyan olmuşlardı ve Bursa Amerikan Kız Koleji kapatılmıştı. 31 Ocak 1928'de Millî Eğitim Bakanlığından yapılan açıklamada, Bursa’daki Amerikan Koleji’nde aktif din propagandasının yapıldığının kesin olarak tesbit edildiği, okulun kapatıldığı ve sorumlular hakkında da adlî kovuşturma yapılacağı bildirilmekteydi. 1925 ten beri devam edegelen, Türkiye’deki Amerikan okulları sorunu, 1928 Ocak ayı sonunda, Türk -Amerikan ilişkilerinde tam bir “kriz” niteliğini kazandı. Şimdi sorun, Amerikan okullarının “yeniden açılması” değil, “kapatılması” sorunu haline gelmiş bulunmaktaydı.31 Ocak 1928 günü, ABD Büyükelçisi Grew, kendi elçiliğinden bir meslektaşı ile Ayazağa’daki golf sahasında golf oynarken, bir Türk süvari subayı gelerek, kendilerinin burada manevra yapacaklarını, dolayısıyla golf oynamayacaklarını bildirmiştir. Bu golf sahası, İstanbul’un işgali sırasında, İngiliz işgal kuvvetleri, tarafından kurulmuştur. Grew’ya göre, süvari manevralarının yapılması için daha çok geniş alan vardı." 1945 Kahire toplantıları ve sonra muzaffer Amerikalıların 'teşviki' ile 1946'da geçilen çok partili sistem ve 1950'den sonra Demokrat Parti'nin 'Küçük Amerika' olacak olan Türkiye'si, ABD'ye bütün organlarıyla bağımlı, bağlı, kişiliksiz, derinliksiz ve kimliksiz bir kukla devlet olarak darbeler, terör, iç savaş, ayrımcılıkla dolu 62 yıl geçirmiştir; bu devletin 1923'te kurulan Milli Mücadele Ruhu'na sahip bir devlet olmadığı açıktır. Bu devlette siyasetçi, bürokrat, yargıç, savcı, işadamı, akademisyen, mühendis, gazeteci, şeyh-hoca olarak iş yapan -günümüz özgür Türkiyesi'ne giden yolun taşlarını döşeyen istisnalar dışında- hemen herkes ABD'nin en sadık çalışanı olarak ülkesinin yararını dikkate almadan 62 yıl görev alanlarında rol yapmışlardır.)
İkinci Dünya Savaşı'nın büyük bölümünde Türkiye tarafsız kaldı ancak Müttefiklere sempati duydu ve savaştan sonra Batı ile bağlarını daha da güçlendirdi. 1952'de NATO'ya katıldı ve Washington'un komünizm karşıtı Truman Doktrini doğrultusunda ABD yardımı almaya başladı. Bu, görevini Kemalist mutabakatı korumak, laiklik, milliyetçilik ve ekonomiyi yönlendirmede güçlü bir hükümet rolüne dayalı bir yönetim ideolojisi olarak gören güçlendirilmiş bir ordunun oluşmasına yardımcı oldu. (Seçkin Deniz'in Notu: Yukarıdaki paragraf Türkiye'nin nasıl ABD'nin politik ve askerî metresi haline getirildiğinin kısa özetidir. ABD dünyanın her ülkesinde 1945 sonrası ihtiyaç duyacağı bu kadar insanı burslu eğitim yollarıyla hem kendi ülkesinde hem de yönettiği diğer Avrupa ve Asya ülkelerinde yetiştirmiştir, yetiştirmeye de devam etmektedir.)
Ancak, Türk ordusu, aşırı sol ve aşırı sağ gruplar arasında yıllarca süren şiddetin ardından, ülkenin siyasi bölünmeyi onarmak için müdahale etti. Ordu, 1980'de, Türkiye'nin bağımsızlığından bu yana üçüncü darbesini yaptı ve bununla birlikte, zorunlu din eğitimi ve devlet kontrolündeki camilerin açılması dahil olmak üzere toplumu yeniden İslamlaştırma ve geleneksel değerleri restore etme çabalarını da beraberinde getirdi. (Seçkin Deniz'in Notu: Analistin, önceki paragrafta pazarladığı 'Kemalist mutabakatı korumak, laiklik, milliyetçilik ve ekonomiyi yönlendirmede güçlü bir hükümet rolü' NATO askerî darbelerinin gerekçesi yapılmıştır, ancak her bir darbe ya da muhtıra Türkiye'nin bağımsızlık girişimlerinin bastırılması amacıyla ABD tarafından yaptırılmıştır. Kendi diplomatlarının 12 Eylül 1980 darbesinin CIA ajanı Paul Henze tarafından yaptırıldığına dair itirafları açık kaynaklarda mevcuttur.)
Erdoğan nasıl bir rol oynadı?
Erdoğan ve İslamcı köklere sahip muhafazakar bir parti olan AKP, siyasi istikrarsızlık ve mali krizle dolu bir on yılın ardından 2002'de iktidara geldi. AKP, Türkiye'yi AB standartlarına yakınlaştıracak ekonomik ve siyasi reformlar uyguladı ve ülke ekonomisi 2001 ile 2011 yılları arasında yıllık ortalama yüzde 7,5 büyüdü. AKP'nin dış politikada sloganı “komşularla sıfır sorun” idi ve Ankara, ticari ilişkiler kurarak, demokrasiyi teşvik ederek ve İslami kimliğini vurgulayarak Türkiye'nin nüfuzunu genişletmeyi amaçladı.
Ancak 2000'lerin sonunda AKP daha otoriter hale geldi. Medya kuruluşları üzerindeki kontrolü pekiştirdi, eleştirenleri, orduda muhalif olarak algılananları, yargıladı ve hapsederek arındırdı ve protestoları bastırdı. (Seçkin Deniz'in Notu: ) 2016'da Erdoğan, bir zamanlar Erdoğan'ın müttefiki olan Amerika Birleşik Devletleri'nde sürgünde yaşayan bir din adamı olan Fetullah Gülen tarafından yönetildiğini iddia ettiği rakiplerini daha fazla çökertmek için bir askeri darbe girişiminde bulundu (Seçkin Deniz'in Notu: 15 Temmuz darbesinin organizatörlerinden biri olarak yargılanan Henri Barkey'i de referans alan analistin arsız ve yüzsüz bir şekilde ABD-NATO-FETÖ'nün yaptığı ve Erdoğan'ı öldürerek devirmek için yapılan 15 Temmuz askeri darbesini Erdoğan'a yüklemesi ile ilgili cümleleri, beklendiği gibi, yerli işbirlikçileri olan CHP-HDP-İP-SP-GEP-DAP-DP gibi aparatlar tarafından da sık sık dillendirilmiştir. Türkiye'nin vatansever insanlarının o 15 Temmuz gecesi ellerinde hiçbir silah olmadan durdurduğu bu alçak ve hain darbeye hepimiz şahittik.) Ertesi yıl bir referandumla Erdoğan, ülkenin parlamenter sistemini başkanlık sistemiyle değiştirdi; diğer büyük değişikliklerin yanı sıra başbakanlık makamını kaldırdı; ve kendisini fiilen Türkiye'nin tek güç sahibi haline getirdi.
Erdoğan, dış politikada Türkiye'nin askeri ve diplomatik ayak izini genişletmeye odaklanan iddialı bir değişim tasarladı. Türkiye bu amaçla Azerbaycan, Irak, Libya, Suriye gibi ülkelere askeri müdahaleler başlattı; Etiyopya ve Ukrayna gibi ortaklara insansız hava araçları sağladı; ve yurtdışında İslami okullar inşa etti. (Seçkin Deniz'in Notu: Suriye'de yaptığı Fırat Kalkanı, Zeytin Dalı, Barış Pınarı ve Bahar Kalkanı gibi harekâtlarla ve Irak'ta yaptığı Pençe Operasyonlarıyla ABD'nin Suriye ve Irak'ta DAEŞ-IŞİD terör devletini kurmasını engelleyen Türkiye PKK-PYD-YPG terör devletinin kurulmasını da engellemiş, ABD'nin Fransa ile birlikte işgal ettiği ve iç savaşa sürüklediği Libya'ya destek vererek Libya'nın devlet olarak kalmasını sağlamış, Azerbaycan'ın dağlık Karabağ toprağındaki 30 yıllık Ermeni işgalini sona erdirmesine açıkça yardım etmiştir.)
Kürt gruplarla çatışma nasıl gelişti?
CFR'den Henri J. Barkey, yalnızca Türkiye'ye değil, aynı zamanda İran, Irak ve Suriye'ye de yayılmış, ağırlıklı olarak Müslüman bir etnik grup olan Kürtlerin, Ankara'nın “egemen güvenlik endişesi” olduğunu söylüyor. Türkiye nüfusunun beşte birini oluşturan Kürtler, uzun süredir Ankara'da daha fazla özerklik veya bazı durumlarda bağımsızlık talepleri konusunda korku uyandırıyor. Türkiye, 1980'lerden beri bir Kürt devleti kurmayı amaçlayan militan bir grup olan Kürdistan İşçi Partisi'ne (PKK) karşı savaş yürütüyor ve bu on binlerce insanı öldüren bir çatışma. Yine de, yüz binlerce Iraklı Kürt, Birinci Körfez Savaşı sırasında Türkiye'ye kaçtı ve Ankara, bağımsızlık arayışına karşı çıksa da, Irak'taki yarı özerk Kürdistan Bölgesel Yönetimi ile dostane ilişkiler sürdürdü. (Seçkin Deniz'in Notu: Türkiye, Suriye, Irak ve İran dışındaki Kürtlerin, özellikle Avrupa'da ve Amerika'da yaşayan Kürtlerin bir kısmının PKK tarafından 'Diaspora' olarak kullanıldığı ve bu Diaspora'nın da İngiltere ve Avrupa Birliği ülkeleri ile ABD, Rusya ve İsrail tarafından stratejik olarak yönlendirildiği, 'ateist bir devlet kurma vaadi' ile özellikle son dönemde uluslararası etkinliği artan Türkiye'ye karşı kışkırtıldığı somut bir şekilde ortadadır.)
Erdoğan hükümeti başlangıçta Kürtler için daha fazla sosyal ve siyasi hakları destekledi, ancak özellikle AKP koalisyonundaki aşırı milliyetçilerin tepkisiyle karşılaştı. PKK ile 2012'de başlayan barış görüşmeleri çöktü ve Erdoğan şimdi 2023 seçimlerinden önce önde gelen Kürt muhalefet partisini kapatmaya çalışıyor. Bazı gözlemciler, bu eğilimlerin daha fazla Kürt'ü siyasi çözümlerden vazgeçmeye ve bunun yerine şiddete başvurmaya ikna edeceğinden endişe ediyor. (Seçkin Deniz'in Notu: İngiltere-ABD ve Fransa'nın ürettiği Kürt Sorunu'nun Çözüm süreci Erdoğan'ın başlattığı ancak ABD'nin kurduğu ve yönettiği iki terör örgütü PKK ve FETÖ tarafından bitirilmiş olan bir süreçtir)
Kürt milliyetçiliği korkuları, Erdoğan'ın Suriye iç savaşına müdahaleciliğini de şekillendirdi. 2016'dan beri Türkiye ordusu, Kürt güçleri ülkelerin ortak sınırından uzaklaştırmak, topraklarını birleştirmelerini engellemek ve PKK'yı takip etmek için kuzey Suriye'nin bazı bölgelerini işgal ediyor. (Seçkin Deniz'in Notu: Türkiye'yi bütün sınırlarında terörle, savaşla kuşatan ABD ve Avrupa'nın amacının 100 yıl önce başarılamayan, Kurtuluş savaşı ile durdurulan Sevr'i yeniden uygulamaya koymak olduğu net bir şekilde anlaşılmaktadır. Terör örgütü PKK'yı kuran ve yöneten ABD'nin Türkiye'ye hesap vermesi gerekirken hesap soracak pozisyonda olma devri çoktan geçmiştir.)
Diğer bölgesel parlama noktaları nelerdir?
AKP'nin “komşularla sıfır sorun” politikası, birçok alanda artan gerilimlerle baltalandı.
Akdeniz. Yunanistan ve Kıbrıs ile ilişkiler uzun süredir devam eden sorunlardır. Yunanistan, bağımsızlığı için Osmanlı İmparatorluğu ile savaştı ve Atina ve Ankara, son yıllarda birkaç kez savaşa yaklaştılar. 1974'te Türkiye, Yunanistan'ın adayı ilhak etmeye hazır olmasından korkarak, Rum ve Türk nüfus arasında bölünmüş olan Kıbrıs'ın yarısını işgal etti; BM barış gücü hala orada konuşlanmış durumda. Türkiye'nin ithal enerjiye olan bağımlılığını azaltmak için petrol ve doğalgazı kullanmaya çalıştığı Doğu Akdeniz sularında genişleyen toprak iddiaları, AB'yi ve Fransa gibi diğer NATO üyelerini kızdırdı. Ankara'nın enerji kaynakları arayışı, Libya'nın uluslararası kabul görmüş hükümetinin iddialarını desteklemesinin ardından Libya iç savaşına müdahale etmesine de yol açtı. (Seçkin Deniz'in Notu: Bir Osmanlı toprağı olan Kıbrıs'ta Yunanistan'ın desteklediği Rum terör örgütü EOKA'nın tetikçilerinin toplu katliam ve soykırım itiraflarının Rum televizyonlarında yayınlandığı günümüzde (Mayıs 2022) bu yalanların halen pazarlanmaya çalışılması utanç verici bir diplomasi yüzsüzlüğüdür. Türkiye işgal edilmiş topraklarını ve haklarını isterken hiçbir hakkı ve meşru talebi olmayan ABD ve Avrupa ile birlikte Rusya'nın topraklarımızda ne aradığı sorusu cevaplanmak zorundadır.)
Dörtlü. Türkiye'nin Bahreyn, Mısır, Suudi Arabistan ve Dörtlü olarak bilinen gayri resmi bir grup olan Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ile bağları, Ankara'nın 2011 Arap ayaklanmaları sırasında Mısır'daki Müslüman Kardeşleri desteklemesinin ardından yıprandı. Suudi ajanların 2018'de İstanbul'da gazeteci Jamal Khashoggi'ye (Cemal Kaşıkçı) suikast düzenlemesi ve Ankara'nın Riyad'ın rakibi Tahran ile ticaret ve enerji bağlarını derinleştirmesinden sonra ilişkiler daha da kötüleşti. Ancak Türk ekonomisi acı çekerken, Erdoğan bu ülkelerle ilişkileri iyileştirmeye çalışarak politikayı tersine çevirdi. Yeni yakınlaşma, Türkiye'nin izolasyonunu kırmayı ve çok ihtiyaç duyulan Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi yatırımcıları çekmeyi amaçlıyor. (Seçkin Deniz'in Notu: ABD'nin orta doğudaki diplomatik-siyasî metresleri olan yönetimler tarafından Türkiye'ye yönelik izolasyon ve ambargo politikalarının da ABD tarafından yönetildiği itiraf edilmektedir. ABD'nin çöküş sürecinde orta doğudan kovulmasını sağlayan Türkiye, bu bahse konu darbeci ve zorba yönetimlerle ilgili stratejilerini değiştirmiştir. McGurk gibi bir terör baronunun ABD devletinin temsilcisi olarak yaktığı yangınların bedelini milyonlarca Müslüman ödemeye devam etmektedir. Cemal Kaşıkçı'yı ABD Başkanı Trump'ın emriyle öldürten Suud yönetiminin ABD Başkanı Joe Biden'a karşı tutumunun dikkatle incelenmesi gerekmektedir.)
İsrail. Türkiye, Yahudi devletini tanıyan ilk Müslüman çoğunluklu ülkeydi ve iki ülke 1990'ların sonunda ve 2000'lerin başında istihbarat konularında yakın işbirliği yaptı. Ancak Erdoğan, Hamas üyelerine ev sahipliği yapmak da dahil olmak üzere kendisini Filistin milliyetçiliğinin bir savunucusu olarak konumlandırarak ve alenen Yahudi karşıtı görüşleri ileri sürerek ilişkiyi son zamanlarda gerdi.(Seçkin Deniz'in Notu: Analistin siyonist bir bakış açısıyla Filistinliler'e uygulanan soykırımı örttüğü ve İşgalci İsrail'in propagandasını yaptığı açıktır. Erdoğan'ın İsrail'e 'One Minute' dediği 2009 yılından itibaren Türkiye'ye Erdoğan'ın şahsında savaş ilan ederek illegal yöntemlerle yönetim değişikliği yapmaya çalışan, ama her seferinde Türkiye halkının resti ve direnişi ile başarısızlığa uğrayan Obama yönetimindeki CIA-Pentagon, 15 Temmuz FETÖ Askerî darbesinde suçüstü yakalanmış olmasına rağmen yenilgiyi hazmedemiyor, daha geniş ve daha sessiz tuzaklarla yürümeye "hedefi yavaş yavaş nefessiz bırakıp boğmaya" çalışıyor.)
Ermenistan. Birinci Dünya Savaşı sırasında, Osmanlı İmparatorluğu, birçoğunun devlet için bir tehdit olarak gördüğü, çoğunluğu Hıristiyan bir azınlık olan 1,5 milyondan fazla Ermeni'yi öldürdü ve daha fazlasını kovdu. (Seçkin Deniz'in Notu: Analistin bu yalanlarının kaynağının kendileri (CFR) olduğuna dair kanıtlardan biri de bu analizin bizzat kendisidir. Türkiye'nin tutumu, 23 Nisan 2014 Çarşamba günü Erdoğan tarafından açıkça deklare edilmiştir.) Türkiye, bu politikanın soykırım teşkil ettiğini kesin olarak reddediyor ve uzun süredir ABD ve diğerlerini bu tanımın kullanılmasına karşı lobi yapıyor. Bu gerilimler devam ediyor: Türkiye, tartışmalı Dağlık Karabağ bölgesi konusunda Ermenistan ile olan ihtilafında müttefiki Azerbaycan'ı destekledi. (Seçkin Deniz'in Notu: Ermenistan'ın işgal ettiği Azerbaycan Toprağı olan Dağlık Karabağ savaşında ABD-Rusya ve Avrupa ortak bir düşmanlık konseptinde Türkiye ve Azerbaycan'a karşı savaşmıştır ve yenilmişlerdir.)
Türkiye'nin Avrupa ile ilişkileri nasıl gelişti?
Türkiye, bir insan hakları örgütü olan Avrupa Konseyi gibi Avrupa kurumlarına ve AB'nin öncüsü olan Avrupa Ekonomik Topluluğuna (AET) katılarak Soğuk Savaş dönemi Batı ile uyumunu resmileştirdi. AET üyeliği, malların serbest dolaşımına izin veren bir Türkiye-Avrupa gümrük birliğinin kurulmasına yol açtı. Milyonlarca Türk de misafir işçi olarak başta Almanya olmak üzere Avrupa'ya göç etti.
Türkiye'nin en büyük ticaret ve yatırım ortağı olan AB'ye katılma umudu, politikanın önemli bir itici gücü oldu ve AKP'nin ilk reformlarını teşvik etti. Resmi müzakereler 2005'te başladı, ancak birçok AB üyesinin muhalefeti, Türkiye'nin demokratik gerilemesi ve basına, muhaliflere, etnik azınlıklara ve LGBTQ+ bireylere yönelik artan baskısı da dahil olmak üzere bir dizi nedenden dolayı görüşmeler durdu. Ayrıca Ankara, demokrasi yanlısı aktivist ve Kürt hakları savunucusu Osman Kavala'nın tutuklanması nedeniyle Avrupa Konseyi'nden yaptırımlarla karşı karşıya. (Seçkin Deniz'in Notu: Erdoğan liderliğindeki 'Yeni Türkiye', tarihinde ilk defa bu kadar demokratik, özgür ve fikir tartışmasının rahatça yapıldığı bir ülke haline, ABD'nin ve darbeci-terörist yerel işbirlikçilerinin engellenmesi sayesinde ulaşmıştır. Türkiye'de darbe-terör üretmek için çabalayan yerli yabancı kim olursa olsun bedelini ödemek zorundadır, Türkiye bir devlettir, örgüt değil.)
Ankara, 2021 itibariyle dünyanın en büyük mülteci nüfusunu Brüksel üzerinde bir koz olarak kullandığından, mülteci krizleri Türkiye-AB ilişkilerini daha da gerginleştirdi. 2016 yılında, Türkiye üzerinden Avrupa'ya giren sığınmacıların sayısının artmasının ardından Ankara, artan yardım karşılığında göçmenlerin AB ülkelerine gitmesini engellemeyi kabul etti. Ancak Türkiye, Avrupa'nın eleştirilerine yanıt olarak çeşitli vesilelerle “kapıları açmakla” tehdit etti. (Seçkin Deniz'in Notu: Türkiye’nin Suriye mülteci krizini ele alış tarzı, tarihte eşi benzeri görülmemiş bir mülteci kriz yönetimi olarak tanımlanmaktadır. Türkiye’de bulunan kamplardaki hayat standardı ve Türk şehirlerinde ve kasabalarında yaşayan Suriyelilere sağlanan destek ve yaşam imkânları, diğer ülkelerdeki mültecilerin durumları ile karşılaştırıldığında çok üst seviyededir. Türkiye'ye verdiği sözleri tutmayan, yaptığı anlaşmaya uymayan Avrupa'nın mülteci ikiyüzlülüğü Avrupalı analistler tarafından dikkatle izlenmektedir.)
ABD-Türkiye ilişkileri nasıl ilerledi?
Soğuk Savaş sırasında, Sovyetler Birliği'ne karşı birleşik bir cephe sürdürmek, Türkiye'nin Kıbrıs'ı işgali ve Ermeni soykırımının inkarını içeren NATO müttefikleri arasındaki gerilimi gölgeledi. Ancak ortak bir düşman olmadan birbirlerinden uzaklaştılar. CFR'den Steven A. Cook, [PDF] Washington'un şu anda Ankara ile pek az çıkar paylaştığını söylüyor ve başka yerlerde alternatif askeri üsler aramak da dahil olmak üzere ABD'nin Türkiye'ye olan bağımlılığını azaltmayı savunuyor. (Seçkin Deniz'in Notu: 15 Temmuz askerî darbesinin durdurulması sonrası ABD'li darbeci kuruluşlar, Amerikan Bilim Adamları Federasyonu dahil Türkiye'deki NATO üslerinden nükleer bombaların çekilmesi gerektiğini yazdılar.)
Cook ve diğerleri, Ankara'nın İran da dahil olmak üzere ABD hasımlarına yakınlığına işaret ediyor: Washington, Türk devlet bankası Halkbank'ın 2012'den 2016'ya kadar Tahran'a yönelik ABD yaptırımlarını aşmaya çalıştığını söylüyor. Suriye savaşı ilişkileri daha da test etti. Suriye'deki ABD kuvvetlerinin PKK ile bağlantılı Kürt gruplarla işbirliği yapması Erdoğan'ı kızdırdı. Belki de Türkiye'nin şikayetlerinin başında ABD ve NATO'nun 2016 darbe girişimini teşvik etmeye yardım ettiği suçlaması geliyor. Çoğu bağımsız uzman şüpheciye göre Ankara, Washington'un sözde beyni Gülen'i iade etmeyi reddetmesini delil olarak gösteriyor. (Seçkin Deniz'in Notu: Türkiye 15 Temmuz askerî darbesinden sorumlu tuttuğu bütün ülkelerle tek tek özel olarak ilgilendi, sorulması gereken daha çok hesap var. NATO'yu Amerikan çıkarları için kullanma imkanını kaybeden ABD için her şey çok daha korkunç olsa da, Türkiye'nin korkuya kapılmış bu katil topluluğu özenle sıcak havuza taşıması ve tarihin acımasız akışında yavaş ölüme terk etmesi için NATO'nun yeni yapısına yönelik değişikliklerde kendisinin etkin bir güç olarak tanımlanacağı tavizsiz bir tasarım müdahalesi şarttır. 14 Haziran 2021'de NATO temasları çerçevesinde Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın görüştüğü ABD Başkanı Joe Biden Türkiye'nin baskın taleplerine artık boyun eğmek zorunda kalmıştır ya da kalacaktır. Tarihin geriye akma gibi bir alışkanlığı yoktur; 100 yıl önce İngiltere-Fransa liderliğindeki Avrupa'nın sömürgesi olan Çin bugün neredeyse bütün limanlarını ve büyük küresel şirketlerini ele geçirerek Avrupa'yı yavaş yavaş sömürgeleştirmektedir. 12 Haziran 2021'de G7 Zirvesi'nde Çin'in uluslararası altyapı programı “Kuşak ve Yol”a yanıt olacak yeni bir planın açıklanacağı duyurulsa da, G7 için bütün yollar ve planlar tüketmiş ya da tıkanmıştır; NATO'dan ihraç edilmesi gerektiğini söyleyenlerin başarılı olamadığı bu yeni dönemde Türkiye'nin gücü bu akışta Avrupa için 'güvenli alan' sağlayabilecek olan tek alternatiftir. 'Bilgi Savaşı' için yeniden tasarlanması da tartışılan NATO'nun gelecekte sadece Türkiye yönetiminde taşıyacağı bir anlam olacaktır.)
2019 yılında Türkiye, Rusya'nın NATO sistemleriyle uyumlu olmayan S-400 füze savunma sistemini satın almaması yönünde ABD'nin uyarılarına karşı çıktı. Ankara, hava savunmasını yükseltmesi gerektiğini savundu, ancak ABD yapımı Patriot sistemine erişimi reddedildi. Hareket, Türkiye'ye karşı yaptırımların yanı sıra ülkenin ABD'nin F-35 savaş uçağı programından çıkarılmasına yol açtı. Washington, S-400'ün bakımını yapan Rus teknisyenlerin jetlerin gizli yeteneklerine erişebileceği konusunda ısrar etti. CFR'den Max Boot gibi uzmanlar, olayın Türkiye'nin bir ABD ve NATO ortağı olarak güvenilmezliğini gösterdiğini söylüyor. (Seçkin Deniz'in Notu: 15 Temmuz 2016 tarihin değiştiği bir tarihtir; Türkiye'de yaşayan halkın çoğunluğunun 2002 ve sonrasında Erdoğan liderliğinde satanist emperyalizme karşı verdiği 14 yıllık mücadelede, en kanlı, en kapsamlı, sonuçları her açıdan önemli bir NATO-ABD-AB-Suud-İsrail-BAE-FETÖ askerî darbesinin engellendiği gündür. Bugün halkın NATO'yu kesin bir yenilgiye uğrattığı bir gün değil henüz, ancak NATO'nun yerel unsurlarının devlete hakim olmalarını, hükümetlere emir vermelerini engellediği, ülkeden gitmek zorunda bıraktığı bir gün; halkın kesin bir kararlılıkla NATO tasarımı olan hükümet sistemini değiştirdiği ve geleceğe açıldığı bir gündür. Darbecilerin tek kaygısı kontrol edemedikleri Türkiye'dir.)
Bu gerginliklere rağmen Erdoğan, insan hakları ve hukukun üstünlüğü konularını vurgulayan Başkan Donald Trump ile dostane bir ilişki yaşadı. Karşılaştırıldığında, Başkan Joe Biden Ankara'yı çoğunlukla uzak tuttu; Erdoğan'ı 2021 Demokrasi Zirvesi'nden çıkardı ve resmen Ermeni soykırımına atıfta bulundu. Ancak Türkiye'nin Rusya'ya karşı Ukrayna'ya verdiği destek hesabı değiştirdi: Biden yönetimi, ABD çıkarlarına ve NATO birliğine hizmet edeceğini söylediği F-16 jetlerini ve diğer donanımları Ankara'ya satmayı düşünüyor. Ancak aynı zamanda, Türkiye'nin Finlandiya ve İsveç'in NATO'ya katılma tekliflerine karşı çıkması, Türkiye'nin ittifaktaki diğer ülkelerle olan bağlarını daha da germe tehdidinde bulunuyor. (Seçkin Deniz'in Notu: Ukrayna'daki sömürge savaşında Türkiye'nin aldığı tutum kendi çıkarları için esastır. Teröre destek veren İsveç ve Finlandiya ile ilgili tutumu da nettir; NATO üyesi olup da Türkiye karşıtı teröre destek veren üye ülkeler gibi davranan İsveç ve Finlandiya bu tutumlarından vazgeçmedikleri sürece üye olamayacaklardır.)
Türkiye geleneksel ittifaklarının ötesine nasıl genişliyor?
Batı ile gerilim devam ederken, Türkiye özellikle Çin ve Rusya ile başka ilişkiler geliştirmeye çalışıyor. 2021'de Ankara'nın en büyük ithalat ortağı haline gelen Pekin ile bağlarını güçlendirdi. 2015'te Türkiye, Kuşak ve Yol Girişimi'ne katılarak nükleer ve kömürle çalışan enerji santralleri de dahil olmak üzere altyapı projeleri için Batı dışı finansmana erişim sağladı ve Çin'den yabancı yatırımı teşvik ediyor. Çin, 2016'dan bu yana Türkiye'ye milyarlarca dolarlık kredi ve nakit takası sağladı ve on milyonlarca COVID-19 aşı dozu teslim etti. Bu arada Türkiye, Türkiye'de üyeleri olan Türk Müslüman bir azınlık olan Çin'in Uygurlarına yönelik baskıyı çoğunlukla görmezden geliyor. 2009'da Erdoğan, Çin'in Uygurlara yönelik tacizlerini “soykırım” olarak nitelendirdi, ancak o zamandan beri Ankara konuyu kamuoyuna açıklama yapmadı. (Seçkin Deniz'in Notu: Türkiye ABD'nin terörle kışkırttığı ve Amerikan şirketleri için Müslümanların Çin devleti kontrolünde köle olarak çalıştırıldığı Doğu Türkistan'da, işgalci Çin'in uyguladığı soykırımı Türkiye'ye karşı politik bir araç olarak kullanmaktadır. Türkiye'nin ABD-AB-Çin küresel rekabetinde tuzaklara düşmemek için temkinli olarak tanımlanabilecek politikalar üretmeye devam etmesi gerekmektedir.)
Rusya ile ilişkiler de aynı şekilde karmaşıktır. Ankara ve Moskova, S-400 füze sistemlerinin yanı sıra TürkAkım doğalgaz boru hattı ve Türkiye'nin ilk nükleer santrali gibi altyapı projelerinde de işbirliği yapıyor. Ayrıca, Türkiye büyük ölçüde Rus enerji ithalatına bağımlıdır. Ancak iki ülke, Libya ve Suriye'deki iç savaşlar ve Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki 2020 ihtilafı da dahil olmak üzere son çatışmalarda karşıt tarafları destekledi. 2022'de Türkiye, Ukrayna'ya insansız hava araçları tedarik etme anlaşmasına rağmen başlangıçta Rusya-Ukrayna savaşında tarafsız kalmaya çalıştı, ancak daha sonra Rusya'nın işgalini kınayan bir BM oylamasını destekledi, tüm savaş gemilerinin Türk Boğazlarından geçişini yasakladı ve Suriye'ye giden Rus uçaklarının hava sahasından geçişini engelledi. Yine de Ankara, kendi enerji ihtiyaçları nedeniyle Batı'nın Rusya'ya yaptırımlarına karşı çıkıyor. (Seçkin Deniz'in Notu: Analist bu paragrafta Türkiye'nin ABD-NATO'dan bağımsız politikalarını saymaktadır. Türkiye'ye alternatif bir kukla devlet bulamayan ABD için bu alışılması gereken psikonevrotik bir sorundur, ama haddini bilen bir ABD için böyle olmayabilir)
Bazı uzmanlar, Türkiye'nin bu ilişkileri geliştirerek Batı'dan çekinmediğini söylüyor. Avrupa Dış İlişkiler Konseyi'nden Aslı Aydıntaşbaş, Dışişleri'nde, "[Türkiye'nin] yeni dış politikası en iyi şekilde Rusya'ya ya da Çin'e doğru bir kayma olarak değil, her kampta bir adım önde olma ve büyük güçler arasındaki rekabeti yönetme arzusunun ifadesi olarak anlaşılıyor" diyor. Üstelik Henri Barkey, Erdoğan'ın Türkiye'nin Batılı müttefikleriyle olan bağlarını bir dünya gücü olma özlemlerinin merkezinde gördüğünü savunuyor. (Seçkin Deniz'in Notu: Türkiye'nin, Yeni Türkiye olarak ahlakî, siyasî ve iktisadî üstünlüğünü kaybeden Amerika Birleşik Devletleri ile kalan on yedi yılda kendi lehine başarılı bir strateji ile ilişki kurması ve zaman kazanması gerekmektedir. Bunun için de 'Yeni Türkiye Bilinci' Türkiye Cumhuriyeti devletinde kurumsal bir nitelik kazanana kadar çok kapsamlı, çok boyutlu, temeli genç, inanmış ve yetişmiş demografik unsurlar olan bir master plana ihtiyaç duymaktadır. Yeni Türkiye henüz bu kudrete ulaşmamıştır; ancak bu kudrete giden yolun büyük bölümünü kat etmiş durumdadır. Henri Barkey gibi darbecilerin korktuğu şey de, itiraf ettikleri gibi, Türkiye'nin Dünya gücü olmasıdır.)
Erdoğan Türkiye'nin geleceğini nasıl tasavvur ediyor?
2023 için planlanan seçimler ve Türkiye ekonomisinin yaşadığı zorlukla birlikte, birçok gözlemci AKP'nin tabanını harekete geçirmek için milliyetçi ideolojiyi daha fazla vurgulamasını bekliyor. Erdoğan ayrıca, Türkiye'yi daha geniş Müslüman dünyasının temsilcisi olarak kurarak ve uluslararası liderliğin BM Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesinin ötesine geçmesini sağlayacak "beşten büyük" gündemini öne çıkararak Türkiye'nin uluslararası statüsünü yükseltmeye çalışıyor. Bu vizyonun bir parçası olarak Türkiye, Suudi Arabistan ile rekabet halinde, özellikle Afrika'da İslam hukukuna yönelik tercih ettiği yaklaşımı zorluyor. (Seçkin Deniz'in Notu: Türkiye, ABD ve Avrupa'nın sömürdüğü, kan deryasına çevirdiği, Suud Hanedanı aracılığı ile Vahhabileştirmeye çalıştığı ya da Ilımlı İslam safsatasının yerleştirmeye çalıştığı ve bütün bunların sonucunda itibarsızlaştığı için Çin ve Rusya'ya devretmeye çalıştığı Afrika kıtasına şefkat elini uzatmaktadır.)
Barkey, Erdoğan'ın kontrolsüz otoritesinin Türkiye için özellikle tehlikeli olabileceğini savunuyor. “Erdoğan bir tür yankı odasında yaşıyor” diye yazıyor. “Yakın vadede, bu, eşzamanlı olarak hızlı hareket eden ancak sıradan hataların yanı sıra muhakemede potansiyel olarak ciddi hatalara eğilimli politika yapımına dönüşecek. Uzun vadeli sonuçlarını bu aşamada ayırt etmek zor.” (Seçkin Deniz'in Notu: Türkiye'nin ABD'ye karşı stratejisi, ABD'ye eşit bir devlet olarak davranma kararlılığını sürdürmesini sağlayacak davranış setini içermektedir ve bu bir devletin onurunun seviyesine işaret eder.)
Kali Robinson, 19 Mayıs 2022, Council on Foreign Relations (CFR)
(Kali Robinson Ortadoğu'yu ele alıyor ve Daily News Brief'in editörlüğünü yapıyor. CFR'ye katılmadan önce, Al Jazeera'nın Doha, Katar'daki merkezinde ve Associated Press'in Washington DC bürosunda stajyerlik yaptı.)
Önerilen Kaynaklar
- CFR'den Steven A. Cook, bu 2018 Konsey Özel Raporunda ABD-Türkiye ilişkilerinin geleceğini analiz ediyor.
- Bu 2021 etkinliğinde, CFR'den Henri J. Barkey, ABD'den Alman Marshall Fonu Ian O. Lesser ve Ortadoğu Demokrasisi Projesi'nden Merve Tahiroğlu, Türkiye'nin Avrupa ve Kürtlerle olan fay hatlarını tartışıyor.
- Dışişleri için Washington Yakın Doğu Politikası Enstitüsü'nden Soner Çağaptay, Erdoğan'ın iktidarda kalmak için ne gerekiyorsa yapacağını savunuyor.
- ABD'nin Alman Marshall Fonu'nun bu 2021 etkinliği, muhalefetin bakış açısıyla Türkiye'nin dış politika önceliklerini ortaya koyuyor.
- Avrupa Dış İlişkiler Konseyi'nden Aslı Aydıntaşbaş, Dış İlişkiler'de bağımsız bir Türkiye'nin artık dış politikasını Batı ile uyumlu hale getirmekle ilgilenmediği konusunda uyarıyor.
Seçkin Deniz, 07.06.2022, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri ve Yansımalar
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.