Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
Iran’s Ferocious Return to the Belligerent Policies of the Revolution’s Early Days
"Ülkenin yeni Cumhurbaşkanı Ebrahim Raisi, kadınlara baskı yapıyor, Rusya'yı silahlandırıyor ve ABD ile nükleer diplomasi konusunda sert oynuyor."
Bu ay Tahran'daki akrabalarını ziyaret eden yirmi iki yaşındaki Kürt Mahsa Amini'nin kuzgun saçları omuzlarını kaplıyor ve sırtından aşağı doğru iniyordu. Bir giyim mağazasında çalışan müzik aşığı Mahsa Amini, karahindiba saatindeki incecik tohumları üfleyerek fotoğraf çekmeyi severdi. Devrimden kırk yıl sonra pek çok İranlı kadın gibi, 13 Eylül'de küçük kardeşi Kiarash ile metrodan çıkarken zorunlu başörtüsü ya da şal takıyordu. Saçlarının bir kısmı görünüyordu. İran ahlak polisi hiçbir uyarıda bulunmadan onu “uygun olmayan kıyafet” giydiği için gözaltına aldı. Kadınlara İslam Cumhuriyeti'nin katı kıyafet kurallarına nasıl uyacaklarını öğreten bir yeniden eğitim merkezine gönderildi. Polis, erkek kardeşine o gece daha sonra serbest bırakılacağını söyledi. Öyle olmadı.
Başörtülü bir kadın diğerlerinin arasında Ebrahim Raisi'nin portresini taşıyor. Ülke çapındaki protestoların ortasında hükümet yanlıları karşı gösteri yaptılar ve Başkan Raisi olayları kontrol altına alma sözü verdi .Fotoğraf Morteza Nikoubazl / NurPhoto / Getty
Amini'nin sosyal medya üzerinden yayınlanan bir sonraki resmi, onu Tahran'daki bir hastanede solunum cihazına bağlı bir şekilde gösteriyordu. Komadaydı; başı kan içindeydi. Tutuklanmasından üç gün sonra beyin ölümü gerçekleşti. İlk başta, hükümet onun kalp krizinden öldüğünü iddia etti. Sonra onu yeniden eğitim sınıfında, koridorda yürürken, bayılmaya başlarken ve sonra yere düşerken gösteren bir video yayınladı. Ailesi onun sağlıklı olduğunu, polis tarafından dövüldüğü için başından yaralandığını iddia etti. Amini'nin amcası İran medyasına yaptığı açıklamada, "Kazanın nedeni gün gibi ortada" dedi. "Kızları yakalayıp böyle bir gaddarlık ve dehşetle arabaya tıktıklarında ne olur? Hakları var mı? İslam ve insanlık hakkında hiçbir şey bilmiyorlar.”
Amini'nin ölüm haberi İran'da uzun süredir için için yanan muhalefetin fitilini ateşledi. Kürtlerin kuzeybatıdaki memleketi Saqez ve Tahran'da başlayan protestolar, sonraki hafta seksen şehre yayıldı. Kadınlar başörtülerini halka açık şenlik ateşlerinde yaktılar.
Diğerleri - gruplar halinde ve tek başlarına - saçlarını neredeyse kafa derisine kadar kestiklerini gösteren videolar yayınladı. Büyük şehirlerde ve küçük kasabalarda binlerce kadın ve erkek, Amini'nin fotoğrafının yer aldığı posterleri sallamak ve başörtüsü yerine değişim talep etmek için toplandı. kalabalıklar "Zalime ölüm!" diye bağırdılar.
Bazıları 1989'dan beri İran'ın Dini Lideri olan Ayetullah Ali Hamaney'in ölümünü talep etmeye cesaret etti. Polis kalabalığı göz yaşartıcı gaz ve pelet tabancalarıyla engellemeye çalıştı. Amini'nin ölümünden on gün sonra, 2019'dan bu yana İran'da yaşanan en şiddetli protestolarda en az otuz protestocu öldürüldü (bazı kaynaklara göre sayı çok daha yüksekti). BBC'nin bildirdiğine göre, bunlardan biri on altı yaşında bir çocuktu.
Protestolar Orta Doğu'ya, ardından Avrupa ve Kuzey Amerika'ya yayıldı. Los Angeles'ta bir mum ışığı nöbeti düzenlendi ve Cumhurbaşkanı Ebrahim Raisi'nin istifasını talep eden göstericiler New York'ta BM'nin önünde toplandı. Femen'in dört üstsüz üyesi - göğüslerinde büyük siyah harflerle "Kadınlar, Yaşam, Özgürlük" yazılı bir şekilde - Madrid'deki İran Büyükelçiliği önünde yumruklarını havaya kaldırdı. Berlin'deki bir protestoda kadınlar empatiyle saçlarını kestiler. Atina'daki İran Büyükelçiliği önünde polis göstericilerle çatıştı.
Artan uluslararası tepkinin ortasında Raisi, New York'taki BM Genel Kurulu'na -Amerika Birleşik Devletleri'ne ilk ziyareti ve dünya kamuoyunun önüne ilk çıkışı- öfkeyle geldi. BM'de yaptığı ateşli konuşma sırasında, 2020'de Başkan Donald Trump 'ın emriyle bir drone saldırısında öldürülen Devrim Muhafızları'nın ünlü Kudüs Gücü komutanı General Qasem Soleimani'nin büyük bir fotoğrafını öfkeyle salladı.
Raisi, Trump'ın cinayetten yargılanması için "insanlığa hizmet ki bundan sonra zulüm susturulsun, adalet yerini bulsun" çağrısında bulundu. Düşünce kuruluşu uzmanlarıyla ve medya yöneticileriyle yaptığı toplantılarda ve bir basın toplantısında yaptığı konuşmada, öfkeyle, İran'daki bir ölüme kıyasla Amerikan polisinin çok daha fazla sivil ölümden sorumlu olduğunu iddia etti.
Perşembe günü bana ve küçük bir gazeteci grubuna "Amerika Birleşik Devletleri'nde her gün kaç kez erkek ve kadın kolluk kuvvetleri tarafından öldürülüyor?" diye sordu. Sesi o kadar yüksek ve hızlı bir şekilde yükseliyordu ki, İngilizce tercümesini kulaklıklarımızdan duymak çoğu zaman zor oluyordu.
Raisi, aynı zamanda ABD'yi, dünyanın altı büyük gücü ile İran arasında Viyana ve Doha'da on yedi ay süren toplantıların ardından duraklayan nükleer müzakereleri "engellemekle" de suçladı. Trump'ı 2018'de ABD'yi tarihi 2015 nükleer anlaşmasından çekerek “hayatı boğmakla” suçladı.
İran, o zamandan beri tartışmalı nükleer programına dayatılan sınırlamaları, özellikle de nükleer bomba üretmek için gereken miktarlara giderek daha yakın seviyelerde daha fazla uranyum zenginleştirerek ihlal etti. Bugün İran, bir bombayı ateşleme yeteneğinden sadece birkaç hafta, hatta günler sürecek uzaklıkta. Gerçekte Avrupa Birliği, İran'ın bu ayki yeni taleplerinin çıkmaza yol açtığını söylüyor. Raisi, birden fazla cephede, sarkacı vahşice, Devrim'in ilk günlerinde tanık olunan yabancı düşmanı politikalara ve sağır söylemlere geri döndürdü.
Diğer İranlı liderlerin - Cumhurbaşkanı Ekber Rafsancani'nin Washington'la olan arka kanal diplomasisi, Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi'nin "güvensizlik duvarını yıkma girişimleri", Cumhurbaşkanı Hassan Rouhani'nin Beyaz Saray'dan bir cep telefonu araması yapma isteği - teklifleri çoktan gitmişti.
Cumartesi günü, eski editörü Dini Lider tarafından atanan katı gazete Kayhan, BM konuşmasında Raisi'nin "dünyayı hayrete düşürmesiyle" övündü. "Amerika'nın piçlerini cezalandırma zamanı" diye yazıyordu.
Uluslararası sahnede İran, Rusya'dan Vladimir Putin ve Çin'den Xi Jinping ile ilişkilerini sıkılaştırıyordu. Raisi'ye hükümetinin Rusya'ya sattığı ve Ukrayna savaş alanında fark oluşturmaya başlayan kamikaze İran insansız hava araçlarını sordum. Rusya'nın ulusal renkleriyle yeniden boyanmış delta kanatlı uçak, Harkiv çevresindeki obüsleri ve diğer önemli teçhizatı etkisiz hale getirmişti.
Raisi, "Verilebilecek herhangi bir yardımın, yapıcı bir şekilde savaşı sona erdirmek için kullanılabileceğini düşünüyorum" dedi. "Sayın Putin ile Tahran'da veya Şanghay'da yaptığımız görüşmede, savaşı sona erdirmek için mümkün olan her şeyi yapmak istediğimizi kendisine doğrudan ifade ettik."
On dört yıl önce başlayan NATO genişlemesinin savaşı tetiklediği ve o zamandan beri savaşı sürüklediği konusunda ısrar etti. İran'ın başka bir malzeme veya istihbarat sağlayıp sağlayamayacağını söylemeyi reddetti ve Tahran'ın çatışmaya bir son vermeyi müzakere etmeyi teklif ettiği konusunda ısrar etti.
Bu arada Çin, İran petrolünün en büyük ithalatçısı haline geldi ve Tahran'ın ABD yaptırımlarını aşmasına yardımcı oldu. İronik olarak, Washington'un yaptırımlar uyguladığı İran ve Rusya, Pekin'e petrol satmak için rekabet ederken şimdi indirimler sunuyorlar. Ancak Amini'nin ölümü, BM Genel Kurulu'nun açılışı sırasında diğer birçok ulusun İran'a öfkelenmesine neden oldu. Başkan Joe Biden Çarşamba günü yaptığı konuşmada protestocularla dayanışma içinde olduğunu ifade etti.
Yüz elliden fazla dünya liderine yaptığı açıklamada, "Bugün, temel haklarını güvence altına almak için gösteri yapan İran'ın cesur vatandaşlarının ve cesur kadınlarının yanındayız" dedi. Geçen hafta ABD, İran ahlak polisine yeni yaptırımlar uyguladı ve Amerikan şirketlerine yaptırımları aşma ve İranlıların çevrimiçi bilgilere özgürce erişebilmeleri için İnternet hizmeti sunma yetkisi verdi. Protestolar şiddetlenirken İran interneti kapatmıştı. Elon Musk'ın SpaceX'i, İnternet erişimini kolaylaştırmak için - Rusya'nın işgalinden sonra Ukrayna'da olduğu gibi - Starlink uydu hizmetini hemen devreye aldı.
Almanya Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock, İran'ın protestolara yönelik baskısını “insanlığa yönelik bir saldırı” olarak kınarken, Şili Devlet Başkanı Gabriel Boric dünyaya "İran'da, bu hafta polisin elinde ölen Mahsa Amini'nin anısına ya da dünyanın herhangi bir yerinde kadına yönelik şiddeti durdurmak için çabaları seferber etme" çağrısında bulundu. Amini, ortaya çıkan bu küresel tepki karşısında neredeyse kesinlikle hayrete düşerdi.
İran yurtiçinde ve yurtdışında sert bir dönüş yaparken, hükümet Cuma günü iradesini göstermek için protestoculara karşı kendi gösterilerini düzenledi. Her yeri saran siyah çarşaflara sarınmış kadınlar, protestocuların ölüm cezasına çarptırılmasını talep etmek için sokaklara döküldüler.
Devlet kontrolündeki haber kuruluşu Kayhan, on milyonların rejimi desteklediğini söyleyerek övündü; rakamların doğru olduğuna dair çok az kanıt vardı.
Raisi, BM'de yaptığı açıklamada, "Biz adaletsizliğe karşı mücadelenin savunucularıyız" dedi. 1988'de Raisi, tahminen beş bin siyasi tutukluyu asarak idama mahkum eden bir "ölüm komisyonu"ndaki dört savcıdan biriydi.
Birçoğu gençti veya yirmili yaşlarının başındaydı. Tehlike, her şeyin yeniden olmaya başlamasıdır. Cumartesi günü, protestolar İran'ın otuz bir eyaletinin çoğuna yayılırken Raisi, "isyanlar" olarak adlandırdığı şeyle "kararlı bir şekilde başa çıkma" sözü verdi.
Robin Wright, 25 Eylül 2022, The New Yorker
(Köşe yazarı Robin Wright, 1988'den beri The New Yorker için yazıyor. “Rock the Casbah: Rage and Rebellion Across the İslam World”ün yazarıdır.)
Seçkin Deniz, 14.10.2022, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri ve Yansımalar
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.