Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
The End of Senior Politics in China
"Xi Jinping, 1978'den beri ÇKP'deki güçlü yaşlılar tarafından kısıtlanmayan ilk liderdir."
Birçok Çin gözlemcisi, kurumsallaşmayı 1980'lerden bu yana Çin'in seçkinler düzeyindeki siyasi istikrarının anahtarı olarak görüyor. Andrew Nathan, güç geçişlerinin kurumsallaşmasını, Çin'in otoriter direncinin arkasındaki ana nedenlerden biri olarak tanımlamıştır. Bununla birlikte, Joseph Fewsmith'in belirttiği gibi, Çin bilginlerinin Çin'deki siyasi kurumlar olarak tanımladıkları şey, normlardan başka bir şey değildir. Deng Xiaoping döneminden bu yana, bu normlar, Parti içindeki ana istikrar sağlayıcı güç olan Çin Komünist Partisi'ndeki (ÇKP) kıdemli şahsiyetler tarafından inşa edilmiş ve korunmuştur.
Bu yaşlılar (元老), ağları ve besledikleri aracılığıyla siyasi olarak etkili olmaya devam eden emekli ulusal liderlerdir. Tarihsel olarak elit çatışmalara aracılık ederek, hizipler arası uzlaşma sağlayarak ve politikanın yönünü belirleyerek Çin siyasetinde önemli bir rol oynadılar. Takipçileri teşvik ederek, halefleri belirleyerek ve hatta en üst lideri görevden alarak personel işlerinde hayati bir rol oynadılar.
İlk nesil yaşlılar 1980'lerde ortaya çıktı. Kültür Devrimi sırasında tasfiye edilen ve daha sonra Deng Xiaoping ve Hu Yaobang tarafından yeniden canlandırılan Mao'nun yoldaşlarıydılar. Bunların arasında, Sekiz Ölümsüz olarak bilinen en güçlü sekiz kişi, rakipsiz bir siyasi etkiye sahipti. Bu yaşlılar, 1980'lerde ekonomi politikalarının şekillenmesinde önemli bir rol oynadılar.
Özellikle iki kıdemli, muhafazakar Chen Yun ve reformcu Deng Xiaoping, Çin'in geleceği üzerine, ek olarak bir piyasa ile planlı bir ekonomi ile sosyalist bir piyasa ekonomisi arasındaki mücadeleye öncülük ettiler. Bu dönemde ÇKP sekreteri Hu Yaobang, iki yaşlı güçlü adam arasında sıkışıp kalmaktan şikayet ederken, aynı zamanda muhtemelen Çin'deki en güçlü üçüncü kıdemli olan Li Xiannian'dan, Hu'nun Li'yi görmezden gelirken sadece Chen ve Deng'i takip ettiğine dair şikayetlerle karşı karşıya kaldı.
1987 ile 1992 arasındaki çalkantılı beş yıl boyunca, üst düzey siyaset yeni bir boyuta ulaştı: Büyükler, özellikle Deng Xiaoping, kral yapıcı ve kral kırıcı rolünü oynadılar. Şanghay'ın parti sekreteri Jiang Zemin'i Pekin'e getirmeden önce iki parti sekreterini “siyasi hatalar” olarak algıladıkları için görevden aldılar.
Hu Yaobang, Aralık 1986'da öğrenci protestolarıyla karşılaştığında uzlaştırıcı bir yaklaşım benimsedi. Parti liderliğinin hareketi bastırmak yerine öğrencilerin kaygılarını ele alması ve demokratik reformu sürdürmesi gerektiğine inanıyordu. Ancak Deng ve diğer üst düzey muhafazakarlar, Hu'nun bu burjuva liberalizmine karşı koymak için “yeterince güçlü” olmadığını düşündüler. Deng'in evindeki birkaç toplantıdan sonra yaşlılar Hu'yu istifaya zorladı.
Hu'nun gözden düşmesinden sonra, Deng ve kıdemliler onun halefini seçmek zorunda kaldılar. Bir sonraki ÇKP genel sekreteri için iki aday öne çıktı: Liberal görüşlü Başbakan Zhao Ziyang ve Deng Liqun (Deng Xiaoping ile hiçbir ilgisi yok), inatçı bir muhafazakar ve ÇKP'nin en iyi siyaset teorisyenlerinden biri.
Deng Xiaoping, Deng Liqun'un ekonomik reform sürecini tehlikeye atabileceğinden endişeleniyordu. Bir eleştiri mektubu aldıktan sonra, Deng Xiaoping, Bo Yibo ve Chen Yun gibi muhafazakar kıdemlilerin onayını alan bir hareket olan Deng Liqun'u tüm görevlerinden almaya karar verdi. Deng Liqun'un düşüşü, Zhao Ziyang'ın yükselişinin yolunu açtı.
Ancak sonunda Zhao, selefine benzer bir kaderi paylaştı. 1989'daki Tiananmen protestoları sırasında Zhao, protestoculara karşı uzlaşmacı bir yaklaşımı destekledi ve Deng'in sert yaklaşımıyla çelişen askeri baskıya şiddetle karşı çıktı. Zhao halka, Deng'in hala tüm önemli kararları verdiğini kabul ettiğinde, Deng bunu kişisel bir ihanet olarak gördü ve onu etkili bir şekilde itibarsızlaştırmaya başladı. Sonunda, Deng ve diğer üst düzey liderler, Zhao'yu "partiyi böldüğü" için görevden alarak onu hayatının geri kalanında ev hapsine aldı.
Zhao'nun düşüşünün ardından yaşlılar, Şanghay'daki öğrenci protestolarını ustaca idare etmesi nedeniyle Şanghay Parti Sekreteri Jiang Zemin'i bir sonraki lider olarak seçtiler. Jiang, hem muhafazakarlar hem de reformcular için kabul edilebilir bir figürdü.
Deng'in siyasi etkisinin son kanıtı 1992'deki Güney Turuydu. Tiananmen protestosu ve kanlı baskının ardından, ÇKP içindeki birçok muhafazakar, ekonomik reformun siyasi kaos getirdiğine inanıyordu. Bu nedenle, ulusal öncelik ekonomik reformdan siyasi mücadeleye kaydı.
1991 yılında ÇKP'nin 70. Yıldönümünde yaptığı konuşmada Jiang, “Çin'de sınıf mücadelesinin uzun bir süre var olacağını” ilan etti. İdeolojik kampanyaların, özellikle de “barışçıl evrim” ve “burjuva liberalleşmesine” karşı mücadelenin önemini vurguladı. Konuşmanın ardından birçok gözlemci, Jiang'ın Çin'in bebek piyasa ekonomisine saldırabileceğini, hatta yok edebileceğini iddia etti. Bu nedenle Deng, Jiang ve muhafazakarların “reform ve dışa açılma” sürecini tersine çevirmesini durdurmak için harekete geçmesi gerektiğine inanıyordu.
1992 kışında Deng, Shenzhen Özel Ekonomik Bölgesi'ni gezdi ve Jiang'ı tehdit ettiği bir konuşma yaptı ve “her kim reform yapmayı reddederse istifa eder” diyerek tehdit etti. Güç merkeziyle yakından bağlantılı olan Li Rui'ye göre Deng, reformun gidişatı konusunda o kadar endişeliydi ki, Jiang'ı görevden almaya bile karar vermişti. Ancak Chen Yun, Li Xiannan ve Bo Yibo gibi diğer üst düzey liderler onu durdurdu. Bo'nun Deng'e, “Hua Guofeng, Hu Yaobang ve Zhao Ziyang'ı devirdin; üç kereden fazla senin yoluna sahip olamazsın (事不过三).” Deng kabul etti ama Jiang mesajı aldı. Bir yıl sonra Jiang, reform ve açılışın “uzun bir süre içinde değişmemesi gerektiğini” duyurdu.
Deng'in son siyasi mirası, genç Hu Jintao'yu Jiang'ın halefi olarak atamak oldu, bu da emekli bir üst düzey liderin mevcut liderin halefini atama geleneğini başlattı.
1992 ve 1995 yılları arasında, Jiang Zemin, nüfuzlu kıdemli üyeler vefat ettikçe gücünü sessizce pekiştirdi. Emeklilik yaşını manipüle ederek başlıca siyasi muhalifleri Qiao Shi ve Li Ruihuan ile mücadele etti. 2002 yılına gelindiğinde, Politbüro Daimi Komitesini genişleterek ve özellikle uzun süredir sırdaşı olan Zeng Qinghong olmak üzere, himayesindekilerle doldurarak gücünü gösterdi. Genişleme, Jiang'ın emekli olduktan sonra siyasi etkisini sürdürmesini sağladı. Jiang, 2000'lerin ortalarında nispeten açık bir siyasi ortamı ve bir siyasi reform dalgasını beslemek için etkisinden yararlandı. Xi Jinping'in Hu Jintao'nun halefi olarak yükselişi de Jiang'ın kararıydı.
Bu arada, Hu, Jiang'ın gölgesi altında hüküm süren zayıf bir lider olarak kabul edildi. Gücü Jiang gibi etkili bir şekilde konsolide edemedi, Jiang'ı destekleyen Halk Kurtuluş Ordusu'nu kontrol etmekte sorun yaşadı ve “liderlik çekirdeği” unvanını bile alamadı. Hu'nun zayıflığı, himayesindeki ve Organizasyon Departmanı başkanı Li Yuanchao'yu 2012'de Politbüro Daimi Komitesine terfi ettirmede başarısız olduğunda daha da kanıtlandı.
Xi'nin güç konsolidasyonu, üst düzey liderler arasındaki fikir birliğinin sonucuydu. Birçok kıdemli, Hu'nun “eşitlerin ilki” liderlik tarzının, güç çok parçalı olduğu için politika uygulamasını engellediğine inanıyordu. Çin'in zorlu reformları gerçekleştirmek için merkezi güce sahip daha "başkanlık" üst liderine ihtiyacı olduğunu düşündüler. Ayrıca Bo Xilai davasından, zayıf liderliğin kontrolsüz yolsuzluğa ve elit güç mücadelesine yol açtığı sonucuna vardılar. Bu nedenle, Fewsmith'in iddia ettiği gibi, kıdemliler Xi'nin güç konsolidasyonunu ve yolsuzlukla mücadele kampanyasını destekledi. Hem Cheng Li hem de Fewsmith, Xi'nin Jiang'ın himayesindeki Zhou Yongkang'ı tasfiye etmek için Jiang Zemin'den ve Jiang'ın grubundaki diğer kıdemlilerden onay almış olması gerektiğine dikkat çekti.
Bununla birlikte, kıdemliler, Xi'nin hizip geçmişlerine bakılmaksızın tüm siyasi rakiplerini devirerek, Xi'nin güç konsolidasyonunun bu kadar ileri gitmesini kesinlikle beklemiyorlardı.
Bugün Çin yeni bir çağda. 1978'den beri ilk kez Çin'de Xi'yi sınırlayabilecek bir kıdemli yok. Jiang Zemin 96 yaşındadır ve ciddi sağlık sorunları olduğu söylenmektedir; ÇKP'nin 100. yıl dönümü kutlamalarında onun yokluğu bu söylentileri doğruladı. Hu Jintao hiçbir zaman güçlü bir figür olmadı ve Xi, Hu'nun geleneksel güç üssü olan Komünist Gençlik Birliği fraksiyonunun birçok üyesini tasfiye ettikten sonra etkisi daha da azaldı. Zeng Qinghong ve Wen Jiabao gibi diğer yaşlılar, yolsuzlukla mücadele kampanyasından kaçınmak için düşük bir profil tuttular. Xi'nin 2018'deki anayasa değişikliği, ÇKP genel sekreteri ve Çin başkanı olarak üçüncü döneminin yolunu açıyor, hiçbir üst düzey figürün Xi'nin parti normlarını engelleme girişimini engelleyemeyeceğini gösteriyor.
Yaşlıların eksikliği Çin siyaseti için ne anlama geliyor?
Meiji Japonya'daki üst düzey siyaset örneği olarak, yararlı bir karşılaştırma işlevi görür. Japon yaşlılar (genro) Meiji Restorasyonunun kahramanlarıydı. Politikadaki etkileri, 1892'de, Başbakan Matsukata Masayoshi'nin aniden ayrılmasının ardından genro grubunun yeni bir başbakan seçmesiyle başladı. Genro, Çin'deki yaşlılarla benzer bir siyasi rolü paylaştı. Birincisi, iktidar geçişi sırasında istikrarı sağlamak için başbakanları seçme yetkisini sürdürdüler. İkincisi, ulusal hedeflere dayalı iç ve dış politikaları yönlendirmek için dar bürokratik ve parti çıkarlarının üzerinde oturdular. Üçüncüsü, merkezi kontrolü sürdürmek için siyasi partiler, bürokrasi ve ordu arasındaki farkı ayarladılar.
Genro grubu, yaşları nedeniyle 1920'lerde Japon siyasetinden silindi. Sonuç olarak, Japon siyaseti derin bir kaosa düştü. Fanatik askeri görevliler, genro'nun darbeler yoluyla ayrılmasının ardından iktidarı ele geçirdi ve genro grubun nefret ettiği agresif dış politikalar izlediler. Askeri hükümetin kontrolsüz gücü, Japonya'yı II. Dünya Savaşı'na ve sonunda yenilgiye uğrattı.
Paralellik elbette net değil. Çin Halk Kurtuluş Ordusu (PLA) kesinlikle iktidarı ele geçirecek bir konumda değil; aslında Xi, ÇKP'nin asker üzerindeki hakimiyetini güçlendirdi. Bununla birlikte, kıdemliler, en üstteki lider üzerinde ek bir kontrol sağladı. Ayrıca, son 40 yılda reform ve açılımdan herhangi bir siyasi sapmayı da engellediler. Ayrıca, siyasi normları koruyarak karar alma sürecini istikrara kavuşturdular. Kıdemliler olmadan Xi, kontrolsüz bir güçle aşırı politikalar izleme hatasıyla karşılaşabilir. Milliyetçi dış politikalar ve sıfır COVİD politikası sadece bu tehlikeyi teyit ediyor.
Zhuoran Li, 26 Eylül 2022, The Diplomat
(Zhuoran Li bir doktora öğrencisidir. Çin araştırmalarında aday ve Johns Hopkins Üniversitesi İleri Uluslararası Çalışmalar Okulu'nda (SAIS) araştırma görevlisi. Çalışmaları The Diplomat and the National Interest'te yer aldı ve Vox News'de yer aldı.)
Seçkin Deniz, 21.10.2022, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri ve Yansımalar
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.