Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
Muslims in the Metaverse
"'Kâbe gözlüğü' gibi yeni sanal ürünler 'meta tapınma' hakkında çetrefilli soruları gündeme getiriyor."
Şubat 2022'de Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı'nın (veya Diyanet), metaverse'de Mekke'ye hac yapmanın "gerçek hac" sayılmadığını açıklaması haberlere konu oldu. Başkanlık yetkilisi, Müslümanların Mekke'yi sanal ortamda ziyaret etmekte serbest olduklarını belirtti. Ancak gerçek ibadetin ("Hacc ibadeti") gerçekleşmesi için kişinin ayaklarının Kâbe'nin etrafındaki toprağa değmesi gerektiğini belirtti.
Irak'ın Kerbela kentinde İmam Hüseyin Türbesi'ni ziyaret eden bir kadın sokakta VR kullanıyor. (Getty Images)
Bu karara sosyal medyada verilen tepkiler çok hızlı ve çeşitli oldu. Bazı kişiler buna yürekten katıldı: Haccın fiziksel ve maddi deneyiminin önceliğini yeniden vurguladılar ve İslam'ın en kutsal mekanını çevreleyen toprağın yeri doldurulamaz kutsallığını övdüler. Daha şakacı bir eğilime sahip olan diğerleri ise Mekke'den toprak getirilmesini ve evdeyken üzerine basılmasını, böylece seyahat zahmeti ve masrafı olmadan dini açıdan kabul edilebilir bir hac yapılmasını önerdi. İki kutsal şehir olan Mekke ve Medine'yi denetleyen resmi kurum ise bir tweet atarak yanlış algıları düzeltti, sorumsuz haberciliği kınadı ve Suudi Arabistan'ın metaverse bir hac başlatmadığını belirtti.
Diyanet'in yorumları o dönemde sosyal medyada büyük bir tartışmaya yol açtı, ancak metaverse'in nasıl bir şekil alacağı halen devam eden bir tartışma. Facebook'un sorunlarına ve teknoloji sektörünün çok konuşulan "çöküşüne" rağmen, ibadet de dahil olmak üzere bu yeni teknolojiyi keşfetmeye yönelik birçok başka girişim var. İnternette aktif olan Müslümanlar (ya da iMüslümanlar) tarafından gerçekleştirilen bu yeni tür sanal hac (ya da "v-hac"), çağımızın bir ürünü değilse başka bir şey değildir. Teknolojik olandan kişilerarası ve siyasi olana kadar pek çok bağlantısı var. İslami ibadet pratiklerindeki bu son dijital dönüş, insan yaratıcılığı hakkında ne ortaya koyuyor ve giderek dijitalleşen bir dünyada İslam'ın yeri ve geleceği nedir? Artık "sanal bir İslam "dan (ya da v-İslam) söz edebilir miyiz ve eğer öyleyse, bunun tanımlayıcı hatları, görsel dilleri ve gelecekteki potansiyeli nedir? Hem gerçek hem de sanal yenilikler "gerçek olanın" yerini alıp alamayacakları konusunda şüpheler uyandırmaktadır, ancak bu tür şüpheler yeni değildir; daha önce kutsal Zemzem kuyusundan doldurulan su şişeleri, "hac selfie'leri" ve Muhammed Peygamber'in saçı ve kıyafetleri gibi kalıntılarda görüldüğü gibi.
Facebook'un kurucu ortağı Mark Zuckerberg tarafından hayal edilen ve tanıtılan metaverse ile başlayalım. Son zamanlardaki kayıplara rağmen, bu sürükleyici sanal dünya küresel kitleleri cezbetmeyi ve birbirine bağlamayı amaçlıyor. Katılımcılar arasında, bugün 1,9 milyar kişi olduğu tahmin edilen dünyanın büyük Müslüman nüfusu da yer alıyor. Demografik açıdan, özellikle katılımcıların evlilik danışmanlığı veya elektronik dini görüşler (veya e-fetvalar) gibi bazı platformlara, uygulamalara veya kaynaklara erişmek için bir ücret ödemesi veya bağış yapmaya teşvik edilmesi durumunda, "Müslüman metaverse "yi büyütmek için muazzam bir potansiyel vardır. Hac söz konusu olduğunda, kazançlı metaverse eklentileri arasında Mekke'nin Kutsal Camii'ne girerken, Kabe'nin etrafında tavaf ederken ve Kara Taş'a dokunurken yapılan jeton ödemeleri, hayırsever katkılar veya gelir getiren reklamlar yer alabilir. Bunların hepsi İslami geleneklerde hac deneyiminin temel unsurlarıdır ve inancın bir direği ve ücretsiz bir kamu yararı olarak yüceltilirler. Daha basit bir ifadeyle: Yerde ve sadece gerçekte tamamen "açık erişim "dirler.
Mekke'deki Kabe. (Wikimedia Commons)
Sanal hac, metaverse pazarının ötesinde, COVID-19 çağımızın da bir kanıtıdır. Pandemi, birçok kişiyi evde (tek başına ya da canlı yayın yoluyla) dua etmeye zorladı ve toplu Cuma namazlarının geçici olarak askıya alınmasına neden oldu. Müslüman hacılar da hacca katılım konusunda kısıtlamalarla karşılaştı ve çeşitli sağlık, hijyen ve sosyal mesafe kurallarına uymak zorunda kaldı. Örneğin, 2020 ve 2021 yıllarında Suudi Arabistan katılımı sınırlandırdı ve yabancılar, aşı olmayanlar ve kronik hastalığı olanlar için hac ziyaretini askıya aldı. Ayrıca, kitlesel toplantıları en aza indirmek ve hac öncesi ve sonrası PCR testi ve karantinayı zorunlu kılmak gibi bir dizi önleyici tedbiri de uygulamaya koydu. Bu lojistik engeller, hevesli hacıları koronavirüs gerçekliğinden çıkarıp siber bölgeye itti; şüphesiz gelişmekte olan metaverse için bu bir nimet.
Bu pandemik teknolojik dönüşe yanıt vermenin ötesinde, Türk Diyanet'in kararnamesi Suudi Arabistan'ın "Sanal Kara Taş" projesine doğrudan bir karşı çıkış işlevi gördü. Aralık 2021'de başlatılan bu proje, "bilgilendirici bir girişim" ve haccın yerini almasa da onu teşvik edecek bir sanal gerçeklik (VR) aracı olarak lanse ediliyor. Daha büyük bir proje olan "Medine Projesi"nin çatısı altında yer alan projenin gözetimi Mekke'deki Mescid-i Haram'ın imamına, teknolojik uygulaması ise yine Mekke'de bulunan Umm Al-Qura Üniversitesi'ndeki uzmanlara emanet edildi. Bu sanal girişim, bir VR başlığı (ya da "Kabe gözlüğü") satın alan kullanıcıların sanal olarak Kara Taş'ı ovmalarına olanak tanıyor. Taşın üç boyutlu kopyası bir buhurdanlık gibi aromatik bir madde yayıyor ve sanal hacıya kutsal şehirden canlı olarak yayınlanan duaları dinlerken onu hissetme ve koklama fırsatı sunuyor. Böylece deneyim, başta görme, koklama ve dokunma olmak üzere insan duyularının bazı bölümlerini harekete geçirmeyi amaçlıyordu.
Girişim o kadar yeni ki, Kabe'yi sanal olarak ziyaret etmek isteyenlerin metaverse üzerinden bağlantı kurmak zorunda kalıp kalmayacakları belirsizliğini koruyor. Şimdilik net olan şu ki, bazıları dijital alandaki bu modern görüntü dünyasını memnuniyetle karşılarken, diğerleri arttırılmış ve/veya sanal gerçeklik konusunda büyük tedirginlik duyuyor. Ülke içindeki ve dışındaki eleştirmenler Suudi Arabistan'ı "dini tahrif etmekle" suçluyor; bu, bazılarının İslam inancına yabancı olduğunu ya da doktrinel haznesinde sağlam bir temeli bulunmadığını düşündüğü kınanmaya değer bir yenilik ("bidat"). Buna karşılık, en son teknolojinin destekçileri sanal gerçekliğin aslında inancı güçlendirip yayabilecek, dindarlığı teşvik edebilecek, trafiği durdurabilecek ve iklim değişikliğinin felaket boyutlarına ulaştığı bir dönemde daha yeşil bir dünyayı teşvik edebilecek iyi bir yenilik ("bidat-ı hasene") olduğunu iddia ediyor.
Dini sistemler ve bunların görüntü teknolojileriyle ilişkileri söz konusu olduğunda coşku ve inatçılık garip ama istikrarlı yatak arkadaşları oluşturuyor. Yahudilik, Hıristiyanlık, İslam, Budizm ve diğer küresel inanç geleneklerinde imge sevgisi (ikonofili) çoğu zaman korku (ikonofobi) ve imha (ikonoklazm) ile el ele gider. Günümüzde olduğu gibi geçmişte de imge tartışmaları her yeni icat ya da değişimle birlikte şiddetlenmiştir. İslami gelenekler içinde, 20. yüzyıl matbaanın, litografinin, fotoğrafın, filmin ve dijital medyanın gelişine tanık oldu. Hepsinin destekçileri ve karşıtları oldu, özellikle de canlı varlıkların ışık siluetini yakalayan bir teknoloji olan fotoğrafın. Bu nedenle Suudi Arabistan'da portre fotoğrafçılığı başlangıçta yasaklanmış, ancak daha sonra İslam inancını ve Suudi yönetimini desteklemeye yardımcı olduğu için "kamu yararına" bir araç olarak benimsenmiştir. Bu inanç ve devlet ("din ve devlet") ikilisi içinde, Mekke ve Kabe'nin basılı fotoğrafları ve dijital görüntüleri, Müslüman kutsallığını hem fiziksel hem de psikolojik coğrafyalara sembolik olarak dağıtır ve güçlendirir.
Başta hac fotoğrafları ve Kâbe maketleri olmak üzere İslami hac ile bağlantılı diğer yaratıcı ifadeler de kaygılarla kuşatılmış durumda. Bazı din adamları "hac selfie'lerini" gösteriş ve sahte dindarlık biçimi olarak yasaklayan e-fetvalar yayınlamış olsa da, bunlar yine de son on yılda yaygın bir fenomen haline geldi. Emojiler, iPhone, Twitter ve Instagram'a dijital olarak kaydedilen, sosyal ağlara bağlı ve kontrol edilmesi zor bir figüratif öz-imgeleme biçimi olarak katıldılar. Buna rağmen, 2017 yılında Suudi Arabistan, trafik gibi lojistik kaygıları ve hacılar için "karışıklık ve rahatsızlığı" azaltma arzusunu gerekçe göstererek Mekke ve Medine camilerinde hac selfie'lerine yasak getirdi. Bu gerekçe, çetrefilli dini yargılardan etkili bir şekilde sıyrılmış ve daha fazla uluslararası fiyasko riskini azaltmıştır.
Kabe'nin maketini yapmak da son zamanlarda benzer şekilde popüler ve tartışmalı hale geldi. Dubai'den Türkiye'ye, İran'dan Malezya'ya, Kenya'dan New Jersey'e kadar dünyanın dört bir yanında öğrenciler ve yetişkinler Arapça dualar ederek ve İslam'ın kutsal kübik yapısının, genellikle Mekke'deki orijinal Kâbe'yi örten Kur'an ayetleriyle işlenmiş siyah kumaş olan kisveyi taklit eden kumaşla kaplı, küçültülmüş bir modelinin etrafında dolaşarak haccı kutluyor ya da hacca hazırlanıyor.
Okul ortamlarında bu uygulama, genç öğrencilere İslam inancının bazı temel ilkelerini ve uygulamalarını öğretmek için etkili bir deneyimsel öğrenme biçimi olarak övülmüştür. Diğer ortamlarda ise, özellikle Suudi Arabistan'daki Selefi din adamları tarafından verilen e-fetvalarda, Kabe modelleri, gerçek Kabe'nin yerine dini hürmet nesneleri haline gelebilecekleri ve/veya orijinal kutsal yapıya olan duygusal bağlılığı azaltabilecekleri gibi çeşitli nedenlerle "kınanacak bir yenilik" olarak değerlendirilmektedir. Başka bir deyişle, Kâbe'nin maddi bir simülakrına bağlı olarak Mekke'ye yapılan hayali bir hac yolculuğu. Tıpkı Zuckerberg'in avatarlarla dolu sanal dünyası gibi, bu da bir kez daha gerçek olmadığı için eleştiriliyor. Din adamları arasında pedagojik replikalar daha fazla kabul görürken, Kabe'ye maketler ve metaverse aracılığıyla erişme arzusu - çocuklar için Kabe oyun setleri ve hacla ilgili diğer el işi faaliyetlerinden bahsetmiyorum bile - gelecekte her yeni teknolojik buluş ve uygulama alanıyla birlikte büyümeyi ve çeşitlenmeyi vaat ediyor.
Tüketim kültürü ve turizm endüstrisi, kutsalı finansal kâr amacıyla büyütmek için daha fazla fırsat sunuyor. Gerçekten de, doktrinel merkeziyetçiliğinin ve sosyal-duygusal yönlerinin ötesinde, hac birçok inanç ve gelenekte büyük bir iştir. İslami hac ziyaretleri alanında uzmanlar sadece haccın önümüzdeki beş yıl içinde Suudi Arabistan'a 150 milyar dolar gelir getireceğini tahmin ediyor. Kutsal şehir Mekke'de restoranlar, oteller ve mağazalar mevsimsel satış artışlarının tadını çıkarırken, Medine'de yeni açılan Uluslararası Fuar ve Peygamber Muhammed'in Biyografisi ve İslam Medeniyeti Müzesi ziyaretçilere sürükleyici bir deneyimin yanı sıra müze mağazasından ve web sitesinden satın alınabilecek çeşitli adanmış hediyelik eşyalar sunuyor. Bu hatıralar arasında Kâbe'nin kapı örtüsünü, Muhammed'in Medine'deki mescidinin dua nişini ("mihrap") ve Kâbe'nin Kara Taşı'nı tasvir eden çocuk seccadeleri de yer alıyor; bu seccadeler sanal gerçeklik ve yeni gelişen metaverse hakkındaki güncel tartışmaların merkezinde yer alıyor.
Ancak hac objeleri ve hediyelik eşyaları sadece geç kapitalist bir olgu olarak düşünülmemelidir. Bunlar yüzyıllar öncesine uzanmakta ve resimli hac sertifikalarından camilerdeki Mekke ve Medine tasvirlerine ve İslami dini bayramlarda özellikle iyi satış yapan saatler, kar küreleri ve Kabe lambaları gibi modern dini ürünlere kadar bir dizi görsel temsil ve maddi yinelemeyi içermektedir. Bu "talep mevsimlerinde", dini metalar popüler hale gelir ve dindarlık ifadelerini tetikleyebilir. Aynı şeyin, hacı adayını kutsal olanı simüle edilmiş - ve dolayısıyla tamamen "öteki" - bir aleme dağıtan ve yol boyunca hem heyecan hem de endişe yaratan bir rotaya iten sanal hac için de geçerli olduğu söylenebilir.
Bir dini eşya mağazasındaki Kabe maketi, Eyüp, İstanbul. (Christiane Gruber)
İslam'ın kutsal mekânları, özellikle Mekke ve Medine, maddi temsiller, görsel simülasyonlar, mimari kopyalar ve alıntılar ve işlemeli kisve panoları, kutsal toprak örnekleri, Zemzem suyu şişeleri ve Peygamber Muhammed'in emanetleri gibi maddi eserler aracılığıyla "dolaşıma girmektedir". Bu aktarım sürecine katılan işletmeler ve kurumlar, bireyler ve şirketlerin yanı sıra camiler ve müzeleri de içeren çok sayıdadır. Son ikisi geçmişte ayrı kurumsal varlıklar olarak işlev görme eğilimindeyken, bugün bir araya geliyorlar. Sonuç olarak, cami-müzeler kültürel ve dini alanların kesiştiği noktada yer almakta ve turizm ile hac ziyaretini birbirine yaklaştırmaktadır. Tıpkı gerçeklik ve metaverse gibi, İslam dünyasındaki camiler ve müzelerin faaliyet alanları da hem umut verici hem de sorunlu şekillerde örtüşmeye başlıyor. Bu durum özellikle "İslam medeniyeti müzesi" olarak bilinen ve giderek büyüyen melez kurumsal oluşum için geçerli.
Bazı çağdaş camiler, cemaatle namaz kılınan mekânlar olarak orijinal işlevlerini korurken, aynı zamanda İslam'ın en kutsal şehirlerine şapka çıkarıyor. İstanbul'un Gebze Organize Sanayi Bölgesi'nde 2015 yılında açılan GOSP Camii için de durum böyledir. Kübik yapısı, simsiyah taşları ve Kabe'yi ve kisvesini hatırlatan yazılı şeritleri ile altın kubbesi Kudüs'teki Kubbet-üs Sahra'ya dolaylı bir gönderme yapar gibidir. Bu estetik tarz, mimarlık pratiğindeki mimetik ve tepkiselliğin ötesine geçerek, büyük olasılıkla Gebze'nin Türkiye'deki ithalatı hem finans hem de dindarlık açısından "birleştiren" yeni bir kutsanmış ticari alan olarak tahayyülü de dahil olmak üzere daha büyük metaforları harekete geçiriyor. Caminin şık ve özgüvenli görünümü, Türkiye'nin dindar iş dünyasının zenginliğini ve etkisini de vurguluyor.
GOSP Camii, Gebze, İstanbul. (Christiane Gruber)
Bu siyasi yapının zirvesinde yer alan Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, sonuncusu Nisan 2022'de açılan İslam Medeniyetleri Müzesi olmak üzere devasa iç inşaat projelerine imza attı. Bu müze, İstanbul'un Çamlıca Tepesi'nde yer alan neo-Osmanlı bir camiyi de içeren bir kompleksin parçası. Müze olarak işlevine ve bir cami kompleksi içindeki konumuna rağmen İslam Medeniyetleri Müzesi, Milli Saraylar Daire Başkanlığı'nın himayesi altındadır. Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle hızlandırılan bu stratejik bürokratik sınıflandırma, yeni müzedeki 110.000 metrekarelik sergileme alanını doldurmak için diğer Türk koleksiyonlarından yaklaşık 800 objenin transfer edilmesine izin verdi. Dini eşyalar, bilimsel aletler, silahlar, seramikler ve sikkelerin yanı sıra kapalı alanda dijital modeller ve yüksek teknoloji ürünü projeksiyonların yanı sıra dua sesleri, dindar tonlamalar ve hatta galeriler boyunca dolaşan savaş homurtuları da yer alıyor.
Yerleri değiştirilen kutsal İslami objeler arasında, başta kisve parçaları ve Kabe'nin kapısının anahtarları olmak üzere hacla ilgili eşyaların yanı sıra Peygamber Muhammed'in mübarek hırkası, sandaletleri ve birkaç tutam saçı gibi kutsal emanetler de yer alıyor. Özellikle "mübarek saçları" ("sakal-ı şerif") Muhammed'in bedensel bir emanetine en yakın olanıdır ve bu nedenle auratik güce sahip gizli olarak kabul edilir. Osmanlı topraklarında değerli bir emanetti ve imparatorluğun dört bir yanındaki camilerin temelinde kutsallaştırıcı bir nesne olarak hizmet etti. Buna ek olarak, 19. yüzyılda Peygamber Muhammed'in saçı, Osmanlı İmparatorluğu'nun o dönemde İslam'ın üç kutsal şehri olan Mekke, Medine ve Kudüs'ü de içine alan genişleyen topraklarının bir işareti haline gelmiştir. Müzenin anlatım ve sergileme stratejileri aracılığıyla Erdoğan ve Çamlıca kompleksindeki küratör ekibi, küresel sahnede İslam için bir Türk velayet iddiasında bulunuyor. Peygamber Muhammed'in emanetlerini İstanbul'da müze ve arşive dönüştürülen eski bir hanedan ikametgahı ve idari merkez olan Topkapı Sarayı'nda toplayan Osmanlılar gibi, küresel egemenlik için daha büyük bir rekabete giriyorlar.
Muhammed Peygamber'in kutsal saç emaneti, İstanbul Çamlıca'daki İslam Medeniyetleri Müzesi'nde sergileniyor. (Christiane Gruber)
İstanbul Büyük Çamlıca Camii Külliyesi'nde yer alan İslam Medeniyetleri Müzesi, cami estetiğini ve akustiğini taklit ederek özenli bir tasarımla Müslümanların kutsal yaşam dünyasını işliyor ve yansıtıyor. Bununla birlikte, "İslam medeniyetini" sergileyen ilk kurum değildir. Ondan önce, Türk/seküler objeleri İslami/dinsel koleksiyonlarından daha fazla vurgulanan İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi de dahil olmak üzere diğerleri geldi (Peygamber Muhammed'in emanetlerine adanmış yeni bir galerinin açıldığı 2014 yenilemesinden bu yana durum artık böyle değil). Birleşik Arap Emirlikleri'nde 2008 yılında açılan Sharjah İslam Medeniyeti Müzesi de bu türe giriyor. Berlin'deki İslam Sanatı Müzesi ile yapılan işbirliği sonucunda ortaya çıkan müzenin dış kubbesi Kubbetü's-Sahra'yı anımsatırken, iç mekânında İslam inancı ve tarihine adanmış sergiler yer alıyor. Bunlar arasında Kur'an'ın eski bir kopyası, bir kisve parçası ve cami modellerinin yanı sıra "dokunmatik ekran nesline" ve İslami kökleri ve gelenekleriyle bağlantı kurmak isteyen genç Emiratilere hitap eden interaktif araçlar da yer alıyor. Burada da müze, hem milliyetçiliği hem de kendisi de devlet sınırlarına bağlı olmayan bir din olan İslam'ı içeren bir kimlik arayışını içeriyor.
Müze çalışmaları uzmanı Carol Duncan'ın da vurguladığı gibi, bu ritüel yönü kamusal sanat müzelerinin tekrarlayan bir özelliğidir. Yine de yenilikçi olan, günümüzün en gelişmiş dijital teknolojilerinin artık genişlemekte olan İslami müzecilik alanında coşkuyla benimsenmesidir. Hologramlar ve sanal gerçeklik de dahil olmak üzere bu tür teknolojiler, Uluslararası Muhammed Peygamberin Biyografisi ve İslam Medeniyeti Fuarı ve Müzesi'nin merkezinde yer alıyor. 2021 yılında açılacak olan müze, amacı "gerçek İslam'ı" sunmak olan uluslararası bir sivil toplum kuruluşu olan Dünya Müslüman Birliği tarafından denetleniyor. Vizyon bildirgesinde müze, kendi görev tanımının altını çizerek bunu İslam'ın "saf imajını" da içerecek şekilde genişletiyor. "Saf" terimi, dinin bozulmamış bir biçimine atıfta bulunmayı amaçlasa da, dilbilimsel olarak, kendisi de tamamen hayali, maddesizleştirilmiş bir dünya olan metaverse yakın duruyor. Gerçekten de, Peygamber'in Medine'deki camisinin dijital sunumunda olduğu gibi, müzenin içeriğinin önemli bir kısmı 3D ekranlarda yanıp sönen piksellerden ve Muhammed'in zamanındaki toplumun bir simülasyonunu hayata geçiren filmlerden oluşuyor. Ayrıca müze, resmi videosunda Muhammed'i yumuşak güç yoluyla savunmak, kardeşlik bağlarını güçlendirmek ve dünya çapında barış ve hoşgörüyü teşvik etmek için bir araç olarak lanse ediliyor. Dini-kültürel diplomasinin bir biçimi olarak bu tür müzeler, İslam'ı kimin ve nasıl temsil edeceği konusunda rekabetçi bir yarışa giriyor. Bu nedenle müzecilikten çok metafizik soruları gündeme getirirler.
Camiler, müzeler ve metaverse artık giderek sanallaşan bir dünyada kesişiyor. Bir cami dijital olarak gezilebilir, bir müze stereoskopik görüntüler kullanabilir ve camiye benzer bir his verebilir ve metaverse hepsini kapsayabilir. Bu alanların yakın zamanda bulanıklaşması, maddi gerçeklik ile dijital yapaylık arasındaki sözde belirgin ayrımın ortadan kalktığını, bir yandan icatları diğer yandan da emirleri teşvik ettiğini ortaya koyuyor. Teknolojik ve doktrinsel meselelerin ötesinde, geriye kalan bir soru şudur: Hayali ya da gerçek olmayanın İslami emik gelenekler içindeki yeri nasıl açıklanabilir ve gelecekteki potansiyel yörüngesi nedir? Bu soru bazı "meta" düşünceleri harekete geçirebilir.
Avrupa felsefe geleneğinde simülakr sorunu, orijinal bir nesnenin niteliklerini yitiren bir benzerliği içerdiği için esasen Platoncu bir sorundur. Filozof Gilles Deleuze'ün de işaret ettiği gibi bu fark, temel bir benzeşmezliktir. Bazı durumlarda, akademisyenlerin ileri sürdüğü gibi, simülasyon kendi modelini öldürerek gerçeğe dönüşür. Dahası, maddi gerçekliğin yerini alan simüle edilmiş algılar ve kurgusal dünyalar "gerçekten daha gerçek" hale gelir - epistemolojik bir aldatma ve varoluşsal yer değiştirme sürecini içeren tekinsiz bir taklit.
Geçmişe dönersek, simülakr yüzyıllardır İslami rüya teorisinde güçlü bir yer tutmuş ve modern çağda hareketli görüntüden metaverse kadar teknolojik ilerlemelerle daha da ilgi çekmiştir. Klasik İslam oneiromantik (rüya) düşüncesinde, rüya alemi birey tarafından değil Tanrı tarafından yaratılmış "gerçek bir gerçekliktir". Bir "benzerlikler dünyası" ("alem ül-mithal") olarak bu aşkın gerçeklik, maddi olmasa da ontolojik olarak otantik ve algısal olarak anlaşılabilir olan imgeler veya benzerlikler içerir. Bu tarihsel İslami "benzetmeler dünyası", gerçekliği aldatmacayla, hakikati kurguyla, ilksel olanı fantazmagorik olanla değiştirmeye çalışmayan, imgelerle dolu, soyut bir boyut olarak metaverse yaklaşmak için premodern bir matris olarak geleceğe yönelik bir fırsat sunmaktadır.
Similitüdler (simülakrlardan ziyade) metafiziksel olanla, yani son derece bedensiz olanla gerçek anlamda ilgilenir. Dahası, katılımcılarını dışsal değil içsel bir yolculukla ilahi olana yaklaşmaya davet eden bir düş ortamı yaratırlar. Metaverse hac, eğer bir gün gerçekleşirse, olumlu terimlerle bir kalp yolculuğu ("sefer el-kalb") olarak ifade edilebilir. Sufi geleneğinin merkezinde yer alan ve "kalbin Kabe'si" kavramıyla bağlantılı olan bu ruhani hareket, "diğer gözü" harekete geçirmeyi, algıyı görmeden içgörüye kaydırmayı amaçlar. Cami ve müze gibi, Müslüman metaverse de yasakları teşvik eden aldatıcı bir simülakr olarak değil, İslami metafizik düşünceyi bambaşka bir boyuta fırlatan yüce bir hayal dünyası olarak işlev görebilir.
Christiane Gruber, 30 Kasım 2022, The New Lines Magazine
(Christiane Gruber, Michigan Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü'nde İslam sanatı profesörü ve 'Khamseen: Islamic Art History Online- Hamsin: Çevrimiçi İslam Sanat Tarihi'nin kurucu direktörüdür: Yazıları Newsweek, The Conversation ve Prospect Magazine'de yer almış ve araştırmaları çeşitli akademik dergilerde yayınlanmıştır.)
Mustafa Tamer, 13.01.2023, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri-Analiz, Onlar Ne Diyor?
Mustafa Tamer Yayınları
Onlar Ne Diyor?
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.