Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
Is the Chinese Dream Turning into a Chinese Nightmare for Beijing?
"Çin'in ekonomik gücü, siyasi cazibesi ve duruşu gibi "Çin Rüyası" küresel olarak aşınıyor."
"Amerika Birleşik Devletleri ve Çin yeni bir soğuk savaşın içinde mi?" sorusu çok da zorlayıcı değil. Cevap evettir. Daha ilgi çekici bir soru şu olabilir: "ABD ve Çin önceki Soğuk Savaş'ın hatalarından kaçınabilir mi?"
Bu hatalardan biri de korkuya dayalı bir saflıktı; rakip gücün tüm övünme ve iddialarını (Nikita Kruşçev'in "Sizi gömeceğiz!" açıklamasını düşünün) doğru kabul etme ve bunu yaparken de mantıklı, gerilimi azaltıcı yanıtlar verme şansını kaçırma eğilimi. Xi Jinping'in Moskova ziyareti ve Çin'in "dünya düzeninin bekçiliğini yapmaya" hazır olduğu yönündeki övünmelerinin ardından, Çin'in dış politika ortamına daha yakından bakmak faydalı olabilir. Çin'in övünmeleri gerçeklikle örtüşüyor mu, yoksa Çin'in küresel konumu gelgitteki bir sahil evi gibi zayıflıyor mu?
"Çin Rüyası" küresel olarak -Çin'in ekonomik gücü, siyasi cazibesi ve konumu- dünyanın zirvesinde olmaktan çok uzakta, aşınıyor. Bazı temel göstergeler, Amerika Birleşik Devletleri ve "kolektif Batı" ile olan destansı çatışmada Çin'in son on yılda hiç olmadığı kadar zayıf olduğunu ortaya koyuyor.
Başlangıç olarak ekonomik boyutları ele alalım. Büyük güçlerin nüfuzunun kilit araçlarından biri uzun zamandır doğrudan yabancı yatırım (DYY) olmuştur ve bu aynı zamanda Çin'in kendi ekonomik sağlığı için de hayati önem taşımaktadır. Çin'in 2001'deki "Dışarı Çık" politikasıyla teşvik edilen ve 2013'te Kuşak ve Yol Girişimi (BRI) ile daha da güçlenen Çin'in dışarıya yaptığı doğrudan yabancı yatırımlar 2005'te 10 milyar dolardan 2017'de 170 milyar doların üzerine çıkarak istikrarlı bir şekilde büyüdü.
O zamandan bu yana, American Enterprise Institute'a göre 2022'deki yüzde 15'lik düşüş de dahil olmak üzere, son beş yılın dördünde dışarıya yapılan DYY'de düşüş görüldü. Daha önce yüksek katma değerli üretim kapasitesi ve zayıf düzenlemeleri nedeniyle tercih edilen bir yer olan Avrupa'ya yapılan Çin yatırımları da keskin bir şekilde düştü.
Almanya, İtalya ve AB'nin kendisi gibi bir zamanların hevesli ortakları yatırım tarama mekanizmalarını benimsedi ya da güçlendirdi ve Çin'in önemli satın almalarını engelledi. Çin uygulamaları ve kısıtlamalarıyla ilgili kronik ticari şikayetleri ele alması beklenen bir karşılıklı yatırım anlaşması, Çin'in yaygın insan hakları ihlalleri ve kısasa kısas bireysel yaptırımlar nedeniyle Avrupa Parlamentosu'nda durdu.
Diğer yönden bakıldığında, Avrupa'dan Çin'e yapılan yatırımlar 2018'den sonra geçen yıl toparlanana kadar istikrarlı bir şekilde düştü. Ancak Rhodium Group rakamlarının da gösterdiği gibi, Çin'e yönelik doğrudan yabancı yatırım girişi, Avrupa'nın Çin'deki doğrudan yabancı yatırımlarının neredeyse yüzde 90'ının sadece dört ülkeden geldiği bir noktaya yoğunlaştı.
Rhodium raporu, koronavirüs salgını sırasında "ülkede zaten mevcut olmayan neredeyse hiçbir Avrupalı yatırımcının doğrudan yatırım yapmadığını" belirtiyor. 2018'de Çin GSYH'sinin yüzde 7,5'ini oluşturan Avrupa yatırımlarının etkisi, üç yıl sonra yüzde 2,8'e düştü.
Çin'in ekonomik gücüne yönelik en ciddi meydan okuma ABD'den geldi. Trump yönetimi sırasında uygulamaya konulan yüksek gümrük vergileri ve kısıtlamalar Joe Biden döneminde de devam etti. Yabancı (Çin yatırımları olarak okunabilir) yatırımlara yönelik incelemeler genişletildi ve Çin'e yüksek teknoloji ürünlerinin satışını engelleyen politikalar uygulandı - sadece ABD'den değil, aynı zamanda ürünleri ABD bileşenlerine sahip olan diğer ülkelerdeki şirketlerden de. Washington, Huawei ve TikTok'u engelleme çabalarını iki katına çıkarırken, ABD'nin yüksek teknolojili mal üretimini kendi ülkesinde sübvanse etmek ve "friendshoring" yatırımlarını güvenilir müttefik ve ortaklara yönlendirmek için yasalar çıkardı.
Ekonomik bir dev olarak Çin'in özellikle Asya, Afrika ve alternatif bir kalkınma modeli sunduğunu iddia ettiği diğer yerlerde alternatifleri var. Ancak burada da Çin'in varlığının gücü tükenmiş durumda. Bir zamanlar Çin etkisinin yayılması için en önemli araç olan KYG ülkelerine yapılan yıllık yatırımlar, bugün sadece beş yıl öncesinin yarısından daha az. Ve bunların çoğu ciddi borç sorunları olan ülkelerde. Foreign Policy'de yayınlanan bir raporda belirtildiği gibi, "Çin dost edinebilir ya da bacak kırabilir. İkisini birden yapamaz."
Bazı yerlerde Çin "modeli" öğretici olmaktan çok yıkıcı oldu. Pekin'in Sri Lanka'ya Çin'den ödünç aldığı parayla inşa ettiği Hambantota limanını devretmesi için yaptığı zorbalık, Pekin'in yeni dünya düzeninin koruyucusu olarak itibarını pek de artırmadı. Aslında, Pew Research'e göre, Çin'e yönelik olumlu görüşler dünya genelinde keskin bir düşüş gösterdi; bu düşüş, Çin'in koronavirüs sırasındaki "dijital otoriterliği", acımasız ve başarısız tecrit politikası ve Rusya'nın Ukrayna'yı işgaline verdiği destekle pekişti.
Genelde ABD'den daha az sert olan Avrupa'da Çin, dünyanın en gelişmiş ekonomileriyle bir zamanlar gelişen bağlarını ucuz petrol ve Alexander Gabuev'in deyimiyle "yeni vasalı" Rusya'nın umutsuzca kucaklanması karşılığında takas etmenin eşiğinde. Nisan 2022'deki AB-Çin zirvesinde Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen açık sözlüydü: "BM Güvenlik Konseyi'nin daimi üyesi olarak Çin'in özel bir sorumluluğu var. Hiçbir Avrupa vatandaşı Rusya'nın savaş yürütme kabiliyetine verilecek herhangi bir desteği anlayışla karşılayamaz." Haklı da. Şubat 2023'te Münih Güvenlik Konferansı tarafından hazırlanan bir rapor, Hindistan ve Brezilya da dahil olmak üzere dünya genelinde ankete katılanların üçte ikisinin Çin'in Rusya'nın Ukrayna'yı işgaline verdiği desteğin kendilerini Çin'in emellerine karşı temkinli hale getirdiğini düşündüğünü gösterdi.
AB'nin yeni Doğu Avrupalı üyeleri arasında Pekin'in çokça lanse ettiği "CEE+" çerçevesi, Çin'in Ukrayna'nın egemenliğinin yok edildiğini görme isteği ve Litvanya gibi az da olsa Tayvan'a kayan ülkelere yönelik zorbalığı nedeniyle çöktü. Çin ayrıca Avrupa'daki en önemli ticaret ve yatırım ortaklarından biri olan Ukrayna'yı da kaybetmiş oldu. Bir noktada. Volodymyr Zelensky Ukrayna'yı "Çin'in Avrupa'ya açılan köprüsü" olarak sunmuş ve Çinli şirketler Donetsk yakınlarında Avrupa'nın en büyük rüzgar çiftliğinin inşasına ve şu anda harabe halinde olan Mariupol limanının yeniden donatılmasına başlamıştı.
Eğer Batı ittifak yapısını zayıflatmak Pekin'in amaçlarından biriyse, bu şimdi her zamankinden daha uzak. Ukrayna ve Moldova AB'ye aday ülke statüsüne yükseltildi ve Pekin'in görüşüne göre Batı'nın küresel egemenliğinin somutlaşmış hali olan NATO, Xi'nin Moskova'daki "en iyi dostunun" eylemleriyle yeni bir hayat, güç ve üye kazandı. Çin'in bakış açısından daha da kötüsü, ittifak artık Çin'in kendi mahallesini de güvenlik duruşuna dahil etmiş durumda. NATO 2022 yılında Hint-Pasifik bölgesini resmen "ortak güvenlik çıkarlarının" bir parçası olarak ilan etti. Başkan Joe Biden yönetimindeki ABD, bu bölgedeki Dörtlü Güvenlik Diyaloğu veya Quadrilateral (Hindistan, Avustralya, Japonya ve ABD'den oluşan) gibi politika girişimlerinin önemini önemli ölçüde artırdı ve Avustralya'ya nükleer enerjiyle çalışan denizaltılar satmak ve Filipinler'e ABD üsleri eklemek gibi bölgede daha kaslı bir ABD varlığını destekleyen adımlar attı.
Kesinlikle askeri bir ittifak olmayan AB bile "açık ve kurallara dayalı" bir Güney Çin Denizi'ni güvence altına alma stratejik hedefini benimsedi - Çin'in neredeyse tamamı üzerindeki tek taraflı iddialarını doğrudan reddetti - ve bu söylemi eylemle destekledi. Bu ay, Kuşak ve Yol Girişimi'ni imzalayan tek G-7 ülkesi ve bir zamanlar Çin yatırımlarına en açık ülke olan İtalya, iki uçak gemisinden birinin bölgeye konuşlandırılacağını duyurdu ve yeni nesil bir savaş uçağı geliştirmek ve üretmek için Japonya ve İngiltere ile üçlü bir anlaşmayı onayladı.
Çin'in yükselişi hiçbir yerde Japonya'da olduğu kadar endişe ile karşılanmamıştır. Çin'in etkisine karşı koymak için bugün yaygın olarak benimsenen "Özgür ve Açık Hint-Pasifik" kavramını ilk ortaya atan dönemin Başbakanı Shinzo Abe'ydi. Yakın zamanda Japonya savunma bütçesini iki katına çıkarmış, "savunma" kavramının ne anlama geldiğini yeniden kavramsallaştırmış ve yeni, daha yüksek kaliteli silahlara yönelmiştir. Bunların bir kısmı Kuzey Kore'nin tehditkar eylemlerine bir yanıt olarak ortaya çıksa da, Japonya'nın Aralık 2022'de kabul edilen yeni ulusal güvenlik stratejisi, Çin'in "benzeri görülmemiş ve en büyük stratejik meydan okumayı" temsil ettiğini açıkça ortaya koymaktadır.
Çin için daha da istenmeyen bir gelişme ise ABD'de ve başka yerlerde Rusya'nın Ukrayna'daki eylemleri ile Çin'in Tayvan'a karşı olası eylemleri arasında yapılan ve Pekin tarafından reddedilen karşılaştırmadır. Bir alarm zili olarak, ses daha net olamazdı. Ukrayna'ya üst düzey bir ziyaret gerçekleştiren Japonya Başbakanı Fumio Kishida "Bugünün Ukrayna'sı yarının Doğu Asya'sı olabilir" dedi.
Çin için haberler o kadar da kötü değil. Bir numaralı ortağı Amerika Birleşik Devletleri de dahil olmak üzere dış ticaret artıyor. Pekin, Suudi Arabistan ve İran arasındaki son anlaşmayı kolaylaştırarak önemli bir başarı elde etti, Honduras taraf değiştirdi ve Avrupalı liderler yanlarında işadamı gruplarıyla Pekin'e gitmeye devam ediyor. Ancak genel olarak kötüleşen uluslararası ortam, Xi ve Çin Komünist Partisi için cesaret verici değil, zira aynı zamanda ülke içinde dramatik bir şekilde yavaşlayan büyüme oranı, felaket bir koronavirüs politikasının sonuçları ve hem azalan hem de yaşlanan bir nüfusla hesaplaşmak zorunda.
Otoriter liderlerin kendi ülkelerinde iktidarda kalmak için milliyetçiliği kullanmaları gerektiğinde cesur sözler ve övünmeler gereklidir. Ancak bu sözler ne dışarıdan gözlemciler tarafından aksi kanıtlar karşısında ne de yeni Soğuk Savaş'ın soğuk kalmasını sağlamaya çalışan politika yapıcılar tarafından yutulmamalıdır.
Ronald H. Linden, 3 Nisan 2023, The National Interest
(Ronald H. Linden, Pittsburgh Üniversitesi'nde Siyaset Bilimi Emeritus Profesörüdür. Kendisi 2023 baharı boyunca Roma Sapienza Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümü'nde Misafir Profesör olarak görev yapmıştır. Son yayınları arasında "Sırada Moldova mı Var? Brigadoon in a Tough Neighborhood," The National Interest, 22 Mayıs 2022, ve "No Limits? Çin, Rusya ve Ukrayna" (Emilia Zankina ile birlikte) Eurozine, 4 Mayıs 2022.)
Seçkin Deniz, 15.05.2023, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri ve Yansımalar
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.