Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
Perfect Storm: Niger’s Uranium Amidst Sahelian Chaos
- Temmuz 2023'te Nijer'de gerçekleşen bir darbenin ardından, ülke ile Nijer'in uzun süredir güvenlik ortağı olan Fransa arasındaki ilişkiler altüst oldu. Cunta, Fransız karşıtı duyguların yükseldiği ve Fransız terörle mücadele operasyonlarına olan güvenin kaybolduğu bir ortamda Fransız diplomatik ve askeri güçlerini sınır dışı ediyor.
- Fransa'nın nükleer enerji santralleri için kilit hammadde kaynaklarından biri olan Nijer'in uranyum madenleri, Fransa'nın çekilmesiyle belirsiz bir gelecekle karşı karşıya.
- Bunun Nijer ve bölge için ekonomik ve siyasi sonuçları geniş çaplı ve beklenmedik olabilir. Nijer merkezi bir ihracat ve önemli bir istihdam kaynağına erişimini kaybedebilirken, Avrupa da kendi uzun süreli enerji krizinin ortasında önemli bir enerji kaynağını kaybedebilir.
- En kötü ihtimalle cihatçı bir grup Nijer'in madenlerine erişim sağlayabilir ki bu da Nijer ve Batı için bir halkla ilişkiler kabusu olur.
Niamey ve Paris arasında birkaç hafta süren gergin diplomatik müzakereler ve kılıçların çekilmesinin ardından Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un hükümeti Eylül ayı sonunda Büyükelçi Sylvain Itte ve diplomatik personeli Nijer'den geri çekti. Fransa'nın askeri misyonu da 2023 yılı sonuna kadar geri çekilmeyi planlıyor. Nijer'in cunta hükümeti Fransa ile devam eden bir güvenlik ilişkisine tamamen ilgisiz görünüyor ve bu da Devlet Başkanı Mohamed Bazoum'un 6 Temmuz 2023'te devrilmesini teşvik etmiş olabilecek bir güven eksikliğini yansıtıyor.
Fransa'nın çekilmesi, Fransız firması Orano'nun Nijer'in kuzeydoğusundaki uranyum projesinin sonu olabilir. Paris'in yüzde 90 hisseyle kontrol ettiği Orano şimdiden Moğolistan'a ve Orta Asya'daki diğer ortaklarına yönelmiş durumda. Şirket, Paris'in aksine, daha az engelleyici güvenlik ortamlarında yeni ilişkiler kurmakla ilgileniyor gibi görünüyor. Macron'un Orta Asya'ya yaptığı son gezi, Fransa'nın enerji politikasında ve yatırımlarında bir eksen kaymasını yansıtıyor olabilir. Fransız yatırımı olmadan Nijer'in madenleri atıl kalabilir ya da kötü niyetli bir aktör tarafından işgal edilebilir.
Nijer'de Cunta
Nijer, darbelerin hızla geri döndüğü Sahel'de düşen son domino taşı. Mali'de iki kez, Burkina Faso ve Gine'de 2021'den bu yana yaşanan darbeler hükümetleri devirdi. Niamey'de Cumhurbaşkanlığı Muhafızları liderliğindeki bir askeri cunta, aynı zamanda Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu'nun (ECOWAS) başkanı ve Fransa ile ABD'nin müttefiki olan Bazoum'a karşı 26 Temmuz 2023'te bir darbe düzenledi. Wagner Grubu ile görüşmek üzere Mali'ye bir general gönderen cunta hükümeti ECOWAS ile tartışmaya girmiş, birçok üye ülke Nijer'e sınırlarını kapatmış ve Bazoum'u iktidara döndürmek için askeri müdahale tehdidinde bulunmuştur.
Fransa'nın Nijerya Uranyum Projesi
Fransa, enerji üretiminde kilit bir kaynak olarak nükleer enerjiye güvenmektedir. Fransa elektriğinin yaklaşık yüzde 70'ini nükleer enerjiden elde etmektedir. Nijer, son on yılda Fransa'nın uranyum ithalatının yüzde 20'sini gerçekleştirerek, yüzde 27 ile Kazakistan'ın ardından ikinci en büyük tedarikçisi oldu. Orano, Nijer'deki üç madende çoğunluk hissesine sahip: Aïr, Akokan ve Imouraren.
Bugün sadece Aïr madeni faaliyet gösterirken, Akokan rehabilitasyon modunda ve Imouraren ise elverişsiz piyasa koşulları nedeniyle kapatılmış durumda. Fransa'da pek çok kişi Fransa'ya düşman bir cunta hükümetinin Fransa'nın enerji santralleri için kritik öneme sahip uranyum rezervlerine erişimini kısıtlayabileceğinden korkuyor. Bazı politikacılar bu endişeyi bir güvenlik meselesi olarak abartsa da, bu yataklar giderek istikrarsızlaşan Mali sınırına çok yakın bir konumda bulunuyor.
Nijer'in Uranyum ve Terörizm Geçmişi
Nijer'in uranyum madenleri, özellikle de Somaïr madeni, geçmişte İslami Mağrip El Kaidesi (AQIM) tarafından hedef alınmıştır. 2010 yılında beş Fransız ve iki Afrikalı maden çalışanı yakınlardaki Arlit kasabasında kaçırıldı. AQIM 2013 yılında madende bir aracı patlatarak bir çalışanı öldürdü. Ardından 2016'da AQIM'in El Nasır Tugayı madene bir roket saldırısı düzenlediğini üstlendi, ancak herhangi bir can kaybı yaşanmadı.
Büyük Sahel İslam Devleti (ISGS) ve AQIM arasındaki rekabet, sınırlı liderliğe sahip şiddet yanlısı bir paralı asker gücünün (Wagner Grubu) mücadeleye katılması ve Nijer'deki darbe sonrası istikrarsız ortam mükemmel bir fırtına oluşturabilir. Ne yazık ki Nijer'in uranyum madenleri bu fırtınanın merkezinde yer alıyor olabilir.
AQIM 2015 öncesinde Mali ve Nijer'deki başlıca terörist grup olmasına rağmen, ISGS'nin kuruluşu ve genişlemesi son derece hızlı gerçekleşmiştir. Barkhane Operasyonu'nun 2022'de geri çekilmesinden sonra ve Birleşmiş Milletler Mali Çok Boyutlu Entegre İstikrar Misyonu (MINUSMA) Mali'de çekilmeye devam ederken, hem AQIM hem de ISGS sömürecekleri ve mücadele edecekleri yeni bölgeler buldular. Wagner destekli Mali ordu güçleri ile Mali'deki Tuareg ayrılıkçıları ve AQIM arasındaki çatışmalar son zamanlarda her ikisi de Nijer'e sınır olan Kidal ve Gao vilayetlerine taşındı. Çatışmaların Menaka eyaletine sıçraması Nijer'in kuzeybatı sınırında, ülkenin uranyum madenlerinin yakınında ciddi etkiler yaratabilir.
Nijer'in Uranyum Tehdidi Bugün
Sahel'deki Boko Haram ve Tuareg ayrılıkçı güçlerinin yanı sıra AQIM ve ISGS arasında artan rekabet Nijer'in madenlerini tehdit altına sokabilir. Bu güçler Wagner Group ve Nijer, Mali, Burkina Faso ve daha birçok ülkenin ulusal ordularıyla savaşıyor. Nijer hükümetinin Nijer'in en önemli ekonomik ihracatlarından birine erişimine saldırmak, bu gruplardan herhangi biri için rakip bir aktörü hedef almak ve kendi cihatçı güç mücadelelerinde meşruiyet sinyali vermek için meşru bir strateji olacaktır.
Sahadaki koşullar cihatçıların saldırılarını destekliyor. Mali şu anda Cunta Başkanı Assimi Goïta'nın Batı karşıtı gündeminin ürettiği bir güvenlik boşluğu ile karşı karşıya. Fransız ve BM güçlerinin Mali ve Nijer'den çekilmesi, AQIM ve ISGS tarafından doldurulan önemli boşluklar bırakmaktadır. Wagner Grubu'nun infaz programı, insan hakları ihlalleri ve başarısız terörle mücadele faaliyetleri Mali'yi istikrarsızlaştırmaya devam edecek, Mali devletinin güvensizliğini hızlandıracak ve muhtemelen Nijer ile kalan Mali sınır güvenlik güçlerini ortadan kaldıracaktır. Nijer'in büyük cihatçı saldırılara direnme kabiliyeti muhtemelen çok yakında test edilecektir.
Fransa'nın Nijer'deki cunta hükümetiyle süregelen diplomatik anlaşmazlığı, uranyum madenlerinin Fransız kontrolündeki unsurlarına karşı cezalandırıcı önlemler alınmasına yol açarak bu madenlerin eskisinden daha az korunmasına neden olabilir. Orano'nun madencilik iş birimi başkanı, Nijer'in Orano'nun madenleri için güvenlik sağladığını açıkça belirtmiş olsa da, Fransa Nijer'den askeri desteğini çektikçe bu tür güvenlik operasyonlarının kapasitesi giderek daha az netleşiyor.
Nijer'in uranyum rezervleri bir "kirli bomba" için doğrudan bir yayılma riski teşkil etmese de, cihatçıların bir uranyum madenini kontrol etmesi halkla ilişkiler açısından bir kabus olur ve dezenformasyon kampanyalarını besleyebilir. Uranyumun konsantre edilmesi son derece pahalıdır ve "silah haline getirilmiş" bir forma dönüştürülmesi çok pahalı ve teknolojik açıdan engelleyici adımlar gerektirecektir. AQIM veya ISGS'nin bir madene erişimi silah geliştirmeye giden bir yol olarak kullanmaya çalışması pek olası değildir. Bu gruplardan birinin bu uranyumu başka bir yere kaçırmaya çalışması durumunda da çok sayıda sorunla karşılaşacaklardır. Zenginleştirme için gereken uranyum miktarı muhtemelen uluslararası nakliyeyi gerektirecektir ve nükleer malzemelerin yasadışı nakliyesini önlemek için çok sayıda uluslararası koruma önlemi ve anlaşma vardır.
Nijer'in uranyum madenlerinin geleneksel anlamda silahlandırılmasına yönelik bu sınırlamalara rağmen, cihatçı gruplar yine de önemli siyasi hasara ve istikrarsızlığa neden olabilir. Bu madenlerin sabote edilmesi halinde cihatçı gruplar yerel çevreye ve yeraltı su kaynaklarına büyük zarar verebilir. Bir terörist grubun bu mayınlardan herhangi birine erişim sağlaması bu gruplara kötü şöhret kazandıracak, eleman kazanımını arttıracak ve yerel hatta bölgesel çatışma ve istikrarsızlığı körükleyecektir. Gerçekten de cihatçı gruplar, Nijeryalıları nükleer bir tehdidin gerçekleşebileceğine ikna ederek korku ve paniğe yol açan dezenformasyon kampanyaları yoluyla uranyum silahlanmasına ilişkin söylemi değiştirmeye çalışabilir. Bu tür kampanyalar Mali ve Burkina Faso'da gelişen El Kaide ve IŞİD-DAEŞ faaliyetleriyle bağlantılıdır ve bir Batı Afrika devletindeki gelişmelerin bölge genelinde dalgalanma etkileri olabilir.
Uranyum ve Nijer Ekonomisi
Son olarak, cihatçıların bu uranyum madenlerini ele geçirmesi Nijer ekonomisine onarılamaz bir zarar verebilir. Bugün uranyum cevheri Nijer'in dış ihracatının yüzde 75'ini oluşturuyor. Darbeden bu yana Nijer, başta Kanada olmak üzere dünyanın diğer ülkelerinde üretilen uranyum maliyetlerini yakalamak amacıyla uranyum fiyatını 0,80 avro/kg'dan (0,88 dolar/kg) 200 Euro/kg'a çıkarmıştır. Bu tektonik değişim, Nijerya cuntasının eski sömürgesinde satın aldığı ucuz uranyumdan faydalanan Fransa ile ilişkilerini yeniden tanımlama isteğini yansıtıyor. Belki de Orano'nun uranyum işinin büyük bölümünü Orta Asya'ya yönlendirme kararı, Fransa'nın Nijer cuntasını cezalandırma arzusunu yansıtıyor ki bu da Fransa'nın son birkaç aydaki çekilmesinin yarattığı husumetten sonra şaşırtıcı olmayacaktır. Paris'in Nijer'de artan istikrarsızlık ve ülkenin madencilik projeleri etrafında ilgisiz güvenlik güçleri görmesi nedeniyle pratik de olabilir. Ne olursa olsun, uranyum gelirlerine erişimi olmayan Nijer hükümeti, artan cihatçı tehditlere karşı yeni bir güvenlik mimarisi inşa etme çabasında daha da zor durumda kalabilir.
Yine de Fransa'nın kaybı Avrupa'nın kazancı olabilir. Özellikle Avrupa'nın büyük bir kısmı Ukrayna'daki savaşın ortasında Rus enerjisine olan bağımlılığından kurtulmaya çalışırken diğer AB ülkeleri de resme dahil olabilir. Rusya, Avrupa Birliği'ne uranyum cevheri tedarik etmeye devam ediyor ve Nijer'deki bir kesinti, Rusya'ya karşı enerji sektöründe gelecekte uygulanacak yaptırımları engelleyebilir. Hem ihracatçılar hem de ithalatçılar kendi bölgelerinde artan siyasi istikrarsızlıkla karşı karşıya olduğundan, bu enerji ortaklığını yeniden canlandırmak Nijer ve Avrupa Birliği için karşılıklı fayda sağlayabilir. Ancak, Nijer'in kuzeyindeki ücra bölgelerde ve ulaşım güzergahları boyunca tesis güvenliğini sağlamak zor olacaktır.
Nijer'deki cunta hükümeti, Fransız askeri ve diplomatik misyonlarını ülkeden çıkarmaya zorladıktan sonra güvenlik mimarisini ve ihracat rejimini yeniden tanımlarken tüm bu karmaşık açıları göz önünde bulundurmak zorunda kalacaktır. Güvenlik ve ekonomi birbirine sıkı sıkıya bağlıdır ve herhangi bir güvenlik çözümü, ülkenin uranyum rezervlerinin risklerini ve faydalarını yansıtan geniş bir strateji gerektirecektir.
Bu makalede ifade edilen görüşler yalnızca yazara aittir ve Amerikan dış politikası ve ulusal güvenlik öncelikleri hakkında iyi savunulmuş, politika odaklı makaleler yayınlamayı amaçlayan, partizan olmayan bir kuruluş olan Dış Politika Araştırma Enstitüsü'nün görüşlerini yansıtmak zorunda değildir.
Raphael Parens, 27 Kasım 2023, Foreign Policy Research Instute (FPRI)
(Raphael Parens, Dış Politika Araştırma Enstitüsü'nün (FPRI) Avrasya Programı'nda araştırmacı ve Avrupa, Orta Doğu ve Afrika'ya odaklanmış bir uluslararası güvenlik araştırmacısıdır. Küçük silahlı gruplar ve NATO modernizasyon süreçleri konularında uzmanlaşmıştır.)
Seçkin Deniz, 27.12.2023, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri ve Yansımalar
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.