Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
Aşağıda çevirisini yayınladığımız analiz, çatışma analizi, barış inşası, yönetişim ve demokratikleşme süreçlerine odaklanan bağımsız bir araştırmacı, danışman ve kalkınma uygulayıcısı, Akademide ve sivil toplumda Sudan, Afrika Boynuzu ve Birleşik Krallık'ta çalışmış olan, BM'ye, çeşitli STK'lara, uluslararası kalkınma örgütlerine ve politika ve araştırma enstitülerine danışmanlık yapan Nada Wanni'ye aittir ve Sudan'da Nisan 2023'te Sudan Silahlı Kuvvetleri (SAF) ile Hızlı Destek Güçleri (RSF) arasında başlayan ve halen süren 'İç Savaş'a (her iki grubun liderleri İsrail'e olan bağlılıklarını sürdürmektedir) odaklanmaktadır.
Sudan’s Road to Nowhere
"Rakip generaller arasında Nisan ayında başlayan iç savaş sona erecek gibi görünmüyor."
Beş yıl önce bu ay Aralık ayında ülke sokaklarını dolduran Sudanlı protestocular "Ordu Kışlaya, Janjaweed Dağılsın" sloganları attı. Kadın ve erkeklerin sloganları gökyüzüne yükseldi ve arkalarında yanan lastiklerin dumanıyla birleşti. Sudan bayrağını yüksekte tutuyor ya da kıyafetlerinin üzerine sarıyorlardı. Ellerinde rengarenk kağıt parçaları ve el yazısıyla sloganlar yazılmış kartonlar vardı. Üzerlerine acımasızca atılan göz yaşartıcı gazın boğucu havasının ortasında, bu kelimeler sokaklarda yankılanıyordu.
Resim: Abd Almohimen Sayed / Shutterstock.com.
Sudan, altmış sekiz yıl önceki bağımsızlığından bu yana ve diktatör Ömer Beşir'i deviren 2019 devriminden beş yıl sonra bir kez daha siyasi bir kavşakta duruyor.
Milyonlarca Sudanlının Aralık 2018'den bu yana aylarca sokaklara dökülerek Beşir'in otuz yıllık iktidarının devrilmesi çağrısında bulunmasının ardından Nisan 2019'da Beşir'in kendi askeri aygıtı, halkın baskısı altında Beşir'i iktidardan uzaklaştırdı. Eylül 2019'da, ordu ile sivil koalisyon arasında üç yıllık bir güç paylaşımı anlaşmasının parçası olarak yeni bir Geçiş Hükümeti göreve başladı.
Ekim 2021'de ordu, hükümeti feshederek ve Başbakan Abdullah Hamdok da dahil olmak üzere üst düzey yetkilileri tutuklayarak bir darbeyle yeniden tam gücü ele geçirdi. Aralık 2022'de Sudan generalleri ve demokrasi yanlısı sivil güçlerden oluşan bir koalisyon, askeri yönetime son vermek ve seçimlere kadar iki yıllık bir geçiş dönemi için sivil liderliğindeki hükümeti yeniden kurmak için bir Çerçeve Anlaşması imzaladı. Sudanlı pek çok siyasi ve sivil güç anlaşmaya karşı çıktı ve anlaşmayı protesto etmeye devam etti.
Nisan ayında Sudan Silahlı Kuvvetleri (SAF) ile Hızlı Destek Güçleri (RSF) arasında patlak veren çatışmalar, Sudan devletinin köklü siyasi, ekonomik ve bölgesel eşitsizliğinden doğan siyasi ve ekonomik güç, kaynaklar ve ayrıcalıklar üzerine bir başka çatışmadır. Bağımsızlıktan bu yana devletin siyasi ve sosyo-ekonomik sistemini zincirleyen ve şekillendiren düşünce biçimlerinden ve parametrelerden kopan ve geleneksel siyasi oligarşisinin gelgitlerine karşı çıkan Sudanlı devrimci güçler, demokrasiye doğru anlamlı bir siyasi değişim yaratmayı amaçlayan yeni bir sistem inşa etmek için tasavvur etmeye ve pratik olarak çalışmaya başlamıştı.
Sudan'ın devrimci güçleri tarafından öngörülen bu siyasi projenin Geçiş dönemi boyunca farklı tezahürleri oldu. Benimsediği en güçlü biçimlerden biri Direniş Komitelerinin siyasi tüzüklerinin geliştirilmesiydi.
Sudan'ın devrimci güçlerinin siyasi vizyonu en başından beri açıktı ve farklı şekillerde ve eylemlerde kendini gösteriyordu. Protestolar sırasında - Beşir rejiminin onları ordunun yasal ortakları olarak gösterme çabalarına rağmen - protestocuların bilinçli bir şekilde sloganlarında RSF'den "Janjaweed" dışında hiç bahsetmemeleri, kendisini ve güçlerini yeniden tanıtmak için çok para harcayan ve çok fazla PR yapan paramiliter grubun lideri Mohamed Hamdan Daglo'nun (Hemedti) hesaplanmış hedeflerini engellemesi önemlidir.
Aralarındaki 25 Ekim 2021 darbesinden, Çerçeve Anlaşması konusundaki anlaşmazlıklardan, RSF'nin orduya entegrasyonu konusundaki çatışmalardan ve askeri "komuta ve kontrol" meselelerinden önce bile, ordu şefi ve RSF lideri birbirlerine asla güvenmediler. Onlarınki birbirine bağlı siyasi ve mali çıkarlar, ortak korkular, fırsatçılık ve birbirlerinin güçlü yanlarını ve avantajlarını sömürmek üzerine kurulu bir ilişkiydi.
Bu arada, her zaman görünür olmayan ve farklı biçimler alan yumuşak bir rekabet yürütüyorlardı. Her ikisi de sessizce ülke içinde siyasi sermayelerini inşa ediyordu. SAF'ın başındaki General Abdülfettah El Burhan, ordu içinde eski rejim unsurları ve İslamcılarla sınırlı kalmayan daha güçlü bir toplumsal taban sağlamaya çalıştı. Aynı zamanda Hemedti de sivil ve profesyonel gruplardan destek almaya çalıştı. İkisinin de gözü geçiş dönemini takip etmesi beklenen cumhurbaşkanlığı seçimlerindeydi. Rekabetleri dış ilişkilerinde ve angajmanlarında da kendini gösterdi. Örneğin her iki isim de İsrail hükümeti ile bağlarını korumaya çalıştı.
Kaynayan bu rekabetin doğası Sudanlı siyasi elitlerin çoğu ve Uluslararası Toplumun büyük bir kısmı tarafından hafife alındı. Geçiş sürecinin büyük bölümünde Sudan'la temas halinde olan Batılı Uluslararası Toplum üyeleri, ağırlıklı olarak siviller ve askerler arasındaki güç paylaşımı formülünü kurtarmaya odaklanmıştı. Bu arada, çok geç olana kadar iki adam ve askeri kurumları arasındaki alt akımları doğru bir şekilde değerlendiremediler. Orduya yakın bir kaynak "Hemedti kendi çevresi içinde Burhan hakkında çok aşağılayıcı bir şekilde konuşurdu" dedi.
Daha da önemlisi, ordunun orta ve alt kademelerindeki pek çok kişi, kuruluşundan bu yana RSF'den hiç memnun olmadı. Geçiş döneminden bu yana Sudan Ordusu'nun üst düzey liderliği, Hemeti'nin siyasi ve ekonomik statüsünü sağlamlaştırma ve dış ilişkilerini genişletme çabalarından bıkmış bir şekilde giderek büyüyordu.
Ancak iki adam arasındaki ilişkinin gelişiminden daha önemlisi, askeri kurumun Sudan'ın siyasi ve ekonomik sistemindeki tarihsel rolü, ülkenin siyasi elitinin yapısı, bu elitin orduyla ilişkilerinin doğası ve iktidar kavramsallaştırmalarıyla ilgili yapısal faktörlerdir.
İki askeri kurum arasında 15 Nisan'da patlak veren çatışmanın ardından farklı askere alma ve mobilizasyon modelleri ortaya çıkmıştır. Savaşın başlangıcından bu yana, çeşitli yerel topluluklar ve sosyal gruplar gönüllü olarak her iki tarafa da katıldı. "Ailemdeki ve köyümdeki neredeyse tüm erkekler Hemedti ile savaşa katıldı. Kuzenlerim benimle konuşmayı kesti ve savaşa gitmediğim için benimle ilişkilerini kesti," diyor Batı Sudan'dan on altı yaşındaki Mohamed.
Bu kendi kendini motive eden eylemlerin yanı sıra, vatandaş kitlesel seferberliği de gerçekleşmektedir. Kaynaklar ayrıca, Darfur'daki Arap olmayan bazı kabilelerin, RSF'nin orada gerçekleştirdiği korkunç vahşet ve etnik temelli toplu saldırılardan sonra eğitildiğini söyledi.
Ancak RSF'nin Madani şehrine (başkent Hartum'un güneydoğusu) karşı koymadan saldırması ve her zamanki öldürme, tecavüz, işkence, yağmalama ve sivil altyapıyı tahrip etme eylemlerine girişmesinin ardından daha keskin seferberlik çağrıları yapılmaya başlandı. Farklı eyalet ve şehirlerdeki (örneğin Nil Nehri Eyaleti, Kuzey Eyaletindeki Merowe, Doğu'daki Gadarif) Vali Vekilleri ve üst düzey yetkililer, eyaletlerdeki sivil gönüllüler aracılığıyla SAF'ı desteklemeye hazır olduklarını açıkladılar.
Aynı zamanda kaynaklar, eski rejim unsurlarının ve İslamcıların RSF'ye karşı savaşmak için kendi üyelerini yoğun bir şekilde seferber ettiklerini söylüyor. Konuya aşina bir kaynak, "Ciddi bir varoluşsal tehdit hissediyorlar ve RSF'nin Sudan devleti içindeki varlıklarına yönelik en güçlü tehlikeyi temsil ettiğine inanıyorlar" dedi.
Burada, önceki rejimin Halk Savunma Güçleri (PDF) gibi farklı isimler altında bir dizi Sudanlı sivili yıllarca kurduğunu ve askeri olarak eğittiğini hatırlamak önemlidir. Bu kişiler hala mevcuttur, ateşli silahlar kullanmak üzere eğitilmişlerdir ve Güney Sudan Savaşı'nda orduyla birlikte savaştıkları için daha önce savaş deneyimine sahiptirler.
Bu seferberlik sürecinde ve çatışmalarda kullanılan dilin bir kısmı zaten güçlü dini terimlerle çerçevelenmiş durumda. Tarih, Sudan'da ve bölgede dini gündemlerin yerel ve bölgesel meselelere nasıl bağlandığını ve bu gerçekleştiğinde siyasi mücadelelerin doğasının ve amacının nasıl değiştiğini gösteriyor.
Aynı zamanda, farklı sosyal gruplardan ve topluluklardan çok sayıda kişinin sürekli olarak örgüte katılması, RSF liderliği için örgütsel kapasite ve iç kontrol sorunları yaratmaktadır. Katılanların kendi gündemleri ve çıkarları var.
Diğer taraftan, Madani'yi kontrol altına aldıktan sonra RSF, esas olarak gelecekteki görüşmelerde müzakere pozisyonunu güçlendirmek için ülkedeki diğer bölgelere ilerleyebilir.
Ancak, milis lideri Doğu Sudan'a ilerlemek istese de, örneğin, bu hareket birçok zorlukla kuşatılmış durumda. "Askeri açıdan kolay bir iş değil. Bir savaştan diğerine geçmek bilgi, malzeme ve lojistik açısından çok fazla hazırlık gerektiriyor. Ayrıca kuvvetlerinizin arkasının güvende olduğundan da emin olmalısınız," diyor bir kaynak. "Dolayısıyla RSF'nin Port Sudan gibi şehirlerdeki askeri durumu stratejik olarak değiştirecek büyük bir savaş yürütmesi şu anda zor olabilir, ancak bölgeyi istikrarsızlaştırmak için askeri taktikler kullanabilirler - örneğin, güçlerinin ceplerini kullanarak" Ancak bu hala mümkün.
Yine de Kızıldeniz Eyaletinde Vali Vekili askeri yerleri ve karakolları kontrol etti. Açıklamalarında "Sudan'a Kızıldeniz Eyaleti üzerinden saldırılmayacağını" vurgulayan Vali Vekili, Güvenlik Planı'nın "eyalete tüm giriş ve çıkışların kapatılması" yönünde olduğunu vurguladı.
Başka bir düzeyde, RSF'nin Madani'yi engelsiz bir şekilde kontrol etmesinin imajlarına verdiği zararın farkında olan SAF, kendi saflarındaki "ihanet" veya "verimsizlik" anlatılarının her ikisini de ele almak için eşgüdümlü bir medya kampanyası tasarlamakta acele etti. Üst düzey ordu mensuplarının ve kontrolündeki medyanın mesajları "düşmanların halk ile ordunun arasını açmasına" karşı uyarıda bulunuyor.
Aynı zamanda, SAF ve Askeri İstihbarat aygıtını, kontrolü altındaki bölgelerde "etnik kökene dayalı olarak" bireyleri tutuklamak veya öldürmekle suçlayan ve onları RSF'nin "uyuyan ajanları" olmakla suçlayan bir dizi rapor var. Dahası, askeri istihbarat gönüllü insani yardım çalışmaları yapan bazı Sudanlı sivil toplum aktivistlerini tutukladı.
Aynı şekilde, hem ordu içinde hem de vatandaşlar arasında "beşinci kolların" varlığına ilişkin söylemler Sudanlılar arasında yoğun bir şekilde dolaşıyor. Sudan TV'de SAF yanlısı bir yorumcu "bu hainlerle başa çıkmak" için "hızlı askeri mahkemeler" çağrısında bulundu.
Her ne kadar Sudanlıların çoğu, işlediği suçlar ve zulümler nedeniyle ordunun RSF ile mücadele çabalarını destekliyor gibi görünse de, Madani'de yaşananların en tehlikeli sonuçlarından biri, insanların bundan böyle kendi bölgelerindeki askeri durumla ilgili kendi sonuçlarına varmaları ve gerekli önlemleri almalarıdır.
Şu anda Sudanlıların büyük bir kısmı, sekiz ay boyunca yüzleşmek zorunda bırakıldıkları bu savaşta canlarını, ailelerini, mallarını ve topraklarını savunmak için sadece kendilerine güvenebileceklerine inanıyor. Kolektif olarak "halk direnişi" olarak ifade edilen nefsi müdafaa için silah taşıma fikri artık Sudan söylemini tüketiyor.
Bazı mahallelerde sınırlı bir silah karaborsası aylar önce başlamıştı. Güvensizlik duygusu genişledikçe ve "halk direnişi" daha inandırıcı hale geldikçe bunların büyümesi muhtemeldir.
Uzun Bir Yol mu Yoksa Yol Yok mu?
Son zamanlarda, iki adamın bire bir görüşme yapmayı kabul ettiğine dair birbiriyle çelişen birkaç haber çıktı. RSF Siyasi Danışmanı bir radyo röportajında Hemedti'nin IGAD'a RSF'nin "oturmaya, müzakere etmeye ve net bir formüle ulaşmaya" hazır olduğunu ve "ateşkese açık olduklarını" ifade eden yazılı bir anlaşma gönderdiğini söyledi. Raporlarda ayrıca ordu şefinin de RSF lideriyle görüşmeyi kabul ettiğine dair mesajlar gönderdiği belirtildi.
Her iki adam da uluslararası forum alışverişinde ve uluslararası hesap verebilirlikten kaçınmada usta olan bir rejimin ürünüdür.
Kaynaklara göre Burhan, "RSF'yi herhangi bir şekilde orduyla eşitleyen veya ikisini herhangi bir düzeyde eşit seviyeye getiren" herhangi bir anlaşmayı kabul etmemesi için ordunun yoğun baskısı altında. Uluslararası baskı onu müzakere masasına oturtabilir ama ordunun kabul edemeyeceği bir anlaşmayı imzalaması mümkün değil.
Burada hem İslamcıların, hem eski rejim üyelerinin hem de ordu liderliğindeki pek çok kişinin şu ana kadar sahadaki çatışmayı yönetme şekli nedeniyle ordu komutanından son derece mutsuz olduğunu belirtmek kritik önem taşıyor. Aynı durum ordu liderliğinin bir kısmı için de geçerli. Onların onayını almayan herhangi bir anlaşma, anlaşmayı ortadan kaldırmak için farklı adımlar atmalarına yol açabilir.
Bu nedenle, iki adam arasındaki müzakerelerin, demokrasiye giden yolu açmak bir yana, Sudan halkının çektiği acılara son verip vermeyeceğini göreceğiz. Sudan halkı için değişime giden yol hiçbir zaman kolay ya da yolculuk kısa olmayacaktı. Ancak bu noktada şu soruyu sormakta fayda var: ortada bir yol var mı?
Nada Wanni, 31 Aralık 2023, The National Interest
(Nada Wanni, çatışma analizi, barış inşası, yönetişim ve demokratikleşme süreçlerine odaklanan bağımsız bir araştırmacı, danışman ve kalkınma uygulayıcısıdır. Akademide ve sivil toplumda çalışmış, BM'ye, çeşitli STK'lara, uluslararası kalkınma örgütlerine ve politika ve araştırma enstitülerine danışmanlık yapmıştır. Sudan, Afrika Boynuzu ve Birleşik Krallık'ta çalışmıştır.)
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.