Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
The Greater Middle East is a ticking time bomb -Part 2
Birinci bölümde bölge geneline ve savaşın sekizinci ayında Hamas'ın Gazze'deki durumuna bakıldı. Bugünkü 2. Bölüm ise savaşın Ürdün, Suudi Arabistan ve Mısır'daki potansiyel etkilerine odaklanıyor.
© WFP/Jessica Lawson
Filistin meselesinin Büyük Orta Doğu'da pek çok kişiyi etkilediğini söylemeye gerek yok.
İsrail'in ve dünyanın Filistinlilerin haklarını güvence altına almalarına yardım etmedeki yetersizliği ya da isteksizliği ve Filistinlilerin başkalarına tanınan itibar ve saygının kendilerine tanınmadığı hissi, bölge genelinde bir tanınma ve itibar arayışını yansıtmaktadır.
Suriye'yi ele alalım.
On yıldan uzun bir süre sonra ilk kez bu yıl ülkesine dönen BBC muhabiri Lina Sinjab, Suriye'nin "yoksulluğa gömüldüğünü ve pek çok sıradan insanın çaresizlik içinde olduğunu" belirtti. 'Tünelin ucunda ışık yok' diyorlar. Sokakta uyuyan aileler ve çöp kutularından yiyecek çıkaran insanlar görmek normal hale gelirken, diğer bölgelerde Londra ya da Paris'in en lüks semtlerini andıran üst sınıf yaşam tarzı değişmeden devam ediyor."
Suriye'nin kuzeybatısında yoksulluk binlerce çocuğu okuldan uzak tutuyor ve çalışmaya zorluyor. Suriye genelinde çocukların yüzde 43'ünden fazlasının okula gitmemesi, geride bırakılan bir neslin hayaletini uyandırıyor.
On bir yaşındaki Ahmad Amro ve on kişilik ailesi 2016 yılında Halep şehrinden kaçtı. O zamandan beri evleri, Suriye'nin kuzeybatı İdlib kırsalında, savaşın ve 2023 depreminin harap ettiği yüzde 88,74 işsizlik oranına sahip bir bölgede bir çadır.
Ahmet "okul kıyafetlerini giyip okula gitmeyi" hayal ediyor. Bunun yerine, o ve okula hiç gitmemiş olan ağabeyi Abdo, babalarının nergis satmasına yardım ederek geçimlerini sağlamaya çalışıyor.
Büyük Orta Doğu'da Ahmad ve Abdo gibi çocuklar dipsiz bir umutsuzluk ve çaresizlik uçurumuna bakarken, asıl soru, kaynayan hayal kırıklığı ve öfkenin taşıp taşmayacağı değil, ne zaman ve nasıl taşacağıdır.
"Gazze savaşı Orta Doğu'daki tüm radikal hareketleri harekete geçiriyor. ABD ve İsrail'e karşı harekete geçirme potansiyeli muazzam ve on yıllarca sürecek etkileri olacak," diye tweet attı Orta Doğu uzmanı Joshua Landis.
Landis, Usame Bin Ladin'in 11 Eylül 2001'de New York ve Washington'a yönelik El Kaide saldırılarını ilk kez 1982'de İsrail'in Lübnan'ı işgali sırasında ABD yapımı F-16 savaş uçaklarının Beyrut'u halı bombardımanına tutmasını izlerken tasarladığını belirtti.
Şimdilik, yeni isyanlar ve militanlık tehdidinin çoğu gerçek olmaktan çok palavra olabilir.
İran destekli Iraklı militanlar Nisan ayında Ürdün'de İsrail'e karşı yeni bir cephe açacak olan İslami Direniş'in 12,000 savaşçısını silahlandırmaya hazır olduklarını açıkladılar.
Kataib Hizbullah güvenlik yetkilisi Ebu Ali el-Askari, Hamas ve Filistin İslami Cihad'ın Ürdünlü militanların tek ihtiyacının silahlara erişim olduğu yönündeki değerlendirmesinin teklife ilham verdiğini öne sürdü.
Gazze savaşına karşı halkın artan öfkesine, sınırlı sayıda sınır olayına ve Ürdün'deki Müslüman Kardeşler'in, Hamas'ın ve İran'ın bu öfkeden faydalanma ve bazı durumlarda Ürdün'den Batı Şeria'ya silah kaçırma girişimlerine dair belirtilere rağmen, sıkı kontrol altındaki Ürdün'de İslami bir savaş gücüne dair hiçbir kanıt yok.
Ürdün'deki Müslüman Kardeşler'e bağlı İslami Eylem Cephesi, yüzde 22'lik işsizlik oranı karşısında, Ürdün'de tırmanan Hamas yanlısı protestoların bu yılın sonlarında yapılması planlanan genel seçimlerde kendisine avantaj sağlayacağını umuyor.
Daha önce Kataib Hizbullah, militanların "Batı Asya'da Amerikalıların bulunduğu herhangi bir noktaya" saldırmalarını sağlamak için Bahreyn ve Suudi Arabistan'daki ortaklarıyla birlikte çalışacağını söyledi.
İsrail ile barış anlaşması bulunan, Amerikan ekonomik ve mali yardımına bağımlı yakın bir ABD müttefiki olan Ürdün, nüfusunun yarısından fazlasının Filistin kökenli olması nedeniyle ip üzerinde yürüyor. Ürdün'ün Nisan ayında İran'a ait bir insansız hava aracının düşürülmesine ve İran tarafından İsrail'e atılan füzelere katılması ipin gerginliğini arttırdı.
Benzer şekilde Hamas liderleri de Filistin yanlısı duygulardan ve Ürdün'ün kırılganlığından faydalanmaya çalıştı.
"Özellikle Ürdün'deki kardeşlerimizi her türlü halk, kitle ve direniş eylemini tırmandırmaya çağırıyoruz. Sizler, Ürdün'deki halkımız, hareketinizden korkan ve sizi etkisizleştirmek ve davanızdan soyutlamak için yorulmak bilmeden çabalayan işgalin kabususunuz." dedi Hamas askeri sözcüsü Ebu Ubeyde.
İsrail'in 1997 yılında Amman'da düzenlediği bir suikast girişiminden sağ kurtulan Doha merkezli üst düzey Hamas yetkilisi Halid Mishaal, Ürdün'deki bir kadın toplantısına yaptığı video konuşmasında "Ürdün'ün sevilen bir ülke olduğunu ve Filistin'e en yakın ülke olduğunu, bu nedenle kadın ve erkeklerinin direniş ve direnç topraklarına karşı diğer tüm halklardan daha fazla destekleyici rol üstlenmeleri gerektiğini" söyledi.
Ürdün'ün İsrail'e karşı militan direniş için önemli bir mekan olarak ortaya çıkması pek olası olmasa da, yaygın hoşnutsuzluğun düzenli olarak sokaklara taştığı bir ülke olan İran'da ve komşu Pakistan eyaleti Belucistan'da tırmanan Beluci ve İslam Devleti şiddeti, halk hoşnutsuzluğunun ve/veya militanlığın potansiyel patlamalarının bir göstergesidir.
Zengin Körfez ülkeleri duvardaki yazıyı görüyor. Orta Doğu'nun büyük bölümünde halk arasında kaynayan hayal kırıklığı ve öfkenin bölgesel istikrarı ve bununla birlikte ekonomik çeşitlendirme ve kalkınma planlarını tehdit etmesinden endişe ediyorlar.
Suudi gazeteci Hassan al-Mustafa "İslamcı gruplar (Ürdün'de devam eden protestolardan) faydalanmak... ve 'Arap Baharı' devrimlerini yeniden üretmek istiyorlar" uyarısında bulundu. Körfez Araştırma Konseyi Başkanı ve Suudi hükümetiyle yakın bağları olan bir akademisyen olan Abdülaziz Sager, "Ürdün'deki istikrarsızlık Suudi Arabistan'ın kendi ulusal güvenliğine doğrudan bir tehdit oluşturacaktır" dedi.
Körfez'in endişelerine işaret eden Medine Ulu Camii imamı Salah Al Budair, bir Ramazan duasında Allah'tan Müslüman ülkeleri "devrimlerden ve protestolardan" korumasını istedi.
Zengin Körfez ülkeleri halklarını pasifize etmek için daha iyi bir konumda olabilirler ancak bölgenin alt akımlarına karşı bağışık değiller.
Suudi Veliaht Prensi Muhammed bin Selman, bazı muhafazakârlar ve geride kalmaktan korkanlar arasında endişeye yol açan hızlı sosyal değişimin etkisini hafifletmek için Suudi ulusal kimliğini güçlendirmeye çalıştı.
Suudi gençlerin Bin Salman'ın Vizyon 2030 ekonomik çeşitlendirme ve kalkınma planına yönelik tutumlarının gelişimini uzun süredir takip eden Suudi kökenli sosyal bilimci ve yeni Müslüman olmuş Mark C. Thompson, "Vizyona yaygın bir destek olsa da, değişimin hızı ve bugüne kadar elit çıkarlara aşırı vurgu yapıldığı algısı konusunda endişeler var" dedi.
Thompson'a göre "Suudi Arabistan'ın iki temel kimlik anlatısı olan İslam ve ailenin önemi, 2030 sonrası dönüşümlerden bağımsız olarak yalnızca kademeli olarak değişti... Tehlike şu ki, Vizyonla ilgili dönüşümler çok daha güçlü geleneksel değerler karşısında zayıf kalabilir ve sonuç olarak hızlı sosyal değişimler, tam da Suudi toplumlarında köklü hale gelmedikleri için aynı hızla yok olabilir."
Sosyal bilimci, yabancı Suudi gözlemcilerin çoğunun analizlerini ve vardıkları sonuçları, toplumsal değişimin sekteye uğraması halinde en çok kaybedecek olan Suudi elitleriyle olan etkileşimlerine dayandırdıkları konusunda uyarıda bulundu.
Thompson, Batı eğitimli bir Suudi danışmanın, eğlence sektörünün başarısız olması halinde Suudilerin çoğunun "çok fazla etkilenmeyeceğini" söylediğini aktardı.
Bin Selman'ın reformlarından en çok yararlananların Suudi elitler olması, öncelikle iş, hayat pahalılığı, uygun fiyatlı konut ve sağlık hizmetlerinden endişe duyan Suudilerin çoğunun bundan en iyi ihtimalle kısmen yararlanabileceği anlamına geliyor. Daha fazla fayda sağlamak için elit kesimin sahip olduğu wasta ya da nüfuz ve bağlantılara sahip olmaları gerekiyor.
Bin Selman için risk, reformların krallıkta zaten büyük olan gelir uçurumunu genişletmesi, veliaht prensin yolsuzlukla mücadele kampanyasının dürüstlüğü konusunda daha fazla şüphe uyandırması ve vizyonuna yönelik yaygın desteği zayıflatmasıdır.
Buna ek olarak, küçük ve orta ölçekli işletmeler ve çalışanları, büyük ve tanınmış aile şirketleri lehine Vizyon ile ilgili projelere katılımdan genellikle dışlandıklarını hissetmektedir. Sonuç olarak, daha az aile geçmişine ve eğitime sahip genç Suudiler, taşradan şehirlere göç ettiklerinde yönetici olmak yerine şoför oluyorlar.
Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri tek adam tarafından yönetilen otokrasiler olsa da liderleri kamuoyunun görüşlerine farklı derecelerde duyarlı. "MbS (Muhammed bin Selman) yönetimindeki Suudi hükümetinin kendi kamuoyu yoklamalarını yapmak için çok çaba sarf ettiğini biliyorum... Buna dikkat ediyorlar... Sokakta rüzgarın hangi yönden estiğini çok iyi biliyorlar. Neyi yapıp neyi yapmayacakları konusunda bunu oldukça dikkate alıyorlar... Bazı konularda bir tür idari karar verecekler... Bunda görmezden geleceğiz; diğerinde ise... beklenmedik bir şekilde halkın gözüne girmeye çalışacağız," diyor yakın zamana kadar Washington Yakın Doğu Politikaları Enstitüsü'nün bölgedeki kamuoyu yoklamalarını yöneten Orta Doğu uzmanı merhum David Pollock.
Bin Salman ve Bin Zayed gibi yöneticiler için sorun, ekonomik beklentiler sunan kamu malları ve hizmetlerinin sunulmasındaki başarısızlık nedeniyle yönetimlerinin dayanaklarının sorgulanabilecek olmasıdır. Aynı zamanda, kalkınmayı desteklemek için gereken sosyal reformlar, dini kurumların otoritesini zayıflatmakla el ele gider. Din adamlarını ve akademisyenleri rejim papağanlarına dönüştüren artan otokrasi, gençlerin siyasi elitlere ve dini kurumlara karşı şüpheciliğini körüklemiştir.
Suudi veliaht prensi gibi yöneticiler için, krallığın dini polisinin güçsüzleştirilmesi, kadınların araba kullanması yasağının kaldırılması, cinsiyet ayrımının daha az katı bir şekilde uygulanması, Batı tarzı eğlencenin tanıtılması ve kadınlar için daha fazla mesleki fırsat ve BAE'de bir dereceye kadar gerçek dini çoğulculuk da dahil olmak üzere sosyal kısıtlamaların gevşetilmesi, gençlerin isteklerine cevap vermenin sadece ilk adımlarıdır.
BAE ve Katar'ın aksine ve İsrail'in Gazze savaşındaki tutumunun resmi olarak kınanmasına rağmen, kamuoyu duyarlılığını kontrol altında tutmaya kararlı olan Suudi yetkililer, Filistin kimliğini simgeleyen kefiye, damalı başörtüsü, üzerinde Filistin yazan tişörtler ve Filistin bayraklarının dalgalandırılması gibi dayanışma ifadelerine baskı uyguladı.
Aynı şekilde, ekonomik felaketin eşiğinden sürekli olarak yara bandı niteliğindeki yabancı mali enjeksiyonların yardımıyla dönen Mısır'da, ülkenin İsrail ile olan bağlarına yönelik kamusal protestolar ve eleştiriler büyük ölçüde yasaklandı.
Mısır'ın general kökenli Cumhurbaşkanı Abdülfettah El Sisi, Filistin yanlısı gösterilerin geçmişte olduğu gibi iç protestolara dönüşmesinden korkuyor.
Yasak, Mısır'da Hüsnü Mübarek dahil dört lideri deviren 2011 Arap halk ayaklanmalarının simgesi haline gelen Kahire'nin Tahrir Meydanı'nda toplanan Filistin yanlısı göstericilerin, ayaklanmaların ortak sloganı olan "Ekmek, özgürlük, sosyal adalet!" sloganına geri dönmelerinin ardından getirildi.
Önde gelen Mısırlı gazeteci, fotoğrafçı, aktivist ve haftalık bir bültenin yazarı olan Hossam el-Hamalawy, "Filistin davası Mısırlı gençler için nesiller boyunca her zaman siyasallaştırıcı bir faktör olmuştur" dedi.
"Aslında Mısırlı pek çok siyasi aktivist için - ister (2011) devrimine öncülük edenler ister daha önceki protestolarda yer alanlar olsun - siyasete giriş kapıları Filistin davasıydı. Mısır'daki 2011 ayaklanması, on yıl önce ikinci Filistin intifadası ile başlayan bir sürecin doruk noktasıydı... (Gazze'deki) bu savaş ne kadar uzarsa, bir şeylerin olması ihtimali de o kadar artar," diye ekledi El-Hamalawy.
Savaşın sona ermesi tansiyonu düşürebilir ve halkın öfkesinin acısını hafifletebilir, ancak haysiyet arayışı da dahil olmak üzere hoşnutsuzluğun nedenleri değişmeden kalır.
Daha da kötüsü, fay hatları sertleşti. Orta Doğu ve Kuzey Afrika, çeşitli bileşenlerinin bağımsızlığını kazanmasından bu yana bölgenin tanık olduğu en sert yöneticiler tarafından yönetiliyor. Mısır, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi ülkelerde baskı tüm zamanların en yüksek seviyesinde. Körfez ülkeleri, her türlü muhalefete karşı uyguladıkları baskıyı bölgedeki diğer ülkelerin de yansıtmasını sağlamak için büyük çaba sarf ediyor.
İsrail-Filistin ihtilafının Yahudi devletinin yanında bağımsız bir Filistin devletinin kurulmasıyla iki devletli bir çözüme kavuşturulması için dünya çapında yükselen feryada rağmen, İsrail'in Filistinlilere yönelik sertleşen tutumu Arapların muhalefete yönelik baskılarını yansıtıyor.
İsrail, Filistinlilerin haklarını fiilen tanımaktan açıkça inkâra geçti, ancak onlarca yıldır bir barış süreci yürütmeye istekliydi.
İsrail'in ünlü eski Savunma Bakanı Moshe Dayan, 1956 yılında Filistinli militanlar tarafından vahşice öldürülen İsrailli bir çiftçinin cenazesinde yaptığı konuşmada acımasızca dürüsttü.
"Suçu katillerin üzerine atmayalım. Sekiz yıldır Gazze'deki mülteci kamplarında oturuyorlar ve onların gözleri önünde, onların ve babalarının yaşadığı toprakları ve köyleri kendi mülkümüze dönüştürüyoruz," dedi Dayan.
"Etrafımızda yaşayan yüz binlerce Arap'ın hayatını alevlendiren ve dolduran nefreti görmekten vazgeçmeyelim. Bu bizim hayatımızın seçimidir; kılıç yumruğumuzdan çekilmesin ve hayatlarımız kesilmesin diye hazırlıklı, silahlı, güçlü ve kararlı olmalıyız," diye ekledi Dayan.
Dayan'ın yorumları, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterrez'in yetmiş yıl sonra Hamas'ın 7 Ekim'de İsrail'e düzenlediği saldırının "bir boşlukta" gerçekleşmediğini, özellikle de İsrail'in 1967'den bu yana Filistin topraklarını işgal altında tuttuğunu söylemesini çerçevelemektedir.
Ayrıca, Hamas'ın 7 Ekim'de sivilleri hedef alması ve vahşeti ile savaş sırasında masum Filistinli sivillerin hayatlarını riske atmasının yanı sıra İsrail'in Gazze'yi büyük bir insani maliyetle acımasızca yıkıma uğratması ve Hamas'ın elindeki rehinelerin serbest bırakılmasına öncelik vermemesi nedeniyle başkalarının ve kendilerinin hayatlarını hiçe saymasını da çerçevelemektedirler.
Bir Arap insan hakları aktivisti şöyle dedi: "Gazze, Orta Doğu'nun yaşamı ve bireylerin onurunu küçümsemesinin zirve noktasıdır. Bu büyük ve eşi benzeri görülmemiş ölçekte bir hiçe saymadır. Bölgedeki otokrasinin temelini oluşturan bir hiçe saymadır. Ne zaman, nerede ve nasıl olacağını tahmin etmek imkansız olsa da, eninde sonunda bir patlamaya yol açacak olan bu saygısızlıktır."
Yazarın notu: Bu yazı, otokratik Arap yöneticilerin ve ABD'li politika yapıcıların göz ardı ettikleri gelişmeleri inceleyen iki bölümlük serinin ikinci bölümüdür. Bu iki bölümlük seri, otokratik Arap yöneticilerin ve ABD'li politika yapıcıların göz ardı ettikleri gelişmeleri incelemektedir. Bu seri Horizons'da yayınlanan bir makaleye dayanmaktadır.
Dr. James M. Dorsey, 20 Mayıs 2024, Modern Diplomacy
(Dr. James M. Dorsey, S. Rajaratnam Uluslararası Çalışmalar Okulu'nda kıdemli araştırmacı, Würzburg Üniversitesi Taraftar Kültürü Enstitüsü'nün eş direktörü ve 'The Turbulent World of Middle East Soccer- Orta Doğu Futbolunun Çalkantılı Dünyası'' blogunun ve Dr. Teresita Cruz-Del Rosario ile birlikte yazdığı aynı başlıklı 'Comparative Political Transitions between Southeast Asia and the Middle East and North Africa- Güneydoğu Asya ile Orta Doğu ve Kuzey Afrika Arasında Karşılaştırmalı Siyasi Geçişler' kitabının yazarıdır.)
Seçkin Deniz, 20.08.2024, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri ve Yansımalar
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.