Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
Europe’s Existential AI Challenge
"Avrupa Birliği ve üye devletleri yirmi birinci yüzyılda gelişmek ve egemenliklerini korumak istiyorlarsa, ticari evlerini düzene sokmalıdırlar. Yapay zeka çağında, rekabetçi bir startup ekosistemi, ekonomik refah ve askeri güvenliğin kritik bir bileşenidir."
Eski İtalya Başbakanı ve Avrupa Merkez Bankası Başkanı Mario Draghi'nin Avrupa Birliği'nin rekabet gücüne ilişkin son raporu, üretkenlik artışını canlandırmak, enerji dönüşümünü sağlamak ve bloğun savunmasını desteklemek için derin reformlara duyulan ihtiyaç konusunda şiddetle ihtiyaç duyulan bir uyandırma çağrısıydı. AB'nin yeni bir komisyon oluşturmaya hazırlandığı bir dönemde yayınlanan raporun tam zamanı.
Ancak Draghi, Avrupa'nın ekonomik zayıflığına ilişkin ciddi ve etkileyici içgörüler sunarken, raporu iki temel alanda yeni AB Komisyonu'nun ve AB üye hükümetlerinin üstesinden gelmesi gereken sorunu hala hafife alıyor: yapay zeka ve bunu geliştirmek için gereken startup ekosistemi. Yapay zeka çağında, rekabetçi bir startup ekosistemi hem ekonomik hem de askeri güvenlik için kritik önem taşıyor.
Mükemmel üniversitelere ve araştırma kurumlarına sahip olmasına rağmen AB, yapay zeka teknolojisini geliştirme ve uygulama yarışında giderek daha da geride kalıyor. Ancak bu durumun altında yatan neden YZ'ye özgü değil; AB'nin startup ekosisteminin daha geniş çaplı yetersizliğini yansıtıyor. Fransa ve İskandinavya gibi kısmi istisnalar dışında, AB'nin startup ekosistemi ABD, Çin, İsrail, Tayvan ve hatta Birleşik Krallık ve savaş zamanı Ukrayna'nınkinden çok daha düşük. Ve bu sorun yakında daha da kötüleşecek, çünkü yapay zekanın yükselişi, AB'nin düşük sistemi için ödeyeceği ekonomik ve jeopolitik bedeli keskin bir şekilde artırma tehdidinde bulunuyor.
Yeni Bir Dönem
Bu bedel, ticari yapay zeka devrimi 2022'nin sonlarında kamuoyunda patlamadan önce zaten yüksekti. 1990'ların ortalarında ticari internetin ortaya çıkışından bu yana, bilgi teknolojileri ekonomik, hükümet ve askeri faaliyetler için daha kritik hale geldi ve yakın zamanda kurulan şirketler ekonomik büyümenin daha büyük bir payını oluşturdu. Hepsi 1990'larda ya da daha sonra kurulan Amazon, Google, Uber, Facebook, Airbnb, Netflix ve Tesla'nın toplam gelirleri 1 trilyon dolardan fazla ve yaklaşık iki milyon çalışanı var. Yapay zeka çip üreticisi Nvidia 31 yaşında ve daha az ünlü düzinelerce ABD'li startup ve risk sermayesi fonu büyük işletmeler haline geldi.
Birbiriyle bağlantılı birkaç nedenden ötürü, YZ devrimi, yetersiz bir startup ekosistemine sahip olmanın maliyetini önemli ölçüde artırmaktadır. İlk olarak, dar bir şekilde tanımlansa bile, YZ endüstrisi şüphesiz büyük ve muazzam derecede önemli hale gelecektir. Nvidia halihazırda dünyanın en değerli şirketlerinden biri ve OpenAI, Anthropic ve Perplexity gibi daha yeni YZ girişimleri ayda %20-40 oranında gelir artışı yaşıyor. Yakın zamanda kurulan birkaç yapay zeka girişimi (ve henüz kurulmamış diğerleri) yakında kritik hizmetler sağlayan büyük işletmeler haline gelecek. Küresel olarak rekabetçi bir YZ sektörüne sahip herhangi bir ülke veya bölge, sonuç olarak daha fazla zenginlik ve etki elde edecektir.
Dahası, YZ sadece YZ'de değil, neredeyse her yerde yeni firmaların kurulmasını ve büyümesini hızlandırıyor. YZ sadece yeni ürün ve hizmetlerin geliştirilmesini sağlamakla kalmıyor; aynı zamanda bilgi edinme ve idari görevleri yerine getirme konusunda herhangi bir sektördeki herhangi bir girişimcinin önündeki engelleri de azaltıyor.
Bu küçük bir mesele değil. Kanıtlar, YZ'nin kişisel bilgisayarlar veya bulut hizmetleri gibi başka bir teknik "devrimden" çok daha fazlasını temsil ettiğini giderek daha fazla göstermektedir. Bunun yerine, YZ, muhtemelen iki yüzyıldan daha uzun bir süre önce ilk Sanayi Devrimi ile karşılaştırılabilecek kadar büyük bir ekonomik değişimin motoru olmaya hazırlanıyor. Eğer öyleyse, YZ yarışının sonucu, gelecek nesiller için küresel zenginlik ve güç dağılımını belirleyecektir.
Ve son olarak, YZ'nin potansiyeli yeni sektörlerle sınırlı değil. Bu on yıl içinde, YZ'yi etkili bir şekilde kullanmak çoğu eski sektör için de kritik hale gelecektir. Örneğin, birçok teknoloji uzmanı ilaç, biyoteknoloji, robotik, hukuk ve finans hizmetleri, yazılım mühendisliği, otonom araçlar, eğitim ve silah sektörlerinde "ChatGPT anının" geldiğine veya yakın olduğuna inanmaktadır. YZ, özellikle drone teknolojisi ile bağlantılı olarak (ancak yalnızca bu değil) askeri güçte derin bir devrimi zaten körüklüyor, bu da YZ'de geri kalmanın askeri sonuçlarını özellikle rahatsız edici hale getiriyor.
İş için Kötü
Startup'lar - ve onların yokluğu - tüm bu sorunların merkezinde yer almaktadır. AB'de bir iş kurmanın ve büyütmenin zorluğu hem yeni sektörlerin yükselmesini engellemekte hem de eski sektörlerdeki yerleşik firmaları rekabetten korumaktadır. Sonuç olarak birçok AB sektörü, artık küresel olarak rekabet edemeyen durgun firmalardan oluşan oligopollerin hakimiyetine girmiştir.
Otomobilleri düşünün. Tesla'nın ve ardından Çinli startup'ların yükselişinin elektrikli araçlara küresel geçişi hızlandırdığına şüphe yok. Bu şirketler hızlı bir büyüme kaydederken, Almanya'nın en büyük otomobil üreticilerinden bazıları dizel teknolojisinin ömrünü uzatmak amacıyla duman testlerinde sahtecilik yapıyordu. Kurumsal etiğin dehşet verici bir şekilde ihlal edilmesinin ötesinde, bu olay yeni girenlerin rekabeti konusunda bir endişe eksikliğini ve yeni teknolojiye karşı bir direnci ortaya koydu. Ekonomik dinamizmi sürdürmek ise tam tersi bir zihniyet gerektirir.
Startup'lar yeni sektörlere öncülük etmede ve eski sektörleri yenilemede hayati bir rol oynamaya devam edecektir. Ancak AB'nin yetersiz startup ekosistemi yeni şirketleri ciddi şekilde engelliyor. Sorunun bir kısmı, birçok normal hükümet kararının gereksiz yere yavaş olmasıdır. Sadece bir örnek vermek gerekirse, Yunanistan'ın Microsoft'a bir veri merkezi kurma izni vermesi dört yıl sürdü.
Almanya ve İspanya da dahil olmak üzere bazı AB ülkelerinde, yeni bir şirket kurmak ve yatırım yapmak gereksiz yere zaman alıcı ve pahalıdır. İspanya'daki süreç, pahalı yasal çalışmalar, noter tasdiki ve apostil gerektiren saçma bir noktaya kadar arkaiktir. İspanyol girişimleri için şirketleşme ve yatırımı kolaylaştırmayı amaçlayan yeni bir yasa 2023'te yürürlüğe girdi; ancak bu yasadan yararlanabilmek için şirketlerin, çalışanlarının %60'ının "İspanya'da bir iş sözleşmesine sahip olması" da dahil olmak üzere birçok şartı yerine getirmesi gerekiyor.
Almanya'daki süreç de pek iç açıcı değil ve startup kurucularından gelen çok sayıda anekdot, işlevsiz düzenleyici süreçlerin önemli bir sorun olduğunu açıkça ortaya koyuyor. Örneğin, yakın zamanda Almanya'da yaşayan Tayvanlı bir startup kurucusu, izin başvurusunda bulunmak için bir Alman avukat tutup tüm belgeyi kendisine Almanca olarak okuması ve iznini şahsen alması gerektiğini söyledi. Elektronik imzaya izin verilmiyordu ve Almancası henüz yeterince akıcı olmadığı için, belgenin tam metnini kendisine İngilizce olarak tekrar etmesi için lisanslı bir tercüman tutması da gerekiyordu (kendi iki dilli meslektaşını kullanmak kabul edilemezdi). Aynı şekilde Kafkaesk olan Alman gizlilik ve veri düzenlemeleri, bazen hastalar ve doktorlar kabul etmiş olsalar bile, tıbbi verilerin verilerin oluşturulduğu bina dışına aktarılmasını yasaklayacak şekilde yorumlanmaktadır.
Bir başka sorun da AB'nin araştırma ve eğitim sistemleriyle ilgilidir. AB mükemmel araştırmalar üretmesine rağmen, kısmen araştırma kurumlarının ekonomiyle yeterince bağlantılı olmaması nedeniyle, sonuçlarını ticarileştirmekte sürekli olarak başarısız olmaktadır. AB'nin en iyi işletme okullarının çoğu - örneğin INSEAD - güçlü STEM (bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik) programlarına sahip daha büyük üniversiteler içinde yer almak yerine bağımsız kurumlardır.
Buna karşılık, ABD'nin önde gelen işletme okullarının çoğu, STEM konularını işletme ile birleştiren ortak derece programlarına sahip daha büyük üniversitelerin bir parçasıdır. Birçoğunun girişimciliği desteklemek için (kulüpler, hibeler, mezun ağları, inkübatörler, yarışmalar, patent lisanslama ve akademik izin politikaları dahil), hatta şirket kurmak için okulu bırakan öğrenciler için bile son derece aktif programları vardır.
AB içinde Fransa ve İskandinavya, kuralı kanıtlayan istisnalardır. Girişimciliği desteklemek için son zamanlarda politika değişiklikleri yaptılar ve girişimler ("la French Tech") başlattılar ve Fransız şirketi Mistral AI'nin lansmanının da gösterdiği gibi kendi startup ekosistemlerinin büyüdüğüne dair işaretler var. Ancak genel olarak AB çok geridedir ve daha da gerilere düşmektedir. İsrail ve Birleşik Krallık birlikte neredeyse tüm AB kadar "tek boynuzlu ata" (değeri 1 milyar dolar veya daha fazla olan özel şirketler) sahip; ve hem Çin hem de ABD çok daha fazlasına sahip. Yapay zeka alanında ise aradaki fark daha da büyük.
Avrupa'nın startup ekosistemiyle ilgili sorunlar çok tartışılsa da, önerilen çözümler genellikle kusurludur. AB defalarca devlet tarafından yürütülen büyük araştırma-geliştirme programları oluşturdu, ancak bu tür yanıtlar asıl noktayı gözden kaçırıyor. World Wide Web Avrupa'da, CERN'de (Avrupa Nükleer Araştırma Örgütü) icat edilmiş olsa da, neredeyse sadece ABD'li girişimler tarafından ticarileştirildi. Dahası, YZ'nin ticarileşmesi hızlandıkça, Ar-Ge'nin odağı hızla akademiden endüstriye, hem yerleşiklere (Microsoft, Google, Meta) hem de iyi finanse edilen girişimlere (OpenAI, Anthropic, Mistral AI, Safe Superintelligence) kaymaktadır.
Benzer şekilde, birçok reform tartışması AB üye devletlerinin düzenlemelerinin uyumlaştırılması veya AB'nin 27 parçalı ulusal pazarının birleştirilmesi ihtiyacına odaklanmaktadır. Ancak bu kesinlikle bir sorun olmakla birlikte, ikincil önemdedir. Sonuçta, İsrail ve Tayvan küresel ölçekte rekabetçi startup sistemleri geliştirmişlerdir ve sırasıyla sadece dokuz milyon ve 23 milyon kişiye ev sahipliği yapmaktadırlar. İsrail ve Singapur'un her biri kişi başına AB'den beş kat daha fazla tek boynuzlu ata sahip ve Fransa dışında AB içindeki en başarılı ulusal startup sistemleri küçük İskandinav ülkelerinde. Muhtemel bir istisna dışında - sermaye piyasaları - Avrupa'nın ulusal piyasalarının bölünmüşlüğü, düzenlemelerin içeriği ve idaresinden çok daha az önemlidir.
Kusurlu Ama Daha İyi
YZ'deki teknolojik ilerleme artık göz kamaştırıcı derecede hızlı - 1990'ların internet devriminin şafağından bile daha hızlı. ABD'nin startup sistemi bile ayak uydurmakta zorlanıyor; kurumsal düzenlemeleri hızla yeni kuluçka merkezleri, hacker evleri, YZ odaklı "solo GP "ler ile gelişiyor. VC fonları, yapay zeka tek boynuzlu atları içinde yer alan yeni VC fonları, melek ağları, kurucu kooperatifleri vb.
Bu, ABD sisteminin körü körüne kopyalanmasını onayladığımız anlamına gelmiyor. Amerika'da üniversite eğitimi son derece pahalı hale gelmiştir; göçmenlik politikası son derece işlevsizdir; ve startup kurucuları ve VC'ler ile sıradan çalışanlara uygulanan ayrımcı vergi muamelesi eşitsizliği ciddi şekilde kötüleştirmektedir.
Bu son nokta yeterince takdir edilmemektedir. ABD'deki girişimlerin kurucuları ve ilk çalışanları hisse senetlerini ihmal edilebilir bir maliyetle satın alabilirler ve satana kadar vergilendirilmezler; aynı durum risk sermayedarları ve yatırımcıları ("sınırlı ortaklar") için de geçerlidir. Sonuç olarak, sattıklarında yalnızca daha düşük sermaye kazancı vergisi öderler ve birçoğu hisse senetlerini satmadan borçlanarak vergiden tamamen kaçınır.
Buna karşılık, ortalama çalışanlar, bir satın alma veya halka arz hisse senetleri için net bir değer belirlediğinde hemen vergilendirilirler. Bu vergileri ödemek için genellikle hisse senetlerini hemen satmak zorunda kalırlar ve bu nedenle kazançlar "olağan gelir" olarak kategorize edildiği için daha yüksek bir vergi oranıyla karşılaşırlar. Bu farklı muamele şu anda ABD'de artan eşitsizliğin önemli bir itici gücüdür.
Yine de, tüm kusurlarına rağmen, ABD sistemi son derece üretken, dinamik ve duyarlı; uzaktan çalışma çağında bile, insanlar AB de dahil olmak üzere dünyanın dört bir yanından yapay zeka alanında eğitim almak ve çalışmak için ABD'ye geliyor.
Avrupa Ne Yapmalı?
Avrupa, antitröst/rekabet politikasında ve güçlü bir startup ekosisteminin geliştirilmesine yardımcı olabilecek diğer bazı alanlarda liderlik göstermiştir. Sağlam sosyal güvenlik ağları, yapay zekanın neden olabileceği yer değiştirmeleri hafifletmeye yardımcı olabilir ve girişimcilerin istikrarlı bir işi bırakma riskini almalarına yardımcı olabilir.
Ancak AB aynı zamanda teknoloji ekosistemlerinin kurumlarını desteklemeli - ancak yönetmemeli veya kontrol etmemeli - ve veri ve gizlilik düzenlemelerinin aşırı kısıtlayıcı yönetimi gibi engelleyici kaynakları ortadan kaldırmalıdır (geçerli endişeleri göz ardı etmeden). Ayrıca İngilizce ve temel bilgisayar bilimlerinde evrensel eğitimi teşvik etmeli; istihdam yönetmeliklerini gözden geçirmeli; şirketleşme, finansman ve işe alımın karmaşıklığını ve masraflarını azaltmalı; startup çalışanları için göçmenlik engellerini azaltmalı; Ar-Ge'yi teşvik etmeli; üniversitelerde bir startup kültürünü desteklemeli ve bir sermaye piyasası birliği kurmalıdır. Birleşik bir sermaye piyasasının olmaması, ABD'ye kıyasla önemli bir dezavantaj olmaya devam etmekte olup, değerlemeler ve finansmana erişim açısından sonuçlar doğurmaktadır.
Avrupa'nın yapay zeka çağında başarılı olabilmesi için AB startup ekosisteminin büyük bir reforma ihtiyacı olacaktır. Ancak reformlara, YZ, teknoloji, ticaret, rekabet ve güvenlik politikalarında gelişmiş ve daha dengeli bir transatlantik işbirliği de eşlik etmelidir. Özellikle her iki taraf da iklim değişikliğinden Vladimir Putin yönetimindeki Rusya'ya ve Xi Jinping yönetimindeki Çin'e kadar uzanan ortak tehditlerle karşı karşıyayken, ne Avrupa'nın gerilemesi ne de sert bir ABD-AB rekabeti her iki tarafın da yararına olacaktır. ABD-AB ilişkisi, sadece AB ve Amerika'nın yararına değil, aynı zamanda yapay zekanın çağımızın en büyük küresel zorluklarını ele almada önemli bir araç haline gelmesini sağlamak için liderlik, vizyon ve ortak çıkar duygusu gerektirmektedir.
Bertrand Badré, Charles Ferguson, Paris, San Francisco, 1 Kasım 2024, Project Syndicate
(Dünya Bankası'nın eski genel direktörlerinden Bertrand Badré, Project Syndicate Danışma Kurulu Başkanı, Blue like an Orange Sustainable Capital'in CEO'su ve Kurucusu ve Can Finance Save the World?-Finans Dünyayı Kurtarabilir mi?' (Berrett-Koehler, 2018) adlı kitabın yazarıdır. Bir teknoloji yatırımcısı ve politika analisti olan Charles Ferguson, Oscar ödüllü Inside Job belgeselinin yönetmenidir.)
Eyüp Kaan, 25.11.2024, Sonsuz Ark, Çevirmen Yazar, Sonsuz Ark Çevirileri
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.