Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
Sonsuz Ark'ın Notu:
Çevirisini yayınladığımız analiz,
CFR.org editörlerinin ortak çalışmasıdır ve İran Devrim Muhafızları Ordusuna odaklanmaktadır. 1979 İran Devrimi sonrası oluşturulan bu ordunun ne kadar geniş alana yayıldığını ve Masonik İran Rejimini korumak için nasıl desteklendiğini fark edeceksiniz.
Seçkin Deniz, 16.12.2024, Sonsuz Ark
Iran’s Revolutionary Guards
"Devrim Muhafızları İran'ın en güçlü örgütlerinden biri. 1979 devriminin başlıca savunucusu olarak tasarlanan Devrim Muhafızları şimdi İsrail ve ABD'ye şiddetle karşı çıkan İslamcı militan grupların kritik bir bağlantısı."
Özet
1979 devriminden sonra kurulan DMO doğrudan Dini Lidere karşı sorumludur. DMO Irak, Lübnan, Filistin toprakları, Suriye ve Yemen'deki militan grupları desteklemektedir. Bu “direniş ekseni” bölgeyi Batı ve İsrail etkisinden kurtarmayı amaçlamaktadır. Yaptırımların delinmesinden elde edilen büyük yasadışı kazançlar da dahil olmak üzere İran ekonomisinin büyük sektörleri üzerindeki kontrolü, sayısız faaliyetinin finanse edilmesine yardımcı olmaktadır.
Devrim Muhafızları üyeleri Tahran'da bir parlamento oturumuna katılıyor. Atta Kenare/AFP/Getty ImagesGiriş
Devrim Muhafızları Ordusu (DMO) İran'ın en güçlü ve korkulan örgütlerinden biridir ve ülkenin güç projeksiyonunda, iç güvenliğinde ve ekonomisinde merkezi roller oynamaktadır.
1979 devriminin ardından İran'ın dini liderleri, güvenmedikleri ülkenin geleneksel silahlı kuvvetlerinin dışında ve onlara karşı bir denge unsuru olarak DMO'yu kurdular. Bugün doğrudan Dini Lider Ali Hamaney'e bağlı olan DMO'nun büyüklüğü ve yetkileri son derece genişlemiştir. Birçok önemli askeri görevinin yanı sıra, İran'ın müthiş balistik füze cephaneliğini işletiyor ve Hamas ve Hizbullah da dahil olmak üzere İran'ın çeşitli bölgesel iştirakleriyle ortaklık kuran bir keşif kolu olan Kudüs Gücü'nü denetliyor. 2024'ün sonlarında İsrail sırasıyla Gazze Şeridi ve Lübnan'da bu militan grupların her ikisiyle de büyük çatışmalar yürütüyordu ve İran'a doğrudan misilleme saldırıları düzenlemişti.
Devrim Muhafızları İran'ın ulusal siyasetinde de oldukça etkilidir. Kolordunun pek çok emektarı kabine, parlamento ve eyaletler de dahil olmak üzere üst düzey hükümet görevlerine geçmiştir. Kolordu bu arada uluslararası yaptırımların etrafından dolaşarak yasadışı ticari ve mali ağlar kurarak milyarlarca dolar zenginleşti. Birçok bölge uzmanı, DMO'nun yaşlanan Hamaney'in halefinin seçiminde önemli bir rol oynamasını bekliyor ki bu da grubun gücünü daha da pekiştirebilir ve siyasi reformun önündeki engelleri arttırabilir.
Devrim Muhafızları neden kuruldu?
Devrim Muhafızları 1979 yılında Şah Muhammed Rıza Pehlevi'nin devrilmesinin hemen ardından solcular, milliyetçiler ve İslamcılar devrimci cumhuriyetin rotasını belirlemek için yarışırken kuruldu. Geçici başbakan hükümeti ve ordu gibi devlet kurumlarını kontrol ederken, İran'ın kurucu dini lideri Ayetullah Ruhullah Humeyni'nin birçok din adamı ve müridi, miras alınan bu kurumlara karşı ağırlıklar örgütledi. Bunların arasında hukukun ve yargının sınırlarının ötesinde faaliyet gösteren Devrim Muhafızları da vardı. Yüksek lidere bağlı olan DMO'nun komuta yapısı seçilmiş cumhurbaşkanını bypass etmektedir.
Muhafızlar, Humeyni'nin velayet-i fakih ya da fakihin velayeti kavramına dayalı bir devlet kurmasıyla devrimin sağlamlaştırılmasına yardımcı olacak bir “halk ordusu” olarak tasarlandı. Amaç, İran'ı teokratik bir yapıyla kuşatılmış anayasal bir cumhuriyet olarak kurmaktı. Humeyni, DMO'nun yeni rejimi, 1953'te Muhammed Musaddık'ın demokratik yollarla seçilmiş hükümetini devirip Şah'ı yeniden iktidara getiren darbe gibi bir darbeden korumasını amaçlıyordu.
Devrim Muhafızları nasıl örgütlenmiştir?
İran-Irak Savaşı (1980-88) DMO'yu Batılı ordularınkine benzer bir komuta yapısıyla daha çok konvansiyonel bir savaş gücüne dönüştürdü. Uluslararası Stratejik Araştırmalar Enstitüsü'ne (IISS) göre şu anda oldukça kurumsallaşmış olan DMO, emrindeki 190.000 askerle İran'ın düzenli silahlı kuvvetlerine paralel bir güç olmaya devam ediyor. Bu personelin yaklaşık yarısını askerler oluşturuyor. Devrim Muhafızları'nın kolları şunlardır:
İran'ın 31 eyaletinde ve Tahran'da bulunan ve sayıları 150,000'den fazla olan kara kuvvetleri;
- Altı yüz bin kadar gönüllüyü seferber edebileceğini iddia eden Basij paramiliter gücü;
- İran'ın düzenli ordusunun deniz kuvvetlerinden ayrı, yaklaşık yirmi bin denizciye sahip ve her yıl dünya deniz yoluyla taşınan ham petrolün yaklaşık üçte birinin geçtiği Hürmüz Boğazı da dahil olmak üzere İran'ın deniz sınırlarında devriye gezmekle görevli deniz kuvvetleri;
- İran'ın balistik füze programını yürüten ve düzenli ordunun paralel bir kolundan da ayrı olan on beş bin kişilik bir hava kuvvetleri; ve
- IISS'e göre IRGC'ye bağlı işletmelerle askeri ve ticari casusluk ve propaganda dağıtımı konusunda çalışan bir siber komutanlık (devlete bağlı hackerlarla kesin ilişkisi belirsiz).
Devrim Muhafızları'nın dış politikadaki rolü nedir?
Devrim Muhafızları 1980'lerde bölgedeki devlet dışı silahlı gruplara sponsorluk yapmaya başlamış ve ilk olarak İran-Irak Savaşı'nda görev almıştır. Kudüs Gücü, DMO'nun fiili dış ilişkiler kolu olarak ortaya çıktı ve Afganistan, Irak, Lübnan, Filistin toprakları, Yemen ve başka yerlerdeki silahlı gruplarla bağlar geliştirerek onlara eğitim, silah, para ve İran'ın gücünü yurtdışına yansıtmak için askeri tavsiye sağladı. Bu gruplardan bazıları çoğu zaman İran'dan ve birbirlerinden bağımsız olarak faaliyet gösterse de Tahran onları kendi güdümündeki Batı karşıtı “direniş ekseninin” bir parçası olarak görüyor. Uzmanlar İran'ın son yıllarda bu ittifak içindeki işbirliğini güçlendirmeye çalıştığını söylüyor.
Tahran bu grupları destekleyerek devrimini ihraç etmeye ve Batılı ülkeler ile ezeli düşmanı İsrail'in saldırganlığını caydırmaya çalışıyor. Örneğin Lübnan hareketi Hizbullah, İran'ın ABD'ye ve grubun kurulduğu dönemde güney Lübnan'ı işgal eden İsrail'e karşı düşmanlığını paylaşıyor. 1983 yılında Beyrut'taki ABD Büyükelçiliği ile ABD Deniz Piyadeleri ve Fransız paraşütçü kışlalarının bombalanması ve çeşitli rejim muhaliflerine yönelik suikastlar İran'a ve onun vekilleri olan Hizbullah'a atfedilmiştir. Ayrıca, Batılı ve Orta Doğulu istihbarat yetkilileri 1994 yılında Arjantin'in Buenos Aires kentinde bir Yahudi merkezinin bombalanması olayını DMO'ya bağladılar, ancak Tahran bu olayla ilgisi olmadığını söyledi.
DMO'nun 2003'teki ABD işgalinden sonra Irak'a müdahalesi Tahran ve Washington arasında özel bir anlaşmazlık kaynağı oldu. ABD Başkanı George W. Bush 2007'de Kudüs Gücü'nü Şii Müslüman militanlara Amerikan güçlerini öldürmeleri için yol kenarı bombaları sağlamakla suçlamış, ancak ABD hükümeti içindeki ve dışındaki uzmanlar bu tür emirlerin doğrudan Tahran'dan gelip gelmediğini sorgulamıştı. Donald Trump yönetimi 2003-2011 yılları arasında Irak'ta 608 Amerikan askerinin öldürülmesinden Devrim Muhafızlarını sorumlu tutmuştu.
2011 yılında Arap Baharı olarak bilinen bölge çapındaki ayaklanmaların ardından Kudüs Gücü Suriye'ye konuşlandı. İran başlangıçta ajanların Şii türbelerini savunmak gibi sınırlı bir görevi yerine getirdiğini iddia etse de daha sonra bu gücün Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad'ın Sünni çoğunluk arasındaki huzursuzluğu bastırmasına yardımcı olduğunu kabul etti. Hoşnutsuzluk iç savaşa dönüştüğünde Kudüs Gücü sadece askeri danışman olarak değil, aynı zamanda Suriye rejim güçleri, Lübnanlı Hizbullah militanları ve Devrim Muhafızları vekil milislerinde görev yapan Afgan mültecilerle birlikte savaşarak ön saflarda da görev yaptı. Bu arada, Arap ayaklanmalarının benzer şekilde Yemen'de bir iç savaşa yol açmasının ardından DMO, Yemen'deki Husilere istihbarat desteği, eğitim ve silah sağlayarak ülke hükümeti ve İran'ın rakibi Suudi Arabistan'ın birleşik güçlerine karşı isyancı harekete yardım etti.
İranlı yetkililer İslam Devleti örgütünün yükselişine karşılık olarak Kudüs Gücü'nün hem Irak hem de Suriye'deki varlığını genişletti. Sünni Müslüman militan örgütün burada yenilgiye uğratılmaması halinde Tahran'a yürüyeceği uyarısında bulundular. Irak'ta on binlerce Şii milisin halk seferberliği kısa sürede ulusal orduyu gölgede bıraktı. Bu milislerin çoğu İran'ın dini liderine sadakat yemini etti ve önceki on yılda ABD işgaline karşı Kudüs Gücü ile birlikte çalışan komutanlar tarafından yönetildi. Seferberliği yöneten yetkili Ebu Mehdi el-Mühendis hem Irak hem de İran vatandaşlığına sahipti ve Kudüs Gücü subayı olarak görev yapmıştı. Seferberlik, İslam Devleti'ni gerileten kara kuvvetlerini sağladı; ABD ise hava gücü sağlayarak muhafızları ve ABD güçlerini zımni ortaklar haline getirdi.
Bu ittifak kısa ömürlü oldu. 2019 yılına gelindiğinde İslam Devleti büyük ölçüde yenilgiye uğratılmıştı ve ABD-İran çatışmaları yeniden başladı. Ertesi Ocak ayında bir ABD insansız hava aracı saldırısında Muhandis ve İran'ın bölgedeki silahlı gruplarla çok sayıda ortaklığını geliştiren güçlü Kudüs Gücü komutanı Kasım Süleymani öldürüldü. Washington, güvenlik, enerji ve ticaret için İran'a bel bağlamış olan Irak'ta muhafızların etkisini kırmaya çalıştı. İran ve müttefikleri intikam yemini etti ve Tahran destekli gruplar Irak ve Suriye'deki ABD koalisyon güçlerine yönelik saldırılarını artırdı. 2021'de bir roket saldırısında onlarca personel yaralandı.
Devrim Muhafızları ile bölgesel ağı arasındaki bağlar, Hamas'ın İsrail'e tarihindeki en ölümcül saldırıyı gerçekleştirdiği Ekim 2023'ten bu yana giderek daha belirgin hale geldi. Saldırı, İran'ın işin içinde olup olmadığına dair, bazıları hala çözülememiş sorulara yol açtı. Dini Lider Hamaney, İran'ın 7 Ekim saldırısında hiçbir rolü olmadığını açıkça söyledi, ancak bazı uzmanlar Tahran'ın yaklaşan saldırıdan haberdar olduğunu ve Filistinli savaşçılara on yıllardır verdiği destekle bu saldırının kolaylaştırılmasına yardımcı olduğunu söylüyor.
Bunu takip eden İsrail-Hamas çatışmasında DMO Irak, Lübnan, Suriye ve Yemen'deki ortaklarının Hamas'la dayanışma içinde İsrail hedeflerine saldırmasına yardımcı olmak için silah ve diğer yardımlarda bulundu. Ve Nisan 2024'te DMO İsrail'e yüzlerce insansız hava aracı ve füze fırlatarak Tahran'ın İsrail topraklarına yönelik ilk doğrudan saldırısına imza attı. İsrail ve müttefikleri füzelerin çoğunu engellediği için kimse ölmemiş olsa da, saldırı yine de Orta Doğu'da çatışmanın tırmanacağına dair küresel korkuları besledi. İranlı liderler saldırının, İsrail'in o ayın başlarında yedi Devrim Muhafızları komutanının öldürüldüğü İran'ın Suriye'deki büyükelçiliğini bombalamasına misilleme olduğunu söyledi.
Ekim ayında İran Devrim Muhafızları, İsrail'in Temmuz ayında Tahran'da üst düzey bir Hamas yetkilisine düzenlediği iddia edilen suikaste ve Eylül ayında Beyrut'ta Hizbullah liderinin bombalandığının doğrulanmasına misilleme olarak İsrail'e yönelik, çoğunluğu balistik füzelerden oluşan bir başka hava saldırısı dalgası başlattı. İsrail ve müttefikleri İran'ın saldırılarını bir kez daha büyük ölçüde etkisiz hale getirdi. Ekim ayı sonunda İsrail'in İran'a yönelik misilleme saldırısı ülkenin hava savunma sistemlerini ve füze üretim tesislerini vurdu.
Kasım ayı başında Biden yönetimi, New York'ta ABD'li bir gazeteciyi ve Hamaney rejimini eleştiren bir kişiyi öldürmeyi planladıkları iddiasıyla üç kişiyi suçladı. Sanıklardan birinin de eski Başkan Donald Trump'a suikast düzenlemekle görevlendirildiğine inanılıyor.
Devrim Muhafızları'nın ülke içindeki rolü nedir?
DMO aynı zamanda İran'ın iç siyasetinde de merkezi bir oyuncu haline geldi ve CFR'den Ray Takeyh'in deyimiyle ülkedeki en önemli örgüt haline geldi. İran-Irak Savaşı sırasında DMO'ya liderlik eden Dini Lider Ali Hamaney eski DMO komutanlarını üst düzey siyasi görevlere atadı ve parlamentodaki eski muhafızlar sert bir dış politikanın yanı sıra sivil bir nükleer program geliştirilmesine destek verme eğiliminde.
Devrim Muhafızları Ordusu, dini liderin politikalarıyla uyum içinde hareket ettiği için zaman zaman yetkileri, silahlı kuvvetlerin hiçbirini kontrol etmeyen ve kendine ait nispeten az yetkisi olan İran Cumhurbaşkanı'nın yetkilerini gölgede bırakıyor gibi görünüyor. (Sadece erkekler cumhurbaşkanı olabilmiştir ve İran yasalarının bunu gerektirip gerektirmediği belirsizdir). Cumhurbaşkanının iç politika üzerinde etkisi olsa da -örneğin ulusal bütçeyi kontrol ediyor- dış politika üzerindeki etkisi sınırlı.
Uzmanlar, örgütün etkisinin halen Devrim Muhafızları'nın karşılıklı çıkar ilişkisi içinde olduğu Hamaney'in etkisinden üstün olduğunu söylüyor. Carnegie Endowment for International Peace'de İran uzmanı olan Karim Sadjadpour Temmuz 2024'te “Hamaney'in 1989'da dini lider olmasından bu yana beş İran cumhurbaşkanı (Ali Ekber Haşimi Rafsancani, Muhammed Hatemi, Mahmud Ahmedinejad, Hasan Ruhani ve İbrahim Raisi) gelip geçti ama hiçbiri İran'ın güç yapısında ya da iç ve dış davranışlarında anlamlı ve kalıcı bir değişiklik getirmedi” diye yazdı. “Hamaney ve komuta ettiği Devrim Muhafızları on yıllar içinde daha da güçlendiler ve ülkenin bizans gibi siyasi kurumlarının yanı sıra yargı, medya ve gözetim devletine de hakim oldular. Toplumsal baskı ve endemik hükümet yolsuzluğu, kötü yönetim ve beceriksizlik, kimin başkan olduğuna bakılmaksızın sabit kaldı.”
2007'de Basij doğrudan Devrim Muhafızları Ordusu'nun emrine verildi ve bazı analistler bu yeniden yapılanmayı rejime yönelik algılanan iç tehditlere yeniden odaklanılmasına bağladı. Haziran 2009'da DMO'nun cumhurbaşkanlığı seçimlerinin Ahmedinejad lehine düzeltilmesine yardımcı olduğu iddia edildi. Daha sonra hile yapıldığı iddiasıyla düzenlenen kitlesel gösteriler sırasında insan hakları grupları Basij'in protestoculara saldırdığını belgeledi. Binlerce kişi gözaltına alındı ve birçok reformist siyasetçi ve aktivist hapse atıldı.
2013 cumhurbaşkanlığı seçimleri de Devrim Muhafızları'nın müdahalesiyle gölgelendi. Hasan Ruhani nihayetinde birçok muhafızın desteklediği sertlik yanlılarına karşı galip gelirken, raporlar DMO'nun oylama öncesinde bir gözdağı atmosferi yarattığını ve adayları ideolojik uygunlukları açısından inceleyen Muhafız Konseyi'ne kabul edilemez buldukları adayları ayıklaması için baskı yaptığını gösterdi. İran'da 2020 genel seçimleri ve 2021'de Ruhani'nin halefi Ebrahim Raisi'nin seçilmesiyle birlikte Devrim Muhafızları Ordusu'nun siyasi desteği arttı.
Ancak uzmanlar Devrim Muhafızları'nın siyasete ağırlığını koymasının ve İranlılara zarar vermeye devam etmesinin teşkilatı halk arasında sevimsiz hale getirdiğini söylüyor. Örgüt, Ocak 2020'de İran hava sahası üzerinde uçan bir yolcu uçağını yanlışlıkla düşürerek uçaktaki 176 kişinin tamamının ölümüne neden olduktan sonra itibarına darbe aldı. Bunların çoğu İranlıydı. Ayrıca Basij ve daha geniş anlamda Devrim Muhafızları, 2022'nin sonlarında İran'da patlak veren “Kadın, Yaşam, Özgürlük” adlı hükümet karşıtı protesto hareketine katılan İranlıları dövmek, vurmak, cinsel saldırıda bulunmak ve işkence yapmakla suçlandı.
Raisi'nin bir helikopter kazasında hayatını kaybetmesinin ardından Ağustos 2024'te Mesud Pezeşkiyan'ın sürpriz bir şekilde cumhurbaşkanı seçilmesi İran'daki reformistlere bir umut ışığı gibi görünmüştü. Ancak pek çok Ortadoğu uzmanı Devrim Muhafızları Ordusu'nun İsrail'le yaşanan çatışmalarda nüfuz kazandığını düşünüyor ve Hamaney'in ölümünden sonraki nihai halefiyet sürecinde büyük bir nüfuza sahip olacaklarını söylüyor.
Devrim Muhafızları İran ekonomisine ne kadar derinden müdahil?
Muhafızların savunduğu siyasi çıkarlar arasında ekonomik bir imparatorluk da var: Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi'nin 2020 raporuna göre, “DMO İran'daki tüm önemli ekonomik sektörlerin en güçlü denetleyicisi haline geldi.” DMO ilk kez İran-Irak Savaşı'nda tahrip olan altyapıyı yeniden inşa etmekle görevlendirildiğinde ekonomik bir oyuncu haline geldi [PDF] ve o zamandan beri bankacılık, nakliye, imalat ve tüketici ithalatı dahil olmak üzere diğer birçok sektöre yayıldı. Siyasi nüfuz, DMO'ya bağlı şirketlerin petrol sektörüne hizmet vermek ve altyapı geliştirmek için devletten ihalesiz sözleşmeler almasını sağlıyor.
Bu ekonomik faaliyetler DMO yetkililerini zenginleştirmekte ve silah alımı, yurtdışındaki gizli operasyonlar ve İran'ın nükleer programı gibi faaliyetlerini finanse etmektedir. Ayrıca gazileri ve öldürülen DMO üyelerinin ailelerini de destekliyorlar. İran'ın kırsal bölgelerini kalkındıran bayındırlık projeleri, DMO'nun kentsel alanlarda sahip olmadığı iyi niyeti inşa etmekte ve Basij gönüllülerine iş sağlamaktadır. Nisan 2019'da İran'ın batısındaki kırsal bölgeler sel felaketine uğradığında gönüllü muhafızlar yardım çalışmalarında öncü rol üstlendi. Devrim Muhafızları Suriye'de İran'ın yeniden inşa projelerine öncülük etti.
Devrim Muhafızları ayrıca büyük karaborsalara da katılıyor. Bazı analistler ABD yaptırımlarının İran halkı ve daha geniş ekonomisi pahasına DMO'ya fayda sağladığını söylüyor; İranlı işletmelerin yasal finans ve ticaretten mahrum bırakılmasıyla DMO daha büyük karaborsa fırsatlarına sahip oldu. ABD'nin 2015 İran nükleer anlaşması kapsamında kaldırılan petrol yaptırımlarını yeniden uygulamaya başlamasıyla birlikte DMO, çoğu Çin'e olmak üzere petrol kaçakçılığı yaparak Kudüs Gücü ve Hizbullah için milyonlarca dolar gelir elde etti.
CFR.org Editörleri, 12 Kasım 2024, CFR
Eyüp Kaan, 16.12.2024, Sonsuz Ark, Çevirmen Yazar, Sonsuz Ark Çevirileri
Eyüp Kaan Yazıları
Sonsuz Ark'tan
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.
