Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
Sonsuz Ark'ın Notu:
Çevirisini yayınladığımız analiz, Spiked köşe yazarı Tim Black'e aittir ve Küreselciler tarafından 1945'te kurulan liberal 'Yeni Dünya Düzeni'nin çöküşüne odaklanmaktadır. Analistin şu cümlesi yeterince açıklayıcıdır: "Bundan sonra ne olursa olsun, liberal dünya düzeni gitti ve geri gelmeyecek. Şimdi sorulması gereken soru, onun yerini neyin alacağıdır."
Seçkin Deniz, 31.03.2025, Sonsuz Ark
How the globalists dug their own grave
"Liberal uluslararası düzen kendi başarısızlıklarının, ikiyüzlülüklerinin ve çelişkilerinin ağırlığı altında parçalanıyor."
İşte sözde liberal uluslararası düzen böyle sona eriyor. Bir patlamayla değil ama bir Trump'la.
En azından Batılı ve özellikle Avrupalı seçkinler, Batı ittifakının çöküşünü ve çeşitli uluslararası sözleşmelerin çürümesini bu şekilde algılıyorlar; baş bozguncu ve onun vandallar çetesinin dünyayı yok eden eseri olarak. ABD'nin müttefikleriyle giriştiği yeni gümrük tarifeli ticaret savaşlarında ve hepsinden önemlisi Ukrayna'yı ve hatta belki de Amerika'nın Avrupa'daki NATO üyesi dostlarını terk eder gibi görünmesinde, bir liberal uzmana göre 'kurallara dayalı dünya düzenini yok etmeye' ve yerine 'güç haklıdır' temelli bir düzen getirmeye kararlı bir ABD yönetimi görüyorlar. Bir başkası ise Trump yönetiminin 'cesur yeni bir dünya' getirmekten ziyade, büyük güç rekabetlerinin hakim olduğu 'tehlikeli eski dünyaya geri döndüğünü' savunuyor.
Bir açıdan haklılar. Uluslararası ilişkilerde tektonik bir değişimin tam ortasındayız. Küresel gücün yeniden dengelenmesi, 19. yüzyılın dünya düzenini nihayet ortadan kaldıran kadar potansiyel olarak önemli. Napolyon Savaşları'nın ardından kurulan ve 1820'de Avrupa Konvansiyonu ile yarı resmileşen, başlangıçta İngiltere, Fransa, Avusturya ve Prusya'nın hakim olduğu bu dünya düzeni, büyük imparatorlukların içten içe çürümesi ve uzun 19. yüzyıl boyunca birleşik bir Almanya'nın yükselmesiyle yıkıldı. Gerçekten de, İkinci Dünya Savaşı'nın sonundan bu yana devam eden Amerikan egemenliğindeki günümüz dünya düzeni, Batılı ulusların görece gerilemesinin bölgesel güçlerin ve Çin gibi küresel bir süper gücün atılganlığını körüklemesiyle artık çöküyor gibi görünmektedir.
Ancak daha önemli bir başka açıdan Trump'ı suçlayanlar yanılıyor; yani ABD egemenliğindeki dünya düzeninin dağılmasından tek bir yönetimi sorumlu tutmak yanlış. Düzenin parçalanmasının nedeni Trump değil. Aksine, birçok yönden ölüm çıngıraklarına yanıt vermekte ve son ayinlerini yönetmek için hazır beklemektedir.
Çünkü bu, uzun zamandır kendi çelişkilerinin ağırlığı altında ezilen bir küresel güç sistemi, bir dünya düzenidir. Egemen güçlerin uzun zamandır çiğnemekte özgür oldukları 'kurallara dayalı bir düzen'. Sözde ulusal egemenlik ilkesine dayanan ve çeşitli ulusların egemenliklerinin 'insani' müdahale adına baltalandığı bir düzen. Demokrasiye söylemsel olarak saygı gösterirken, hesap vermeyen, ulus ötesi teknokratik siyasi elitleri güçlendiren bir düzen. Ve nihayetinde, uzun zamandır var olmayan bir jeopolitik gerçeklik etrafında şekillenen bir düzen.
Gerçekten de bugünün dünya düzeni 80 yıl önce, İkinci Dünya Savaşı'nın gölgesinde doğdu. İlk başlangıcını, İngiltere Başbakanı Winston Churchill ve ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt'in toprak bütünlüğü, ulusal özyönetim, demokrasi ve serbest ticareti teşvik ederek savaş sonrası gelecek için devletlerinin ortak vizyonunu ortaya koydukları 1941 tarihli Atlantik Şartı'nda görmek mümkündür.
Savaş sonrası yeni dünya düzeninin şekillenmeye başladığı 1945 yılına gelindiğinde, Amerika dünyanın en önde gelen gücüydü. Kilit müttefikleri İngiltere ve SSCB de savaştan galip çıkmış olabilir, ancak bunu muazzam insani ve ekonomik maliyetlerle yaptılar ve dünyayı kendi imajlarına göre şekillendirecek konumda değillerdi. Bu noktada ABD ekonomisi Sovyetler Birliği'nin üç katı, İngiltere'nin ise beş katı büyüklüğündeydi. O halde savaş sonrası dünya düzeni en başından itibaren Amerika'nın baskın, küresel konumunun bir ifadesi olacak ve onun gücüyle sürdürülecekti. Tarihçi Adam Tooze'un bir zamanlar ifade ettiği gibi, 'Amerika yerçekimine tabi değildir; Amerika yerçekimidir: Amerika 20. yüzyılda küresel gücü organize eden çekim gücüdür.
Başlangıçta 1940'ların ortalarından sonlarına kadar kurulan kurumsal yapılar bu Amerikan çekim gücünü yansıtıyordu. 1944'te Bretton Woods'ta Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu hayata geçirildi ve dolar uluslararası para sisteminin rezerv para birimi olarak belirlendi. Aynı zamanda, Dumbarton Oaks'ta ABD'li yetkililer, gelecekteki Birleşmiş Milletler'in merkezinde yer alacak olan Güvenlik Konseyi'ni ABD'ye ve savaş zamanı müttefiklerine daimi üye statüsü verecek şekilde düzenlediler. 1945 yılında BM San Francisco'da kuruldu.
İngiltere Başbakanı Winston Churchill, ABD Başkanı Franklin D. Roosevelt ve Sovyet lideri Joseph Stalin Yalta'da, Şubat 1945.
Ancak, ABD başkanları Roosevelt ve ardından Truman savaş sonrası dünyayı Amerika'nın imajına göre yeniden şekillendirmeye başlarken, kısa süre içinde Sovyetler Birliği'nin özellikle Doğu Avrupa'da direnişiyle karşılaştılar. Soğuk Savaş'ın 1947'de tam anlamıyla ortaya çıkması, Amerika'nın savaş sonrası düzeni kurma girişimine yeni bir düşmanca dinamik kazandırdı. Aynı zamanda Amerikan güç projeksiyonuna ve küresel kapitalizm vizyonuna bir amaç duygusu ve ideolojik bir tanım kazandırdı. Amerika, Kızıl Tehdide karşı özgürlük ve demokrasinin küresel savunucusu olarak kendini Sovyetlere karşı tanımlayabildi.
Bu tamamen samimi değildi. ABD'nin üst düzey diplomatlarından ve SSCB'ye karşı Soğuk Savaş'ın 'çevreleme' yaklaşımının baş mimarlarından George Kennan, demokrasiyi 'vücudu bu oda kadar uzun ve beyni toplu iğne kadar olan tarih öncesi canavarlardan' birine benzetmişti. Yerleşik çağdaşlarının çoğu gibi o da halktan yalıtılmış uzmanlar tarafından yönetilmeye inanıyordu.
Amerika'nın Soğuk Savaş'taki güç projeksiyonu, her şeyden önce Washington'un savaştan harap olmuş ileri sanayi bölgelerini özgür dünyanın müreffeh ileri karakollarına ve Komünizme karşı siperlere dönüştürmek için 1940'ların sonunda Marshall Planı'nın bir parçası olarak yaklaşık 13 milyar sterlin pompaladığı Avrupa'da gerçekleşti. Ekonomik yardımın yanı sıra ABD askeri güç de sağladı. Bu, 1949 yılında NATO olarak da bilinen Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'nün kurulmasına yol açtı. Böylece Batı Avrupa'da kalıcı bir ABD askeri varlığı sağlanmış oldu. NATO'nun ilk genel sekreterinin meşhur sözleriyle amaç, Amerikalıları içeride, Almanları aşağıda ve Sovyetleri dışarıda tutmaktı. 1951 yılında, Washington'un gözetimi altında, Batı Avrupalı müttefikler Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu'nu kurdular - daha sonra Avrupa Birliği'ne dönüşecek olan antlaşmaya dayalı bir kurum.
Dünya Bankası, BM, NATO ve birbirini izleyen Avrupa anlaşmaları - bunlar savaş sonrası düzenin ekonomik, siyasi ve askeri yapı taşlarıydı. Bu savaş sonrası düzen, ABD ve Batı ittifakının çıkarları doğrultusunda şekillenmiş ve Soğuk Savaş'ın zorunlulukları tarafından biçimlendirilmiştir. ABD ve sözde müttefiklerinin özel çıkarları arasındaki gerilimler, özellikle Japonya ve Batı Almanya ekonomilerinin hızla Amerika'yı geride bırakmaya başladığı 1970'lerin başında, bazı noktalarda sarsıntılara neden oldu. Ancak genel olarak Amerikan savaş sonrası düzeni sağlam kaldı.
1989'da Berlin Duvarı yıkıldı. Ve 1991'de Sovyetler Birliği dağıldı. Varşova Paktı gibi Sovyet gücüne şekil ve yapı veren Soğuk Savaş dönemi kurumları da dağıldı. Amerika enerjikti. Artık kendisini tanımlayabileceği bir Sovyetler Birliği olmasa da, dünya çapında 100'den fazla ülkede askeri varlığı da dahil olmak üzere hala muazzam bir ekonomik ve askeri güce sahipti. Ayrıca savaş sonrası düzene dahil edilmesi gereken sayısız ülke daha vardı. İşte tarihi sona erdirmek için bir fırsat.
Bu, sözde küreselleşme anıydı. Amerikan savaş sonrası düzeninin, Soğuk Savaş dönemi kurumlarıyla birlikte, sözde ideoloji sonrası bir çağ için yeniden tasarlandığı andı - ABD'li siyaset bilimci John Ikenberry'nin 1990'larda verdiği isimle 'liberal uluslararası düzen' olarak.
Amerika'nın artık tek küresel süper güç olmasıyla birlikte liberal uluslararası düzen genişlemeye hazırdı. George HW Bush 1991'de BM onaylı hukukun üstünlüğünün tüm ulusları yöneteceği bir Yeni Dünya Düzeni'nin gelmekte olduğunu duyurduğu ve ardından ilk Körfez Savaşı için neredeyse oybirliğiyle destek aldığı andan itibaren ABD, dünyanın giderek daha büyük bir bölümünü kendi yasal ve siyasi yörüngesine sokmaya başladı. Amerika, Batı Avrupa ve Japonya'yı kapsayan savaş sonrası düzen gerçek anlamda küreselleşmek üzereydi.
Bir düzeyde, savaş sonrası düzeni küreselleştirme projesi 'insancıllık' ile tanımlandı. Tırnak içine alıyorum çünkü kulağa çok itiraz edilemez gelen bu terim aslında çatışmaların bitmemesine yol açtı. Gerçekten de insancıllık, 1990'ların ortalarında Bosna'nın havadan bombalanmasından 1999'da Kosova'daki savaşa ve 2000'lerde Afganistan ve Irak'ın işgal ve istilasına kadar, yenilenmiş bir NATO tarafından gerçekleştirilen sayısız askeri müdahalenin gerekçesini oluşturdu. Batılı elitler bu müdahaleleri 'yapılması gereken doğru şey' oldukları gerekçesiyle savunurken, ulusal egemenliğe yönelik bu açık ihlaller ve baskılar aynı zamanda savaş sonrası düzenin temel ilkelerini, yani toprak bütünlüğünü ve bir halkın kendi kaderini tayin hakkını da aşındırıyordu.
NATO füzeleri Sırbistan'ın güneyindeki Aleksinac kasabasını vurdu, 6 Nisan 1999.
'Liberal' uluslararası düzeni inşa etme projesi aslında tamamen teknokratikti: ulus devletleri, hepsi Amerika'nın himayesi altında olan uluslar ötesi bir kurallar ve düzenlemeler sistemine dahil etme ve bu sistemle iç içe geçirme girişimi. Bu durum, 1995 yılında, gelişmekte olan kapitalist dünyayı düzenlemekle görevli bir kurum olan Dünya Ticaret Örgütü'nün kurulmasına yol açtı.
2000 yılına gelindiğinde Bill Clinton açıkça dünya işlerinin teknokratik yönetimini savunuyordu. Küreselleşme karşıtı protestoculara meydan okuyarak onlara 'Kurallara dayalı sistemi destekleyeceğiz - desteklemeliyiz' dedi. İngiltere'nin İşçi Partisi hükümeti de aynı dili kullanarak Clinton'a destek verdi. İngiltere Ticaret Kurulu'nun o zamanki başkanı Stephen Byers, 'Uluslararası ticaret için kurallara dayalı bir sistemin alternatifi yoktur' dedi.
Uluslararası düzenin teknokratik doğası on yıl sonra dönemin ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton tarafından tam anlamıyla ortaya kondu. Demokrat çevrelerde 'kurallara dayalı düzen' fikri artık sadece küresel pazar için değil, genel olarak siyasi dünya düzeni için de geçerliydi. O ve diğerleri, en iyi bilenler tarafından düzenlenen ve yönetilen ve ulus devletlerin ve onların huzursuz halklarının yıkıcı, sözde irrasyonel davranışlarından yalıtılmış bir dünyayı savundular.
Bu, Soğuk Savaş döneminin ideolojik giydirmelerinden arındırılmış bir Amerikan güç projeksiyonuydu. Amerika artık özgür dünyanın lideri olarak değil, kurallara bağlı dünyanın düzenleyicisi olarak poz veriyordu. Başkan Obama'nın 2016'da ifade ettiği gibi, 'Kuralları Amerika yazmalı. Amerika kararları vermelidir. Diğer ülkeler Amerika ve ortaklarımızın koyduğu kurallara göre oynamalıdır, tersi değil.
Belki de Soğuk Savaş sonrası dönemde kısa bir 'tek kutuplu' an için, Amerika'nın çekim gücü gerçekten de karşı konulmazmış gibi göründü. NATO, Amerika'nın nükleer şemsiyesi altına daha fazla Avrupa'yı çekmeye devam ederken, DTÖ de üyeliğini genişletmeye devam etti. Çin DTÖ'ye 2001 yılında, Rusya ise 2012 yılında katıldı.
Yine de Rusya katıldığında liberal uluslararası düzen çoktan çatırdamaya başlamıştı. En açık şekilde 2008 ekonomik krizi ABD ve Batı ittifakını sarsmış ve dünyanın en dinamik ekonomisi olan Çin'i güçlendirmişti. Küresel güç dengesindeki değişim, hala 1940'ların sonundaki jeopolitik gerçeklere dayanan bir dünya düzenini temelden değiştirdi.
Daha da önemlisi, ABD ve müttefikleri liberal uluslararası düzenin gelecekteki sorunlarının tohumlarını atmışlardı. NATO'nun 1990'lar ve 2000'lerdeki 'insani' müdahaleleri, 2011'de Libya'ya yapılan feci müdahaleye kadar, başta Rusya olmak üzere bölgesel güçlerin güvensizliğini arttırdı. Bu müdahaleler aynı zamanda savaş sonrası düzenin toprak bütünlüğü ve ulusal egemenlik gibi sözde ilkelerini de çiğnedi. Gerçekten de Rusya 2022'de Ukrayna'yı işgal ettiğinde Putin'in bunu meşrulaştırmak için insani müdahalecilik jargonuna başvurması ve Moskova'nın Ukrayna'nın Rusça konuşan nüfusunu 'soykırımdan' koruma ihtiyacından bahsetmesi manidardı.
Ancak sorunlar daha da derinleşiyor. Batılı liderlerin tüm demokrasi ve özgürlük söylemlerine rağmen, BM'den AB'ye ve DTÖ'ye kadar dünya düzeninin yönetim kurumları her zaman küresel ekonomiyi ulus devletlerden ve her şeyden önce onların seçmenlerinden izole etmek üzere tasarlanmıştır. Bu durum sadece liberal uluslararası düzenin çevresinde değil, aynı zamanda Batı'daki çekirdeğinde de büyük çatışmalar yarattı. Bir yanda statükonun nimetlerinden faydalanan, birbiriyle bağlantılı, küresel yönelimli bir elit kesim, diğer yanda ise haklarından mahrum bırakılmış, güçsüzleştirilmiş bir vatandaş kitlesi - 2008'deki ekonomik çöküşün ardından ağır bir darbe alan huzursuz bir halk. Örneğin krizin vurduğu Yunanistan'ın, liberal uluslararası düzenin iki kilit kurumu olan AB ve IMF tarafından bütçe kuralları adına nasıl cezalandırıldığını düşünün. Seçkin sınıflar kurallara dayalı düzen üzerine vaazlar verirken, geri kalanımız aynı düzen tarafından güçten yoksun bırakılmış ve içi boşaltılmış uluslarda yaşıyoruz.
2016 yılında halk ayaklandı. ABD başkanlık seçimlerinde ve Britanya'daki AB referandumunda seçmenler sadece kendi parti-politik kurumlarını reddetmekle kalmadılar. Aynı zamanda devlet ve şirket elitlerine fayda sağlarken onları demokratik nüfuzdan mahrum bırakan tüm küreselci mutabakatı da reddettiler.
Avrupa'da daha sonra yaşanan popülist isyanlar, ABD liderliğindeki liberal uluslararası düzenin kendi mezarını kazdığını gösteriyor. İkiyüzlü militarizmi ulusal egemenliğin altını oymuştur. Bir kere, NATO'nun düşüncesiz yayılmacılığı Rusya'yı kışkırtmaya ve Ukrayna'yı vahşice işgal etmesi için ona bir bahane, bir mazeret sağlamaya hizmet etti. Hepsinden önemlisi, ulusları kurallara dayalı bir düzene tabi kılma girişimi, AB gibi küreselci kurumların süper güç haline gelmesi, Batı genelinde popüler ve popülist direnişi körükledi.
Avrupa Konseri'nin sadece Almanya'nın yükselişiyle yıkılmadığını hatırlamakta fayda var. Aynı zamanda 19. yüzyılın ortalarında Avrupa'nın dört bir yanındaki yerel, genellikle işçi sınıfı isyanları tarafından da baltalanmıştı. Gerçekten de Avrupa halklarının ulusal bağımsızlık ve demokratik reform için Avrupa'nın emperyal elitlerine karşı savaştığı 1848 devrimleri ile günümüzün teknokratlara karşı popülist isyanları arasında çarpıcı paralellikler vardır.
Donald Trump liberal uluslararası düzenin çökmesine neden olmadı. Ama kuşkusuz bu düzenin çöküşü sırasında, halkın hoşnutsuzluk dalgası ve daha özgür, daha demokratik, daha az savaş çığırtkanlığı yapan bir gelecek umuduyla iktidara gelerek başarılı oldu. İşçilerin çıkarlarının küreselci elitlerin çıkarlarının önünde tutulduğu bir gelecek.
Elbette Trump'ın Ukrayna'ya ve Ukrayna'nın bağımsızlık mücadelesine yönelik küçümseyici tutumu, ABD'nin kendi sınırlarının ötesindeki ulusal egemenliğe yönelik moral bozucu bir kaygı eksikliğini ortaya koymaktadır. Ancak Trump'ın ve diğer popülist figürlerin yükselişi, zor kazanılmış demokratik hakları kısıtlamak üzere tasarlanmış liberal bir dünya düzenine karşı, sıradan insanlar arasında egemenliği ve halk egemenliğini yeniden teyit etme arzusunu kesinlikle yansıtıyor.
Bundan sonra ne olursa olsun, liberal dünya düzeni gitti ve geri gelmeyecek. Şimdi sorulması gereken soru, onun yerini neyin alacağıdır.
Tim Black, 8 Mart 2025, Spiked Online
(Tim Black Spiked köşe yazarıdır.)
Eyüp Kaan, 31.03.2025, Sonsuz Ark, Çevirmen Yazar, Sonsuz Ark Çevirileri
Sonsuz Ark'tan
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.